Þjóðviljinn - 09.12.1944, Blaðsíða 7

*JÓÐVILJINN

Laugardagur 9. desember 1944.
IACE LONDON:
. Skipsdrengurinn á Blossa
hefðu endað. En hin skjóta rás viðburðanna gerði alla
ákvörðun óþarfa.
Hreinninn hafði slegið um seglinu og fór með því-
líkum hraða aftur á bak og valt svo hroðalega, að hjá
gat ekki farið að honum hvolfdi. Það var ægileg sjón.
Stormurinn var búinn að ná hámarki og öldukamb-
arnir suðu í samfelldu löðri. Hreinninn hvarf bak við
háan ölduhrygg. Öldumar ultu áfram, og á næsta augna-
bliki sáu drengirnir ekkert nema hafrótið, þar sem
skútan hafði áður verið. Þeir skimuðu eftir henni einu
sinni enn, en árangurslaust. Hreinninn var horfinn. Þeir
voru einmana á ólgandi hafinu.
Guð veri sálum þeirra náðugur! sagði Friskó Kiddi
hátíðlega.
Slysið hafði haft allt of mikil áhrif á Jóa til þess
að hann gæti mælt nokkurt orð.
Þar fórst hún með manni og mús, sagði Friskó Kiddi
skælandi. Síðan fóru þeir að hugsa um sínar eigin
erfiðu ástæður.
Nú verðum við að reyna að bjarga sjálfum okkur.
Þetta var kollhríð stormsins, en sjórinn verður því
verri viðureignar sem meira lægir.- Taktu í með ann-
arri hendinni, en haltu þér föstum með hinni. Við verð-
um að losa skútuna við rekaldið.
Þeir skriðu framá með hnífa í höndum og reyndu
að skera frá rekaldið, sem lamdist við skútuna og olli
henni skemmda. Friskó Kiddi tók að sér stjórn þessa
hættulega verks. Jói hlýddi skipunum hans eins og
gamall hermaður. Á hverju augnabliki gaf svo á, að
þeir hentust til og frá eins og fjaðrahnettir. Fyrst
festu þeir meginhluta rekaldsins við festarkollana
fram á. Másandi og spúandi — og oftar neðan en ofan-
sjávar — tókst þeim að skera í sundur flækjur af
köðlum og strengjum. Stýrisrúmið fylltist af sjó, svo
að tvísýnt var, hvort skútan mundi fljóta meðan þeir
luku verkinu. Friskó Kiddi skar sundur kaðlana, storm-
urinn gerði hitt. Blossa rak í hlé við rekaldið, þangað
til strengdi á köðlunum, sem festir voru við festarkoll-
ana. Það kom skútunni á réttan kjöl og hélt henni beint
móti storminum og ölduganginum.
Drengimir tóku sér litla hvíld og hrópuðu húrra
fyrir góðum árangri vinnunnar, síðan hlupu þeir aftur
í stýrisrúmið, þar sem munirnir úr káetunni flutu í
sjónum. Þeir tóku að ausa með tveimur skjólum, sem
þeir tóku úr skipskistunni. Það var óþægilegt verk,
því þeir fengu oft sjóinn framan í sig. En þeir voru
þolgóðir, og þegar nóttin skall á, gátu þeir notað dæl-
umar og Blossi lá og dansaði á öldunum við rekakkeri
sitt. Eins og Friskó Kiddi hafði sagt, var mesti storm-
urinn búinn, en hann var nú orðinn vestlægur og stinn-
ingshvass.
Ef hann nær sér í vestrið, sagði Friskó Kiddi, rekur
okkur upp á Kaliforníuströndina einhvern tíma á morg-
un. Við getum ekkert annað gert en beðið.
Þeir töluðu fátt, því að félagamissirinn gerði þá
hljóða og þeir urðu uppgefnir á erfiðinu. Þeir hnipr-
uðu sig saman til að halda á sér hita, og til að finna
ekki til þess, hve einmana þeir voru. Það var sorgleg
nótt og þeir skulfu af kulda. Enginn hiutur var þurr
innanborðs, maturinn, ábreiðurnar — allt var rennvott.
Stöku sinnum blunduðu þeir, en þeir blundar voru ekki
værir, því ef annar þeirra vaknaði, kipptist hann svo
við, að hann vakti hinn.
