Þjóðviljinn - 07.12.1944, Page 3

Fimmtudagur 7. desember 1944.
ÞJÓÐVILJINN
9
SEZT AÐ í EYÐIBÆ
Sumarið 1939 brá ég mér norð-
ur á gamlar æskuslóðir á Flatey
á Skjálfanda og hugðist ég dvelja
þar nokkurn tíma. Fór ég að heim
an svo út búinn, að ég gæti gripið
til erfiðisvinnu, ef til þeirra kaáta
kæmi, en ekki gerði ég mér hill-
Ingar um. mikið kaup, eins og þá
var ástatt með atvinnu manna.
Hitt ætlaði ég mér að vinna fyrir
mér þann tíma, sem ég dveldi í
•eynni og ferðakostnað báðar leið-
ir. Fór það allt samkvæmt áætl-
un, og þótti gott.
Eg tók mér far með gufuskipi
norður. Kom ég við bæði á ísafirði
-og Siglufirði á leiðinni til Akureyr-
■ar. Á Akureyri stóð ég við í tvo
daga og fékk þá bílferð til Húsa-
víkur. Samdægurs náði ég í flóa-
'bátinn og kom til Flateyjar um
kvöldið, öllum óvörum. Taldi ég
mig hafa sótt vel að Flateying-
um, því að þá um daginn höfðu
læir veitt allmikla síld i reknet,
og var því nóg beita næstu daga.
Tetta var 7. júní.
*
Jóhannes Bjamason hreppstjóri
á Neðribæ tók á móti mér um
kvöldið sem gömlum kunningja
aínum. Taldi hann sjálfsagt, að
<ég gisti hjá honum. Hann hafði
Att von á línustúlku með skipinu
einhvers staðar að austan — til
viðbótar þremur ungum stúlkum
frá Eyjafirði, sem setztar voru að
í-Neðribæ, ráðnar þar um sumarið
við mótorbát. En þessi línustúlka
icom ekki, og taldi kunningi minn
sér það mikinn baga. Eg tjáðí
honum þá frá mínu undarlega
ferðalagi og gaf kost á því að
ganga að beitingu og uppstokkun
með stúlkunum. Væri ég að vísu
tekinn að stirðna við beitingu frá
því, er ég var á bezta aldri, en hélt,
að ég mundi þó ná meðalflýti, er
ég tæki að liðkast eftir kyrrsetum I
ar um veturinn. Samdist svo milli |
okkar Jóhannesar, að ég keypti 1
fæði í Neðrabæ er fengi 25 aura
fyrir hvern stokk beittan og
greiddan upp í tré. Varð ég stund-
um að herða mig til þess að hafa
ögn afgangs fæði, þjónustu og öðr-
um nauðsynlegum kostnaði um
sumarið.
Næsta morgun fór ég á fætur
klukkan 4 til að beita. Hafði ég
gaman af að iðka íþrótt þessa á
nýjan leik. En ekki fór nú mikið
fyrir flýtinum. Róðrar stóðu fjóra
daga þindarlaust, og varð ég að
hafa mig allan við. Eftir það varð
ofurlítið hlé, og fór ég þá að sjá
mér fyrir húsnæði. Var svo þröngt
setið í Neðribæ, að ekki var unnt
að bæta þar við karlmanni. En
mér heppnaðist af tilviljun að fá
inni í gamalli baðstofu, er stóð auð
vestan garðs, og þar hreiðraði ég
um mig. Bær bessi hét að Sælandi.
