Þjóðviljinn - 25.02.1945, Blaðsíða 3

Sunnudagur 24. febrúar 1945.
Þ JÓÐ VILJINN
S
l^IMM síðsumarsnóttin færð-
ist yfir.
Fjörðurinn hafði varpað af
sér síðasta gliti dagsbirtunnar.
Fjöllin líktust ferlegum skugg-
um í fjarska, og yfir þeim
flykktust kolgráir, regnþrungn
ir skýjabólstrar, sem miðluðu
jarðarbúum ósparlega af auð-
legð sinni. Regnvatnið flóði um
slorugar bryggjumar og gusað-
ist niður á milli rimlanna, svo
að skvampið í sjónum mynd-
aði nær óslitinn fossnið.
Það var enginn venjulegur
sumarúði. Nei, síður en svo.
J>að var næstum undravert,
hversu mikið gat dunið yfir úr
loftinu.
Við stóðum vakt, tveir háset-
ar á litlu síldveiðiskipi, sem lá
við eina söltunarbryggjuna á
Siglufirði. Vakttími okkar var
frá kl. tólf til tvö um nóttina.
Og enda þótt við værum sjald1
an vanir að standa tveir vakt,
-er legið var inni, þá atvikaðist 1
það svo að þessu sinni.
Við komum okkur fyrir í
stýrishúsinu, kveiktum á olíu-
lukt og róluðum hana þar upp,
náðum þvínæst í tóma tunnu,
er stóð frammi á þilfarinu, og
hvolfdum henni á gólfið, þann-
ig að botninn vissi upp, og
bjuggum okkur til hásæti, svo
að sjá mátti hvaðanæfa út um.
gluggana. Útsýnið var raunar
bæði lítið og skuggalegt. Á
aðra hönd grillti í skipagrú-
ann, sem þakti sjóinn með-
fram bryggjunum og nokkuð
fram á víkina. Möstur hinna
fremstu báru við glitrandi sjáv
arflötinn. í gagnstæðri átt lá
víðáttumikið síldar-„plan“, með
tveimur stórum tunnustöflum,
síldarkössum og allskonar dóti
hér og þar, en dökkgráum
timburskúrum og „bröggum11 í
.baksýn.
Þetta var þriðja nóttin í röð,
sem við lágum þarna inni. Úti
fyrir geisaði stormur, og því
ekki unnt að athafna sig við
•veiðarnar.
Nú fórum við að bollaleggja,
'hvað helzt mætti hafa til dund
nrs um vakttímann. Máski var
<ekki óviðeigandi að við segð-
um hvor öðrum draugasögur.
Þar sem nú var dimrnt og næst
um draugalegt þarna við
^^Tggjurnar, voru nokkrar lík-
ur til, að þær gætu fallið í
frjóan jarðveg. Við tókum að
íhuga, hvað við hefðum hand-
bært í þeim efnum. En brátt
kom í ljós, að flestar þær, er
stungið var upp á, könnuðust
báðir við, og varð, því ekki
meira úr þeirri hugmyndinni.
Við sátum þögulir, og star-
blíndum upp eftir bryggjunni.
Þar var þó fátt eitt að sjá,
nmfram það ,er áður var lýst.
Mannaumferð var engin, og
mun veðrið hafa átt sinn þátt
í því.
Loks sagði félagi minn, sem
við gjarnan getum nefnt Jón:
„Sérðu manninn þama við
■svarta skúrinn, efst á bryggj-
unni?“
Nei, ekki hafð^ ég komið
auga á hann. En við nánari at-
hugun grillti ég þar í svart-
'klædda véru, sem færðist hægt
fram og aftur meðfram skúr-
veggnum. Við horfðum á mann
ínn um stund, í tilgangslausri
ÚR LÍFI ALÞVÐUNNAR
■ ■ ....... .................. V
Vaktmenn á verði
afþfegingu, undrandi yfir
hversu rólegá hann rölti þarna
um í rigningunni. En svo tók
hann skyndilega nýja stefnu.