ERICH MARIA REMARQUE:
VINIR
hvað að gerast, því að Kafé
International, Verklýðshúsið og
fundarhús Hjálpræðishersins
voru á næstu grösum. Fram-
undan húsinu var líka gamall
kirkjugarður, sem fyrir löngu
hafði verið lagður niður. Þar
voru há og gömul tré, eins og
í skógi. Um nætur var svo
kyrrt kringum húsið, að ég gat
látið mér detta í hug, að ég
væri í sveit. En það var ekki
fyrr en mjög seint á kvöldin að
allt varð svo hljótt, því að öðru
megin við kirkjugarðinn var
sölutorg með hringekjum, ról-
um og allrahanda búðum.
Kirkjugarðurinn var aðalaug
lýsing frú Zalweski. Hún hrós-
aði útsýninni og hreina loftinu
og setti upp hærra verð en tíðk
aðist á öðrum svipuðum mat-
söluhúsum. „Verðið hlýtur að
fara eftir umhverfinu. Hvar eig
ið þið völ á fallegra útsýni en
kirkjugarðinum héma?“ var
hún að segja.
Eg klæddi mig í hægðum
mínum og komst við það í
sunnudagsskap. Eg þvoði mér,
gekk um gólf, las dagblaðið,
hitaði kaffi og horfði út um
gluggann. Fuglarnir sungu úti
í kirkjugarðinum og þunglynd-
islegir tónar heyrðust frá lýru-
kassa á torginu.
Eg skoðaði lengi þessar fáu
skyrtur og sokka, sem ég átti.
Eg sneri við vösum mínum.
Þar voru smápeningar hnífur,
lyklar, sígarettur — og miðinn
sá í gær, með nafni hennar og
símanúmeri. Patrice Hollmann!
Einkennilegt nafn! Patrice! Eg
lagði miðann á borðið. Var það
annars í gær? Mér fannst svo
langt síðan. Það var eins og
minning, hulin silfurhvítri
þoku- Það góða við áfengið er
einmitt þetta, að það getur gert
órafjarlægð úr einni nóttu, svo
að mönnum finnst líða ár frá
kvöldi til morguns.
Eg settist í gluggakistuna og
reykti. Fjölskylda í ferðafötum
gekk framhjá. Maðurinn gekk
á undan með gleraugu, landa-
bréfshylki og sjónauka. Konan
og börnin komu á eftir. Þetta
var fjölskylda, sem lifði eftir
föstum reglum. Það sást langar
leiðir. Á eftir þeim kom at-
vinnuleysingi, sem týndi vindl-
ingabúta upp af götunni. Svo
komu elskendur, þar næst feit
svartklædd kona með dverg
hund í bandi, kjólklæddur mað-
ur, skólapiltar, flokkur hjól-
reiðamanna og hljóðfæraleikari
með strengjahljóðfæri í kassa
undir hendinni. Loks kom póli-
tísk skrúðganga, ungir menn í
einkexmisbúningum. Þeir gengu
í fjórum röðum. Fremstur gekk
foringi, með andlit eins og sel-
ur. Þeir gengu slétta götuna,
eins og hún væri vígvöllur,
sundurskotinn af sprengjum.
Enginn þeirra var nógu gamall
til að hafa séð sprengjuholur-
Þá hefði þeim heldur ekki dott-
ið í hug að fara í þessa skrúð-
göngu. Enginn þeirra heyrði
fuglakliðinn frá kirkjugarðin-
um. Þeir höfðu ekki kynnzt föð
urlandi sínu öðruvísi en á fund-
um og í dagblöðum. Skildu þeir
orðið ,.heima“? Kunnu þeir að
meta • kvöldsólargeislann, sem
kemur inn um lágan glugga,
þytinn í runnunum, blá fjöll,
útþrá, bernsku, móðurást —?
Heimili þeirra var flokkurinn.
Eg leit á blaðið: „Fjögur sjálfs
morð. Tveir menn drepnir í
götuóeirðum um nóttina. Tala
atvinnuleysingja hækkar. Tíu
ný gjaldþrot. Þrír menn verða
fyrir árás peningaþjófa. Styrj-
öld í Asíu og Suður-Ameríku.
Misheppnaðir afvopnunarsamn-
ingar. Nýir skattar. Hungurs-
neyð í Rússlandi og Kína- Upp-
reisnir. Byltingar. Dauðadómar.
Fundið upp nýtt eiturgas —
Eg fleygði blaðinu. Sungu
fuglarnir enn þama úti í garð-
inum? Stóðu trén þar enn? Jú.
Fuglarnir sungu. Trén stóðu
kyrr. Guði sé lof!
Eg stóð á fætur og lauk við
að klæða mig. Blaðinu með
símanúmerinu stakk ég milli
bóka. Átti ég að hringja til
hennar? Ef til vill. Ef til vill
ekki. Allt er öðruvísi á daginn
en á kvöldin- Eg var í raun og
veru ánægður með að sálarfrið-
ur minn var óskertur. Ævi.mín
hafði verið nógu stormasöm
áður fyrr. Köster sagði að það
væri um að gera að taka ekki
tryggð við neitt. Þá vill maður
ómögulega glata því aftur. En
nú er ekki hægt að treysta
neinu.