Eg gat fengið lánað rúmstæði og
ofurlítið borð og fleira smávegis,
er mér reið mest á. Var Helga föð-
ursystir mín drjúgust í því að
hlynna að mér og þar næst Jónína
dóttir hennar. Þarna kunni ég vel
við mig, eftir að ég hafði búið um
mig. Eg tók Fullan þátt í lífinu
í Flatey, sem ég þekkti svo vel
frá barnæsku, þó að sumt væri
breytt orðið. Sjóndeildarhringur-
inn var hinn sami og fyrr, og end-
urminningarnar voru ríkar í vit-
Theodór Fríðríhsson;
Snmardvöl i Flatsy
VVVnjVWUWJVWJWWMWWWUVVWWWAIVVVlflJWWWVUW
]) £>essa daga kemur í bólcabúðir ný bók ejtir Theódór Frið-
riksson, er hann nefnir „Ojan jarðar og neðan“. Er hún einskonar \
jramhald aj sjáljsœvisögu Theódórs „í verum“, og segir höjundur !|
frá jerli sinum og atvinnu hemámsárin, og jjalla síðustu kaflamir j!
um líjið á Ingóljskajji. !j
Hér birtist kajU úr bókinni, þar sem Theódór segir jrá kynnum 1!
sínum við þýzíca „vísindamenn“, sem voru hér á jerð jyrir stríð. !j
tVUWWVUWWVVVVVWVSÍV'WWWVWVVVWWUVVWUWVVVVWW.
Theodór Friðiiksson.
und minni — bæði ljúfar og sár-
ar.
ÞÁTTUR UM STJÖRNU-ODDA
OG ÞÝZK VÍSINDI
Dr. Jón Dúason hafði verið
mötunautur minn í Þingholtsstræti
28 um nokkurt skeið. Litlu áður
en ég lagði af stað norður, spurði
hann mig að því dálítið kankvís,
hvað hefði nú verið af þjóðkunn-
um mönnum í Flatey. Mér varð
svarafátt, því að ég mundi ekki
eftir neinum. En dr. Jón var hinn
íbyggnasti, og kvaðst geta nefnt
mér a. m. k. einn frægan mann,
sem verið hefði í Flatey. Sagði dr.
Jón, að hann hefði þá nýlega
rekizt á merkilega þýzka bók á
Landbókasafninu, Germanische
Himmelskunde — Iliminfræði Goð
þjóðar — eftir Dr. h. c. Otto
Sigfrid Reuter frá Bremen. Fjallaði
bók þessi mjög um Stjörnu-
Odda. Höfundurinn liéldi því fram,
að Stjörnu-Oddi hefði dvalið í
Flatey og gert þar merkilegar at-
liuganir á göngu sólar, svo merki-
legar, að hann ætti engan líka í
þeirri grein á þeim tíma.
Eg hafði af þessu mikla ánægju
og hugsaði gott til glóðarinnar að
ræða þetta við Flateyinga, eink-
um Jóhannes Bjarnason í Neðri-
bæ. Eg vissi, að hann hafði tek-
ið þvílíku ástfóstri við Flatey, að
honum mundi þykja vænt um, ef
eynni yrði helgaður þessi speking-
ur. Eg hafði því ekki dvalið marga
daga í Flatey, er ég lireifði þessu
máli við Jóhannes, og kritaði þá
heldur liðugt um vísindi þýzka
doktorsins og frægð Stjörnu-Odda.
Því miður höfðum við Jóhannes
ekki kynnt okkur hinn svonefnda
Stjörnu-Oddadraum, en ég stakk
samt upp á því, að hann mundi
hafa orðið til í Flatey. — Mér varð
nú tíðrætt um Stjörnu-Odda við
Flateyinga um sumarið og gerði
mikið úr frægð hans qg Flateyjar.
Þegar leið á sumarið, barst sú
frétt á bylgjum útvarpsins, að
fjórir þýzkir vísindamenn væru
komnir til Reykjavíkur. Fylgdi
það fréttunum, að tveir þeirra
raundu hefja för norður í land
■og jafnvel út í Flatey á Skjálf-
anda. Eg var fljótur að grípa
þessa fregn á lofti og stakk upp
á því við fólkið í Neðribæ, að
þarna mundi vera á ferðinni hinn
frægi doktor, höfundur bókarinnar
um Stjörnu-Odda, og gætu þessir
félagar ekki átt annað erindi út í
Flatey en kynna sér þær stöðvar,
er Oddi liefði á dvalið. Jó'hannes
í Neðribæ brosti að því, hve mjög
ég hélt má'li þessu fram, en ekki
þóttu það lítil tíðindi, ef svo skyldi
falla, að þessa ferðalanga bæri út
! að Flatey, því að heldur sjaldan
leggja frægir nienn leiðir sínar
þangað. Svo liðu nokkrir dagar, án
þess að nokkuð bæri til tíðinda, en
ég reyndi að halda þessu máli vak-
andi.
