Þjóðviljinn - 12.07.1944, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 12.07.1944, Blaðsíða 4
&JÓÐVILJINN — Miðvikudagur 12. júlí 1944 Miðvikudagur 12. júlí 1944 — ÞJÓÐVILJINN ■ , Útgefaadi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurirm. Bitstjóri: Sigurður Guðmundsson. Stjómmálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson. f Bátstjórnarskrifstofa: Austurstrœti 12, sími 2270. %■ Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sími 218\\. Aflkriftarverð: í Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði. Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði. Prentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrœti 17. Hver olli hækkun vísitölunnar? „Vlsir“ hefur undanfarið verið að babla um það að vanda að kauphækkanir séu að gera allt ómögulegt, setja vísitöluna upp úr öllu valdi, — kauphækkanirnar verði að stöðva, verklýðs- hreyfinguna verði að brjóta á bak aftur í eitt skipti fyrir öll ó. s. frv. Það einkennilega við þennan söng er ekki að hann skuli enn vera sunginn, — Vísir og þessháttar dót hefur ekki gert aimað alla sína hundstíð en'fárast yfir öllum framförum í lífs- afkomu alþýðunnar og mun ekki gera annað svo lengi sem Vís- ir tórjr. v En hitt er furðulegra, hve takmarkalausa fyrirlitningu þetta blað sýnir staðreyndunum í skrifum sínum, þegar tillit er tekið til þess að þetta er svokallað stjórnarblað. Það er vitanlegt, — alveg óumdeilanleg staðreynd, hvað olli hinni gífurlegu hækkun vísitölunnar haustið 1942. Það var hækk- unin á verði landbúnaðarafurða — og einvörðungu hún að heita má. Það er ennfremur óumdeilanleg staðreynd að sú verðhækk- um stóð ekki í neinu hlutfalli við kauphækkun verkamanna eða byggðist á nokkurri sanngirni. Verðhækkun þessi, — Ingólfsstyttan svokallaða, — byggð- ist einvörðungu á samkeppni Framsóknar og bændadeildar — [(=: Vísisliðs) — íhaldsins um nokkur sveitaatkvæði. Það hefur síðan komið í ljós að svo hátt var verðið sett á kjötið þetta haust að fyrir kjötframleiðsluna voru teknar a. m. k. 10 milljónir króna meira en það, sem átt hefði að greiða, ef sexmannanefnd- arsamkomulagið hefði verið lagt til grundvallar. Undir þessari braskhækkun stynur þjóðin ennþá. Hin háa vísitala og mikla dýrtíð stafar fyrst og fremst af þessari hækkun. íslenzka þjóðin fékk þá forsmekkinn af því, hvað einræði þeirrar klíku, sem vill kalla sig framleiðendaflokk, myndi þýða fyrir þjóðina. — Það var slík klíka, sem réði haustið 1942, hafði einokun um verðákvörðun, og svona stjómaði hún. Fyrir axarsköft „framleiðendaflokksins“ blæðir þjóðinni, áð- ur en flokksmynd kemst á klíkur þessar, sem nú eru að draga sig samail. Ög þao hlægilega er að þgð er einmitt Vísir, sem er að reyna að bræða saman það versta úr Framsókn og það versta úr Sjálf- stæðisflokknum, — dýrtíðarfrumkvöðlana, — tilbiðjendur Ing- ólfsstyttunnar, — til þess að styðja þá ríkisstjórn, sem ekkert hefur gert í dýrtíðarmálunum, nema hjálpað Eimskip og heild- sölunum til að auka dýrtíðina! — Og þessi sami Vísir er svo að öskapast yfir því að það sé ógurleg dýrtíð í landinu og við því sé aðeins eitt ráð: lækka kaupið. Það má ekki minnast á þátt einokunarherra landbúnaðar- varanna eða Eimskip í