Hann gekk áleiðis fram bryggj
una, og virtist stöðugt hægja
ferð sína eftir því, sem fram-
ar dró. Þó miðaði honum loks
frmhjá okkur, en nam svo stað
ar spölkorn frá bryggjuhausn-
um. Þar litaðist hann um and-
artak, og þokaðist þvínæst af
stað til baka.
„Hann er líklega eftirlitsmað
ur þama á ,,planinu“, sagði
Jón, og lét augun fylgja hyerri
hreyfingu mannsins. „Við skul-
um tala við karlinn, er hann
kemur á móts við okkur“.
Eg féllst á að það sakaði eigi.
Nú gekk hann mjög nærri
þeim megin, er við lágum.
Þetta var sýnilega aldraður
maður, frekar lágvaxinn; með
hörkulegt, veðurbarið andlit.
spurði því gamla manninn,
hvort hann hefði nokkuð á
móti því að koma um borð til
okkar og rabba við okkur í fá-
einar mínútur. Hann gæti auð-
veldlega séð út yfir „planið“ 1ír
gluggunum.
Gamli maðurinn féllst á það,
og tók að klifra yfir borðstokk
inrí.
„Nú skulum við þó veiða
upp úr karlinum”, hvíslaði Jón
að mér, um leið og hann vatt
sér að hurðinni og opnaði.
Gamli - maðurinn þokaðist
með varfærni jnn úr dyrunum,
og leit ókunnuglega í kringum
sig. Svo nam hann staðar við
stýrishjólið, og skimáði rann-
sakandi út um næsta glugga.
En samræður byrjuðu brátt
aftur, og var karl hinn skraf-
drjúgasti. Eftir að hafa kynnt
sér hið helzta um hagi okkar
og uppruna, hóf hann að fræða

★ EFTIR'
(akob G, Péfursson
rv--w-wv
■‘WVWWN^WVWWWW^/V^/WVW^^^^rt/WWWW 1
„Halló, gamli!“ kallaði Jón,
og rak höfuðið út um eitt
gluggakrílið.
Gamli maðurinn stöðvaði
ferð sína og leit til okkar með
hvössu, næstum tortryggilegu
augnaráði. Regnvatnið flæddi
niður af sjóhattinum hans, nið-
ur snjáða kápuúlpuna, sem var
reifuð að um mittið með mjóu
trollgarni. Stígvélin voru
krumpuð og upplituð.
„Það er sukksamt að vera úti
núna. Ertu á vakt þarna í
landi?“ flýtti Jón sér að segja,
og reyndi að gera sig mildan
og viðkunnanlegan í máli.
Gamli maðurinn strauk með
annarri hendi um rennblautt
skeggið, og litaðist um. Hann
virtist ekkert ætla að flýta sér
með svarið. Loks sagði hann
. ofur rólega:
„Já, það er stundum arri í
veðrinu“.
Síðan sneri hann sér frá okk-
ur og gerði sig líklegan til að
eiga ekki vjð okkur frekari
samræðu.
„Ertu á vakt“, er.durtók Jón
ákveðinn í að gefast ekki upp.
„Já, ég er á vakt,“ syaraði
hann eftir stundarkorn. „Eg lít
eftir hérna á „planinu“ frá því
fólkið hættir vinnu. og til kl.
6 á morgnana að verkstjórinn
kemur“.
Jón lét spurningunum rigna,
og skaut inn í viðeigandi at-
hugasemdum, en gamli maður-
inn svaraði þeim flestum greið
lega, með tilheyrandi vfirveg-
un, og var sem hann fengi
smám saman áhuga fyrir við-
ræðum þeirra. Og þegar Jón
fann að svo var komið. mun
hann hafa álitið, að hér biðist
kærkomið tækifæri til að drepa
tímann um stundarsakir. Hann
okkur um sína eigin sögu í
stórum dráttum. Var hún, að
því er ég bezt man, eitthvað á
þessa leið:
„Eg get sagt að ég sé sveita-
maður í húð og hár, fæddur og
uppalinn í næstu sýslu, en flutt
ist þaðan fyrir einu ári. Frá
átta ára aldri og fram yfir
fermingu, var ég það, sem þá
var kallað sveitarlimur. Orsak-
ir þess ætla ég ekki að greina,
né heldur aðbúnað og áhrif
þeirra ára. Þess má aðeins
geta, að þótt engan bæri ég
einkennisbúning stéttarinnar,
sem einu sinni kom til
orða að „uppdikta“. þá skapaði
sú vist mér niðurlægjandi áht
sveitunganna lengi á eftir.