Fiskiróðrar voru nú að falla nið-
ur í Neðribæ, cn í stað þess var
verið að hefja síldveiðar í reknet.
Eg var tekinn að hugsa til ferðar
suður, hættur beitingum, en vann
ofurlítið að heyskap hjá ekkjunni
í Baldurshaga til þess að slæpast
ekki aðgerðarlaus, þangað til mér
þætti mátulegt að leggja af stað
suður. Kominn var 9. ágúst og töð-
ur að mestu hirtar í Flatey, nema
' niðri á granda lágu allstórir flekk-
ir, sem verið var að þurrka. Ofur-
lítill norðankaldi var og þokuryk
í lofti, en sólskin öðru hvoru, dá-
lítill þurrkur, en ekki meiri en svo,
að öðrum heyskaparstörfum var
sinnt jafnframt. Eg gekk að slætti
með ungum pilti frá Tindriðastöð-
um í Hvalvatnsfirði, og hjökkuð-
um við útsköfur nokkrar vestar-
lega á grandanum. Þurrt var og
seigt að slá, enda grýtt sums stað-
ar, og þurfti oft að klappa Ijáiua
og brýna, og talaði ég margt við
piltinn frá Tindriðastöðum. Stúlk-
ur frá Neðribæ gengu að því að
rifja stóru flekkina á grandanum,
og í ráði var að taka þá í sæti um
kvöldið. Piltar voru niðri við sjó
um daginn, útbjuggu síldamet og
bjuggust við að fara á drift um
nóttina.
Um nónbilið kom sú fregn,
að trillubátur kæmi frá Húsa-
vík. Þetta var reyndar ekki
mikil nýjung, en í kjölfar þess-
arar fregnar kom önnur, er
þótti meiri tíðindum sæta: sú,
að Þjóðverjamir væru komnir.
'Sá ég þá, að komið var heldur
en ekki kvik á menn niðri við
skúrana. Eg var bundinn við
orfið, gat ekki hlaupið frá því
til ókunnugra manna, en ég lét
stúlkumar færa mér hverja
nýja frétt. Þjóðverjamir voru
tveir og höfðu með sér íslenzk-
an túlk. Þeir gengu heim að
Neðribæ til fundar við Jóhann-
es hreppstjóra. Hló mér hug-
ur í brjósti, ef svo skyldi reyn-
ast, að þeir væm komnir að
1 leita að spomm eftir Stjörnu-
Odda.
Eg sá til ferða þeirra félaga
heim að Neðribæ. Þar stóðu
þeir ekkert við, en héldu rak-
leiðis austur á hólana sunnan
við Nýjabæ, og þar sá ég, að
annar þeirra félaga setti niður
mælingatæki, og tók það tals-
verða stund. Að því loknu báðu
þeir félagar Jóhannes hrepp-
stjóra að fylgja sér út á ey.
Leið svo langur tími án þess
ég sæi til þeirra eða frétti um
þá, annað en það, að þeir hefðu
pantað mjólk og smurc brauð,
þegar þeir kæmu úr gönguför-
inni, og var búizt við, að þeir
kæmu vestan Teistabjargs-
bakka. Nú var að létta í lofti
og norðankulið að kyrra. Voru
herramir þýzku því heppnir
með ferðaveðrið.
Eg beið í hálfgerðri óvissu
um erindi þessara manna, þang
að til ég náði tali af Jóhannesi.