dýrtíðinni, — það má ekki minnast á að bæta úr þeim skaða, sem þessir aðiljar hafa gert í dýrtíðarmál- unum á kostnað þeirra sjálfra. -— Það má aðeins tala um að lækka kaupið — og þó vita allir að ef vísitalan bara er lækkuð, þá lækkar kaupið að krónutali. Og það er það, sem hefur þýð- ingu gagnvart útlenda markaðinum, Skrif Vísí um dýftíðaröiáiirl eru blekkingar, ritaöar í þeim tilgangi einum að féýhá að nota lausn dýrtiðarmáíanna sem á- tyllu til állshérjáratlögu gegn alþýðunni. Um þá atlöfU er verið að reyna að svæsa saman allt, sem til er af fasisma í íslenzku þjóðlífi. Upp úr þessu þokkalega samsulli á að sjóða „framleið- endaflokk“. Vísisliðinu er ekki of gott að reyna það hér á íslandi, sem Hitler er nú að mistakast í Evrópu. — En ofstækislið afturhalds- ins ber ábyrgðina á afleiðingunum, ef það reynir að brjóta verk- lýðshreyfinguna og lýðræðið á íslandi á bak aftur, reynir að rýra lífskjör fólksins, þegar hægt er að leggja traustan grund- völl að því glæsilegasta framfaratímabili, sem þjóð vor hefur lifað. Þegar norska „Blink“ fdrs Petta er hörmulegasta frásögnín í shjalasafní norska kaupshípaflotans| Sex menn horfðu á seytján félaga sína devja EFTIR BIRGER LUNDE Sunnudaginn 8. febrúar 1942: Kl. 19 komum til Charleston. Mánudag'inn 9. febrúar: Kl. 18 fórum frá Cliarleston með hafn- sögumann um borð. Kl. 19,30 fór hafnsögumaðurinn. Stýrðum á- fram gefna stefnu. Miðvikudaginn 11. febrúar: Vindur N O 5, sjór N O 4. Kl. 20,45 hitti tundurskeyti s/s „Blink“. Tundurskeytið hitti bak- borða, fór gegnum rúm nr. 2 og út á stjórnborða án þess að springa Tæpri mínútu seinna hittu tvö tundurskeyti til s/s „Blink“, bæði miðskipa í vélarrúmið, og tvær sprengingar fylgdu á eftir. Skipið byrjaði að hallast á bak- borða, og skipstjórinn skipaði öll- um að fara í bátana. — Skipstjór- inn ásamt O. Numme háseta var á stjórnpalli er árásin var gerð. O. Sahlin háseti var við stýrið. — Þriðji stýrimaður, sem líka var loftskeytamaður var í loftskeyta- klefanum. Samkvæmt seinni til- kynningu frá loftskeytamanninum eyðilagðist stöðin við sprenging- una, svo að ekki var hægt að senda skeyti. Bakborðsbjörgunarbátnrinn brotnaði við sprenginguna, svo að stjórnborðsbáturinn einn var not- hæfur. Á s/s „Blink“ var eitt björgun- arbelti ásamt gúmmíklæðnaði handa hverjum manni. — Tutt- ugu og þrír menn komust í björg- unarbátinn. Álíta verður, að eftirtaldir menn hafi farizt við sprenginguna: Dahlman fyrsti vélstjóri, K. Jo- hansen, Roos kyndari (hollenzk- ur), Sitrman messadrengur (kana- diskur), Lewis skýtta (brezkur). Tveir menn sáust á þilfari eftir að stjórnborðsbjörgunarbáturinn var kominn á flot. Við töldum þá vera H. Gillik kyndara (Suður- Afríkumað'ur) og A. Pappacena skyttu (brezkur). Við kölluðum til þeirra að stökkva í sjóinn, og að við skyldum taka þá Upp í bátinn. — Þeir gétðu það ekki. Þeir gengu afturá og losuðu flek- ann, og við álitum, að þeir hefðu komið honum á flot, því að seinna sáum við dauf ljós undir skutnum á s/s „Blink“. Kl.. 21.10 sökk s/s „Blink“. — Við ákváðum að liggja fyrir rek- akkeri, það sem eftir var nætur til að koma auga á nekann í dags- birtu, ef hægt væri. PIMMTUDÁGIJR i-L Í'IÍBRÚ- AR Alla nóttiná VA'r