Allt í einu hófst þessi venju-
lega sunnudagsháreysti í hliðar-
herberginu. Eg leitaði að hatt-
inum mínum. Einhvers staðar
hlaut ég að hafa lagt hann í
gærkvöld. Eg hlustaði ósjálf-
rátt á hávaðann. Það voru
Hasse-hjónin að taka sér morg-
unbrýnu. Þau höfðu búið í
þessu litla herbergi í fimm ár.
Þetta voru ekki slæm hjón.
Hefðu þau haft þriggja her-
bergja íbúð og átt bam, mundi
allt að likindum hafa farið vel.
En íbúð er dýr, og hver hefur
kjark til að eignast böm á
svona tímum? Konan var orðin
taugaveikluð af leiðindum. Mað
urinn var stöðugt logandi
hræddur um að missa atvinn-
una, þó að léleg væri. Hann
var fjörutíu og fimm ára. Yrði
hann atvinnulaus á annað borð,
hafði hann enga von. f fyrra
dag var hægt að taka öllu með
ró. Nú glotti vofa atvinnuleys-
isins úr öllum áttum ef einhvei
vinna brást.
Eg ætlaði að laumast út er.
hafði ekki ráðrúm til þess, því
að nú var barið og Hasse kom
æðandi inn. Hann fleygði sér
niður á stól. „Eg þoli þetta ekki
lengur —“
í eðli sínu var hann hæg-
látur maður siginaxla með svo-
lítið yfirskegg, skyldurækinn
og yfirlætislaus í starfi sínu.
Slíkir menn áttu verst á þess-
um tímum — og líklega alltaf.
Það er aðeins í skáldskap, sem
hógværð og skyldurækni er
launuð að verðleikum. í veru-
leikanum er hinn trúi þjónn
notaður til hins ýtrasta og svo
er honum gefið olnbogaskot.
Hasse fómaði höndum: „Hugs-
ið þér yður! Enn hafa þeir sagt
einum upp, þar sem ég vinn
Bíðið þér bara við. Eg verð
næstur.“
Þessi ótti kvaldi hann frá
mánaðarmótum til mánaðar-
móta, allt árið. Þannig þjáð-
ust milljónir manna.
Eg gaf honum í staupinu.
Skjálfti fór um líkama hans.
Einn góðan veðurdag mundi
hann gefast upp. Það var eng-
inn efi.
„Og svo em þessar sífelldu
ásakanir," hvíslaði hann.
Konan hafði auðvitað verið
að brigsla honum um kjör sín.
Hún var um fertugt. Æsku-
blómi hennar var fölnaður; þó
að hún væri ekki orðin eins
rytjuleg og maður hennar. Hún
þjáðist af sjúklegri hræðslu við
það að eyða allri ævi sinni án
þess að fá að njóta lífsins.
Hvem langaði ekki til þess?
Hver var fær um það?
En hvað þýddi að tala um
það? „Heyrið þér nú, Hasse,"
sagði ég. „Sitjið þér nú héma,
eins lengi og þér viljið. Eg
verð að fara. Það er kognak
í fataskápnum, ef þér viljið það
heldur. Þetta er romm. Þama
er dagblað. Og svo ættuð þér
að fara eitthvað með konunni
yðar seinna í dag. Bara eitt-
hvað burt. Til dæmis í bíó.
Það er ekki dýrara en að sitja
tvo klukkutíma á kaffihúsi. En
það borgar sig betur. Ekki að
sökkva sér niður í hugsanir
sínar. Það er góð lífsregla.
Gleymið henni ekki.“
Eg klappaði á herðarnar á
honum með hálfvondri sam-
vizku. En satt var það. Kvik-
myndahús eru ágæt. Þar getur
hver skapað sér draumaheim
eftir sínum geðþótta.
Dymar inn í herbergið voru
opnar. Þar kjökraði konan. Eg
gekk út úr herberginu. Næstu
dyr hinum megin stóðu opnar
í hálfa gátt. Þaðan var verið að
hlusta- Þar bjó Erna Bönig,
einkaritari. Hún barst of mikið
á eftir launum sínum. Einn
morgun í viku skrifaði hún fyr
ir húsbónda sinn. Þann dag
var hún í vondu skapi. Hún
dansaði á hverju kvöldi. Hún
gat ekki lifað án þess, sagði
hún. Ema átti tvo vini. Annar
elskaði hana og færði henni