Hann tók á sig krók til að segja
mér tíðindin. Hann hafði geng-
ið með þeim félögum vestur á
Þórðarsteinshom, fram með
Leynistjörn og austur Teista-
bjargsbakka og farið rétt sunn-
an við Baldurshaga. Hann hafði
á handleggnum ógurlega mikla
gúmmíkápu, sem annar Þjóð-
verjinn hafði klætt sig út á
leiðinni. Kápa þessi var stein-
grá að lit og svo mikil felldur,
að hún var fullur burður að
bera hana á handleggnum.
Flaug mér í hug kápa Göngu-
Hrólfs, Véfreyjunautur, og þótti
mér það tiginna manna, að bera
slíka gersemi.
Jóhannes var brosandi út undir
eyru, er hann kom úr þessum leið-
angri. Hann kvað mig hafa verið
sannspáan um þessa menn. Værí
þama kommn Dr. h. c. Otto Sig-
frid Reuter með bók sína í hönd-
um og leitaði sér upplýsinga um
Stjörnu-Odda. Sér til aðstoðar
hefði hann lærðan stjörnufræðing,
próf. Rolf Múller frá Potsdam. Dr.
Reuter væri roskinn maður, lágur
en þrekinn, holdugur, en kvikur
og fjömgur karl. Próf. Múller væri
á að gizka miðaldra maður, hár
og þrekinn, myndarlegur í sjón,
festulegur á svip og alvarlegur og
í öllu hinn fyrirmannlegasti mað-
ur, hann ætti kápuna.
Ta’l okkar Jóhannesar snerist nú
að Stjörnu-Odda. Spurði Jóhannes
mig, hvort ég myndi eftir nokk-
urri tímaritsgrein, þar sem um
Odda væri talað. Vísaði ég til
greinar í gömlum Skírni eftir Þor-
kel Þorkelsson frá Flatatungu. En
ekki mundi ég, í hvaða árgangi
greinin var. Fannst hún því ekki
í flýtinum þá um daginn.
Þeir félagar stóðu skamma
stund við í Flatey, eftir að þeir
komu úr gönguförinni. En þess
báðu þeir síðast orða, að komið
yrði til sín orðum, áður en þeir
færu suður, ef menn myndu eftir
einhverjum ömefnum, er minntu
á Stjömu-Odda, í Flatey eða í
grennd við eyna.
Þegar ég kom frá vinnu minni
um kvöldið, og Þjóðverjarnir voru
á bak og burt, setti ég ráðstefnu
með nokkrum kunningjum mínum
til athugunar á þessu merkilega
máli. Þá kom það upp úr þoku-
kafinu, að Elísa Pálsdóttir, kona
Guðmundar Jónassonar bónda í
Útibæ, mundi það frá því, er hún
var bam á Brettingsstöðum, að
hún hafði heyrt nefndan Oddskofa
uppi í fjalli, norðan undir svo-
nefndum Mosahnjúk. Ég var fljót-
ur til skilnings á þessu og dró strax
þá ályktun, að þessar eldgömlu
rústir mundu eins geta hafa verið
kenndar við Odda og Odd, og væri
ekkert því til fyrirstöðu að nefna
þær Oddakofa, Stjörnu-Oddakofa.
Þótti mér Elísa liafa þagað yfir
þessu helzti lengi, þar sem Þjóð-
verjarnir mundu nú fyrir löngu
komnir úr kallfæri. En til að gera
enn meira úr þessu máli, datt mér
í hug, að Arnargerði mundi eins
geta hafa heitið Oddagerði. Víst
var, að enginn maður í Flatey gat
minnstu grein gert fyrir nafninu.
Jóhannesi þótti ég djarfur í ágizk-
unum, og var að þessu brosað í
Neðribæ. Samt var boðum um
þetta komið til Ilúsavíkur um tal-
stöðina í Flatey.
Ég var eins og fyrr segir á för-
um úr Flatey. En áður en ég færi,
langaði mig til að bregða mér upp
á Flateyjardal og svipast þar um
2—3 daga. Ég hafði um þessa för
mína sammælst ungu fólki, er ætl-
aði úr Flatey upp á dalinn i berja-
mó um næstu helgi. Ég ætlaði mér
að fá fylgd frá Brettingsstöðum
FrHrnh. á 5. síðu.