norðaustan kul og ókyrr sjór-. — Þegar birti, sást ekkert til flekans. — Segl var nú dregið up og stefnt til lands. Kl. 10,45 var björgunarbátur- inn fyrir ólagi og hvolfdi. Ilann lá með kjölinn Upp í loft. Allir kom- ,ust á kjöl nema einn, R. Graves háseti, og gátu rétt bátinn við. K. Johansen þriðji stýrimaður reyndi að bjarga Graves, en árang- urslaust. Er bátnum hvolfdi týndist allt IIér eru tvœr jrásagnir af sama atburði. A undan er jáorð slcýrsla stýrimanns, en á ejtir er samtal blaðamanna við þá, sem komust aj. Birger Lunde var jyrsti stýrimaður á s./s. ,,Blink“ og er enn á norsku skipi. Tor Myklebost er blaðafulltrúi við norsku sendisveitina í Washington. lauslegÞ í bátnum, þ. á. m. vatn og brauð. Eftir að báturinn hafði verið réttur við, syntum við í sjónum á meðan tveir menn reyndu að ausa bátinn. Allir fóru upp í bátinn aftur. — Báturinn flaut á flothylkj unum, en þegar allir voru komnir í hann, varð þunginn svo mikill, að sjórinn náði um hálft fet upp fyrir borðstokkinn. Kl. 11 hvolfdi bátnum aftur. Aftur tókst að rétta hann við. Kl. 13 hvolfdi bátnum ennþá einu sinni. Aftur tókst að koma honum á réttan kjöl. Margsinnis var reynt að ausa hann, en árangurslaust, og við urð- um að halda áfram að sitja í sjónum upp að brjósti. Kl. 17 missti K. Larsen undir- háseti vitið og dó. Kl. 18,30 missti P. Winther und- irháscti \itið og dó. Kl. 19 fór skip framhjá í um 800 metra fjarlægð. Því var gefið merki með bátshaka, sem olíukápa var fest á. — Skipið hélt áfram leiðar sinnar án þess að taka eftir okkur. — Hálfum klukkutíma seinna fór annað skip framhjá. í þetta skipti dálítið nær. Sömu merki voru gefin, en árangurslaust. Um kl. 19 missti K. Johansen þriðji stýrimaður vitið og dó. Um kl. 21 missti Eriksen mat- sveinn vitið og dó. Um kl. 22 missti F. George und- irháseti vitið og dó. Um kl. 23 missti 0. Sahlin und- háseti vitið og dó. • PÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR Vindur norðlægur 6, sjór norð- lægur 4. Rak fyrir vindi og straum. Sjórin gekk stöðugt yfir okkur/ Björgunarbáturinn enn um hálft fet í kafi. Um kl. 1 missti J. Donac kola- mokari vitið og dó, Um kl. 3 missti S. Ulverstad skipstjóri vitið og dó. Um kl. 4,3() missti Sörensen þriðji vélsljóri vitiö Og dó. Um kl. 5 missti K. Johansen ánnar Velstjóii vitið og dó. Uni kl. 7 Inissti J. White skytta vitið óg dó. AUur dagurinn leið án þess að nokkuð sæist. Vindur og sjór var alltaf jafn kvikur, svo að ómögu- legt var að ausa, þótt margar til- raunir væru gerðar. LAUGARDAGUR 14. FEBRÚ- AR Vindur norðlægur 6, sjór norð- lægur 4. Rak enn fyrir vindi og straum. Björgunarbáturinn enn í kafi. Sjórinn gekk stöðugt yfir okk ur. Um kl. 4,30 missti Kvia kyndari vitið og dó. Um kl. 7 missti E. Plume há- seti v.itið og dó. Um kl. 9 missti A. Hermum há- seti vitið og dó. Um kl. 11 missti M. Larsen 0 kyndari vitið og dó. Um kl. 12 missti F. Feydt annar stýrimaður vitið og dó. Klukkan 15,30 sást skip. Við gáfum merki eftir því sem hægt var. Við sáumst og um 20 mínút- um seinna vorum við teknir um borð í s/s „Monroe“, skipstjóri W. W. Clendaniel. Á s/s „Monroe“ fengum við góðar móttökur og hjúkrun. Eftirtaldir björguðust: B. Lunde fyrsti