Upp frá því var ég í vinnu-
mennsku á ýmsum bæjum, þar
til ég giftist og stofnaði sjálfur
til búskapar rúml^ga þrítugur.
Mér tókst að ná í afskekkta
kotjörð, sem var í eign hrepps-
ins, og hóf þar búreksturinn
við lítil efni. Allt fór samt vel
í fyrstu, enda þótt það fjölgaði
í heimili næstum árlega. En
því meir sem ómegðin jókst,
því óhýrar litu nágrannarnir
mig og þá sérstaklega forráða-
menn hreppsins. Börnin urðu
þó aldrei fleiri en fimm. En
skömmu eftir að hið yngsta
fæddist, munu möguleikar hafa
verið gaumgæfilega athugaðir,
til að forða mér frá þeirri hugs
anlegu hættu, að lenda á
sveitarframfæri. Það átti að
vísu að gerast með dálítið ann
arlegum hætti, en þó ofur ein-
földum. Það átti sem sé að
losna við mig úr sveitinni í
eitt skipti fyrir öll. Eg var
heiðraður með stórmannlegum
heimsóknum, og mér leiddir
fyrir sjónir glæsilegir lífsmögu
leikar víðsvegar utan takmarka
sveitarinnar. Jafnyel gekk svo
langt, að þeir háu herrar festu
mér dágóða bújörð í næstu
sveit, en er til skyldi taka var
innflutningsleyfi þverneitað af
viðkomandi hreppstjórn. Hjaðn
aði málið þá niður í bili, en
synd væri að segja, að virðing
mín ykist, né tiltrú að áliti
sveitunganna.
Svo henti það dag nokkum,
snemma vetrar, að skyndilega
gerði snarpt áhlaup, og urðu
fjárskaðar nokkrir allvíða. í
okkar sveit varð ég langverst
úti. Eg missti um helmin^ fjár-
ins, en náði hinu lifandi við j
illan leik. Þetta varð mér stórt !
áfall, en ég reyndi að mæta
því með fullum kjarki og bjart
sýni. Eg vann mikinn hluta
næsta vors utan heimilisins,
vann að jarðabótum hjá ýmsum
bændum í nágrenni mínu. Um
haustið lagði ég kapp á að
koma upp fjárstofninum aftur.
En með því móti sá ég mér
ekki fært, að greiða upp verzl-
unarúttekt mína á árinu, og
leitaði því eftir samningi við
kaupmanninn og ábyrgð stönd
ugra bænda í sveitinni. Ábyrgð
inni var hvarvetna synjað, en
eftir að hafa reifað málið ítar-
lega fyrir eyrum kaupmanns-
i ins, sem var hinn viðkunnan-
legasti maður, náði fyrirætlun
mín fram að ganga.
Heilræði ráðamanna sveitar-
innar var aðeins eitt. síendur-
tekið og útmálað, en það var
að ég brygði búi, og ynni það j
ég gæti fyrir fjölskyldunni sem I
vinnumaður hér og þar, sftir
því, sem bezt biðist. Á þann
hátt voru máski líklegir mögu
leikar til að bola mér út fyrir
sveitamörkin.
Get ég hér eftir farið fljótt
yfir sögu. Fyrir tveimur ár-
um var svo komið, að börnin
voru öll uppkomin og flest far-
in að heiman. Eg get skotið því
inn í, að þó baráttan væri oft
hörð, og afkoman erfið, þá var
þess dyggilega gætt, að þau
liðu ekki likamlegan skort og
menntun fengu þau á borð við
flest önnur börn þar um slóðir.
Fyrst réðust hin elztu til
vinnu á heimilum þar í sveit-
inni. Síðar kom að því, að þau
fýstu að leita sér frekari mennt
unar, ýmist í iðngreinum, eða
bóklegu námi. Eg gerði líka
mitt til að hvetja bau í þeim
efnum. en^a bótt ég gæti litla
aðstoð veitt þeim fjárhagslega.