stýrimaður, H. Friis bryti, O. Numme háseti, A. Torbjörn- sen háseti, G. Gulliksen kyndari og G. Johnstone undirháseti. ÞRIÐJUDAGUR 17. FEBRÚ- AR Kl. 12 kom s/s „Monroe“ -til Baltimore. G. Johnstone undirháseti var strax fluttur í sjúkrahús. Við hinir vorum fluttir til strand varðstofunnar og yfirheyrðir þar. Eftir yfirheyrsluna vorum við allir fluttir í sjúkrahús. Undirritað: O. Numme. B. Lundé háseti 1. stýrimaður G. Gulliksen kyndari II. EFTIR TOR MYKLEBOST Tuttugu og þrír menn í björg- unarbát úti á rúmsjó, og nóttin var dimm og veðrið hvasst. I dag eru sex af þessum 23 komn ir á land eftir ntóstum fjórft sólar- hringa í sjónum. Hinir 17 háðu árangurslausa baráttll gegn höf- uðskepmmum-. Hvér á eftir öðr- um yfirbugftðist af áreynslunni og „urðu eftir á hafinu“ eins og sagt cr á gamalli norsku, þrátt fyrir að félagar þeirra berðúst eins og óðir fyrir að bjarga lífi þeirra. ★ Ég hitti fjóra þeirra, sem kom- ust af, á Sjómannáheimilinu í Baltimore. Það eru Birger Lunde fyrsti stýrimaður, Odd Numme og A. Torbjörnsen liásetar og Godtfrcd Gulliksen kyndari. II. Friis bryti og G. Jolinstone undirháseti eru enn í sjúkrahúsinu, „En það er ekkert sérstakt að þeim“, segir stýrimaðurinn. „A. m. k. ekki brytanum. Bara örygg- isráðstöfun af hálfu læknanna. Við hinir vorum líka í sjúkrahúsi nokkra daga aðallega til mála- mynda, held ég“. Hann brosir dálítið, næstum af- sakandi: „En það var gott að fá að sofa í almennilegu rúmi aft- ur!“ Hinir , skellihlæja, og Gulliksen segir: Eitt kvöld í björgunarbátn- um fannst mér ég vera inni í hlýju og notalegu herbergi, — hreinasta óráð, skiljið þér! Og þar stóð rúm með hreinum lökum og stórri dún- sæng. Og svo fór ég og lagði mig út af — í kaldan sjóinn!“ Ilann hlær dátt og hinir með. Eg sit og horfi á þá. Þetta eru fjórir ungir menn. Enginn þeirra orðinn þrítugur, Þarna er fyrsti stýrimaðurinn með beindregna, veðurbitna and- litsdrætti. Augun eru skýr og vak- andi. Þetta er foringjatypa. Hann er enn leiðtoginn meðal félaga sinna, einnig hér á Sjómannaheim- ilinu. Ilann er aðeins 28 ára gam- all. en ber með sér allan þann sjálfsagða myndugleika, sem mað- ur viðurkennir hiklaust án þess að spyrja um ermaborða eða stjörn ur. Þarna er Odd Numme háseti. Hann er hár og ljósa hárið lætur illa að stjórn og vill fara niður á ennið. Stóru sterku vinnuhend- urnar liggja rólegar á borðinu fyr- ir framan hann. A. Torbjörnsen háseti er bara drengur að sjá. Augun eru blá og hugsandi. Hann er hæglátur og fá- orður. Og þarna er Godtfred Gulliksen kyndari. Hann er lítill og ljós- hærður, ólgandi af fjöri og kátínu, — „easy-going“ eins og Ameríku- menn segja. Þetta eru fjórir piltar, sem hafa lent í hlutum, sem vanalegir land- krabbar eiga bágt með að ímynda sér, án þess að á þeim sjái. Það er ómögulegt að hugsa sér það, að þeir og hinir tveir félagar þeirra skuli vera þeir einu, sem lifðu af e. t. v. hið hörmulegasta allra norskra skipsskaða í þessu stríði. Og þeir gera ekkert Sjálfir til að skýra þá mynd. Þeim var bjargað, — höfðu „ver ið heppnir“, eins og stýrimaður- 7>or og festa norsku sjómannanna hejur jajnan verið lofuð, en aldrei hejur hún komið betur í ljós en í þessu stríði. ■— Ilér sést norskt ðkip á Atlantshaji. 2. inn sagði. Þeir fara á sjóinn^aftur jafn- skjótt og hið tilskilda, mánaðar- langa leyfi þeirra er búið. Þeir hafa miklu meiri áhuga fyr- ir að fá að vita, hvort hægt úiuni að fá Jeigðan kofa i Colinecticut, svo að þeir geti farið á skíði í leyf- inu, heldur en að segja frá. Tundurskeytið hitti s/s „Blink“ kl. 8,45 um kvöldið 130 mílur frá landi. Það var mikill sjógangur um nóttina og rigning daginn eftir. Næsta dag byrjaði harmleikur- inn fyrir alvöru. Með stuttu milli- bili urðu skipbrotsmennirnir vit- skertir og dóu. Þetta byrjaði seint á fimmtudag og hélt áfram allan að til báturinn sást og, þeim, sem föstudaginn og laugardaginn þang eftir lifðu var bjargað. Þessir fjórir segja frá þessu með venjulegu orðalagi og án tilrauna til að hrífa áheyrandann. Þeir segja, hvernig þeir reyndu að halda lífinu í félögum sínum og líka hvað það var árangurslaust. „Eg held“, segir stýrimaðurinn, „að í okkar tilfelli, þar sem kuld- inn var ekki því meiri, að áreynsl- an sé a. m. k. eins mikið andleg og líkamleg. Þeir, sem fyrst misstu kjarkinn og vonina, buguðust líka fyrst. Enda var útlitið vonlítið, sérstaklega á nóttunni“. „Já, það er kannski rétt, sem þú segir um kjarkinn óg vonina“, segir Guliksen, „en ég er nú ekki alveg viss, Eg t. d. hafði bölvað mér upp á, að ég skyldi í land. En það er nú ekki mér að þakka, að ég sit hér“. — Ilann lítur á Numme, sem bandar til hans með hendinni og roðnar eins og skóla- drengur. — „Hann þarna dró mig þrisvar upp úr sjónum! Eg fékk óráð, skiljið þér. Einu sinni fannst mér ég vera inni í hlýju herbergi með rúmi, eins og ég sagði áðan. í annað skipti ætlaði ég að fara inn í leigubíl, sem stóð rétt fyrir aft- an bátinn. Eg ætlaði að fara á hótel, sem var skammt frá. Eg sá það eins vel og ég sé yður „núna!“ Hann kímir og bætir við: „Eg var reyndar ekki sá eini, sem sá þetta! Við sáum þetta næstum allir í einu.“ Hinir votta þetta. Um tíma. sáu næ3tu'm allir á bátnum þennan leigubíl og þetta hótel. Og hver á fætur öðrum gekk í sjóinn til að setjast í leigubíl- inn. „Hversvegna eigum við þá að sitja lengur i þessu kaffihúsi?“ spurðu þeir. „Getum við ekki ekið upp í hótelið þarna?“ Gulliksen aftur: „Það er skrít- ið! Eg man þetta allt nú. Og ég vissi vel að þetta var vit- leysa meðan á því stóð. En ég réð ekki við það! Það var bara svona, það þýddi ekki að segja, að þetta væri vitleysa, því að bíllinn stóð þarna og stutt frá var hótelið!“ Hann brosir og segir: „Einu sinni fannst mér ég eiga að fá sprautu í skrokkinn! Stýrimað- urinn reyndi að sýna mér, að þetta væri vitleysa, og mér fannst það víst líka. En sprautu varð ég að fá, og svo klæddi ég mig úr“. Það sem á eftir fer var ekki sagt á meðan Lunde stýrimaður og Numme háseti voru viðstadd ir, því að þeir máttu ekki heyra sér hrósað. Gulliksen og Torbjörnsen geta þakkað Lunde og sérstak- lega Numme, að þeir eru á lífi. Báðir börðust eins og ljón fyr- ir lífi félaga sinna, fyrir að halda kjarkinum við og hindra þá í að missa vonina. — Hvað eftir annað stökk Numme í sjó- inn án tillits til hákarlanna, sem höfðu safnazt að bátnum, til að ná í félaga sína. „Hann hélt okkur, þegar við urðum æstir,“ segja þeir. „Hann gerði að gamni sínu við okkur og sleppti okkur ekki fyrr en við vorum orðnir rólegir aftur. Og gafst ekki upp meðan nokk- ur von var um nokkurn okkar. Hann hristi okkur líka til að halda hitanum í okkur. Og svona var hann við hina. En segið ekki, að við höfum sagt þetta, því að þá verður hann bara vondur!