Svo skeði það í fyrra vetur,
að ég missti enn mikið af fjár-
stofni mínum, af sömu ástæðu
og áður.
En sá var munurinn. r.ð nú
bauðst aðstbð og skaðabætur,
víðsvesar að úr nágrsnninu.
Og ennfremur: Þeir, sem ?ð”r
vildu gerast mínir góðu leið-
togar, freistuðu þess enn á ný.
en nokkuð á annan máta. Nú
var það sjálfsagt, og það eina
rétta, að ég héldi áfram bú-
skap. Þeir vildu gjaman koma
undir mig fótunum á ný, böm
in yrðu ekki lengi að vinna
það af sér, öll hraust og upp-
komin. Það væri líka á allan
hátt affærasælast að stunda
landbúnað. í kaupstöðunum
biði atvinnuleysi og eymd.
Fyrir svo utan alla þá hollustu
og hið mikla menningargildi
fyrir börnin, að vinna að sveita
störfum á góðum heimilum.
Ennfremur gleymdist ekki að
leiða mér það fyrir sjónir, að
sveitin hefði þó alltént fóstr-
að þessa fjölskyldu, og alið
hana upp með frjósemi moldar
sinnar, eins og flesta aðra íbúa
hennar. Við ættum henni í
raun og veru ógreidda skuld
ennþá, í óbeinum skilningi.
En ég þrjózkaðist sem fyrr.
Börnin urðu að fá að svala
menntaþrá sinni og eigi skyldi
það verða mitt hlutverk, að
leggja þau 1 f jötra fyrir þá einu
skuld, að þau urðu til, og fengu
að ná eðlilegum þroska.
Eg brá búi og fluttist í
kauptún í næstu sýslu. En þar
sem lítið var að gera þar í
sumar, þá tók ég þetta starf
héma, sem mér var útvegað af
kunningja mínum.
Bömin hafa komizt vel til
manns, en samt er ég ekki
laus við allar áhyggjur út af
þeim. Það er stundum eins og
gæfan og ógæfan tvímenni á
sama fáki gegnum þykkt og
þunnt.
Mér er sagt að tveir elztu
synir mínir séu komnir í vond-
an og miður þjóðhollan félags-
skap, og að þeir hafi staðið
framarlega í verklýðsóeirðum
á síðastliðnu sumri, og næst-
um lent í klandri fyrir. Já,
svona er það ...
„Jæja, dregnir mínir, þá ætla
ég ekki að þreyta ykkur leng-
ur á þessu masi“.
Gamli maðurinn fitlaði mjúk
lega við hökuskegg sitt með
tveimur fingrum og leit út um
gluggann. Við Jón horfðum
vandræðalega hvor á annan og
svo á klukkuna. Hún var hálf
tvö. Gamli maðurinn sneri sér
að okkur aftur, ræsktt sig og
fór að laga á sér sjóhattinn.
„Hvað haldið þið um stríðið,
strákar?“ sagði hann svo ofur
rólega og virtist annars hugar.
Við reyndum að skýra frá á-
liti okkar með fáum orðum, en
það var sem gamli maðurinn
veitti því enga athygli.
Eftir 'augnabliks þögn, sagði
hann:
„Eg skil annars ekki þetta
stríð. Eg botna yfirleitt ekk-
ert í styrjöldum. Kötturinn
drepur stundum fleiri mýs, en
hann getur e4ið, en að menn
veiði rnenn í tilgangsleysi, það
fæ ég ekki skilið“.
Því næst hvað- hann mál til
komið að ganga á land. Hann
tók í hurðarhúninn, opnaði og
kvaddi okkur um leið og hann
smeygði sér út ur dyrunum.
Vakttími okkar var enn ekki
liðinn, svo að við stöldruðum
við stundarkorn og horfðum á
eftir hinum aldraða stríðs-
manni, sem gekk þungum, en
þróttmiklum skrefum upp
Framh. á 5. síðu.