“ Þes^ má geta, að áhofnin á s.s. „Monroe“, sem bjargaði þeim, sem komust af, talar um Numme með lotningu í mál- rómnum. „Það var ekki hægt að sjá á honum, að hann hafði verið fjóra daga í sjónum,“ sögðu skipsmenn á „Mouroe“. „Hann leit út eins og nývaknaður af góðum nætursvefni!11 Fyrir framan mig sitja þessir fjórir norsku sjómenn, klæddir nýjum fötum. Þessi föt eru al- eigan. Þeir voru hálfnaktir, þeg ar þeir komu í land. Þeir sitja rólega og tala sam- an. Þeir spyrja um fréttir frá Björgvin, Sandefjord, Grimstad og Nötteröy. „Það hlýtur áð vera ljóta líf- ið heima“, segja þeir. Einn af þeim, sem fórst með „Blink“ hafði komið að heiman fyrir .að- eins fjórum mánuðum síðan. „Hann fór frá konu og tólf daga gömlu barni, og má af því sjá, að það hlýtur að vera ljóta lífið heima.“ Það verður hljótt við borðið. Sjómenn segja aldrei um fé- laga sína að þeir séu „dauðir“. — „Hann fór vestur“, segja þeir. Og hinn káti Gulliksen verður allt í einu alvarlegur og segir: „Svo mikið hef ég' lært þessa dagana, að ef ég á ein- hvern tíma að fara vestur, þá vil ég drukkna. Það er ekki vondur dauði.“ Hann situr þög- ull, en brosir svo allt í einu aft- ur og segir: „Ef ég fer þá nokk- urn tíma vestur! Godtfred Gull- iksen er ódauðlegur.“ Þeir hlæja allir aftur eins og drengir. Augun eru lifandi og einbeitt í hressilegum, veður- bitnum andlitunum. „Sjáumst aftur í Noregi,“ segja þeir þegar ég fer. „Það verður ekki langt þangað til. KYNNIST HETJUBAR- ÁTTU NORSKU ÞJÓÐAR- INNAR KAUPIÐ ÞESSA ÁGÆTU BÓK Sögusýningin Framh.af 3. síðu Menn heimsækja völlinn hvert einasta ár, og með aðdáun svæðið sér kynna; en bregð þér þá líka til Brennugjár, því blóð, sem var saklaust og angistartár þú saman við sótið romrt finna Og leggirðu hlustir við hamranr.a þil, þá heyrirðu ominn af veini, sem brýzt enn í drg gegnum hraungjánna hyl og hljómar sem sorgarleiks eftirspil, og teygt gæti tár fram af steini“. „ÞEIR SEM VÖLDIN HAFA“ „Hve mikill er ekki sá mun- ur að sjá, þá menn, er þá stóðu hér börmunum á, og hina er á bálið þeir hrundu!“ En hún er langt frá því að vera glæsileg lýsingin, sem Jón Vídalín gefur á valdamönnum þjóðarinnar í einni af ræðum sínum: „Þetta hneyksli, nær þcir, seni völdin hafa, brjóta sjálfir lögin hvað mest, eru lauslátir, óráðvand- ir, ágjarnir, svíkja daglaunára enn fleka eigur sínar út af hinum ein- falda, eru barúttusamir, ofbeldnir, og fremja allra handa skammir og óhæfu, er þeir straffa á öðrum, svo sem væri ckki lögmálið gert nema fyrir almúgann“. VÖXTUR ÍSLENZKU ÞJÓÐAR- INNAR HINDRAÐUR Athugum nánar kjör þeirrar al- býðu sem bjó við stjórn slíkra vald íafa og Jón Vídalín lýsti hér að ’raman. Bændur og íslenzka þjóðin öll er á þessu tímabili bundin á klafa einokunarverzlunarinnar. En stór- bændavaldið í landinu, sem þó varð að lifa í náð erlendu valdhaf- inna, átti í stríði við vinnufólkið í landinu, er miðaði fyrst og fremst að því að sjávarþorp mynduðust. Þegar árið 1404 er lausamennska bönnuð með Alþingissamþykkt. í svonefndum Píningardómi á Alþingi 1490 segir: „Svo höfum vér dæmt og sam- þykkt af allri lögréttunni, að eng- ir búðsetumenn skuli vera í land- inu, þeir sem eigi hafa búfé til að fæða sig við ... sé upptekin allur þeirra afli konungsumboðsmanni og bændum öllum í sveitinni ...“. í Garðadómi úr Snóksdal, 1555, segir svo: „ ... Sömuleiðis höfum vér og dæmt, að allir búðarsetu- menn, sem ekki hafa búfé að ræða við sig, skuli hvorki géra skip né menn til sjós, nema þeir fjölskyldu- menn, sem mikla ómegð hafa, megi bjargast með barna sinna styrk. En þeir öðruvísi gera, þá sé upp- tækur þeirra mannafli, svo og skip- anna, eignist hálft kóngsunþjoðs- maður, en hálft hreppstjórar og þeir bændur, er styrk veita þar til“. Á 2 ÁRUM DÓU 20% AF ÞJÓÐINNI Dönsk einokunarverzlun merg- sýgur þjóðina. Innlent höfðingja- vald hindrar viðgang sjávarút- vegsins. Þetta, ásamt eldgosum og' harðindum, lúndrar ekki aðeins vöxt íslenzku þjóðarinnar, heldur veldur beinlínis mannfækknn. Samanburðartölur, sem á sýn- ingunni eru, uni fólksfjölda á ís- landi og í nágrannalöndunum, sýna þetta greinilega. Tölurnar fara hér á eftir. Fólksfjöldi á íslandi: 1703 : 50444 1702 : 44845 1783 : 48800 1780 : 38303 Fólksjjöldi í Noregi: 1709 : 723 þús. 1801 : 881 þús. Fólksjjöidi í Danmörku: 1089 : 087 þús. 1801 : 929 þús. Fólksjjöldi á Bretlandseyjum: 1072 : 7,7 milljónir 1801 : 15,7 milljónir HJÁTRÚ — DRAUMAR HUNGRAÐSFÓLKS Menn flýja hinn ömurlega veru- leika, leita skjóls í liillingalöndum drauma og langana. Huldufólks- og útilegumannasögur eru í hávegum hafðar. Hungruðum mönnum er hugð- næmt að hlusta á frásagnir af þverhandarþykkum sauðarsíðum og snjólausu landi í hinum ævin- týralegu dölum útilegumannanna. Þeim er býr við grútartýru í lág- um torfbæ er ljúft að reika í draumi um ljósum skrýddar álfa- hallir. Slíkar sögur verða athvarf hins vanmegna fólks — auður þess, — og hjátrúin blindar það. Á sýningunni eru nokkrar þjóð- sagnamyndir er Kristinn Péturs- son hefur gert. Þar er og málverk Kjarvals: Álfahamar. OG ÞRÁTT FYRIR ALLT Þrátt fyrir alla niðurlæginguna tókst ekki að drepna íslenzka menningu. Með sögum sínum varðveitti al- þýðan tunguna. Og eigi má gleyma þeim ágætismönnum, sem unnu ó- metanleg störf í þágu íslenzkrar menningar. Jón Arason stofnaði prentsmiðju á Hólum um 1530. Guðbrandur Hólabiskup, (1571—1627) eflir prentsmiðjuna og gefur út biblíuna auk annarra bóka, á íslenzku, þar með er tryggt að íslenzkan verður kirkjumálið. A mgrímur lœrði, (1568—16/8) ver íslenzku þjóðina fyrir erlendu níði. Hallgrímur Pétursson (161/— 1074) yrkir passíusálmana. Árni Magnússon, (1603—1730) bjargar ómetanlegum verðmætum íslenzkra bókmennta frá glötun, með handritasöfnun sinni. Jón Vídalín prédikar yfir þjóð sinni svo, að „af andagift ríkari aldrei var kennt né andlegri hjart- ans grunni“. Alþýðan kunni að meta hann. Valdhafana sveið und- I an prédikunum hans, eins og't. d. kafla þeim sem hér fer á eftir: „Hin grimmu villidýrin á mörk- inni hafa sinn vissan skammt og þau taka ekki bráðina nema hungr Framhald á 8. síðu.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.