Þjóðviljinn - 25.02.1945, Blaðsíða 4

ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 25. febrúar 1945
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu ■ - Sósialistajlokkurinn.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: SigurSur Guðmundsson.
Stjórnmálaritstjórar: liinar Olgeirsson, Sigjús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austurstræti 13, sími 2370.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, sími 218ý.
Askriftarverð: I Reykjavík og nagrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Úti á landi: Ivr. 5.00 á mánuði.
Prentsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrœti 17.
þeirba eb saknad
Dettifoss
Skammt gerist nú stórra höggva á milli og títt vega nú
Þjóðverjár í sama knérunn.
Þrjár konur og tólf sjomenn á bezta aldri hafa að
líkindum öll orðið vítisvélum nazistanna að bráð, Enn einu sinni
syrgja íslenzkar konur og böm menn sína og feður, aldraðir
foreldrar syni og dætur, í sumum tilfellum einkabörn og ein-
ustu von, eða aðrir aðstandendur ástvini sína.
íslenzka þjóðin er lostin harmi. Hún vottar öllum þeim,
sem nú hafa misst það dýrasta, sem þeim eigi verður bætt,
samúð sína og dýpstu hluttek-njngu. En lítt stoða orðin og hlýj-
ar hugsanir, þegar slík sár eru veitt sem nú.
íslenzka þjóðin er einnig þ’ungin réttlátri reiði yfir þessu
síðasta níðingsverki naz;sta í stríði þeirra gegn oss vopnlausum.
Með hverju nýju sári, sem þjóð vorri er veitt, af óvætti þess-
um, gráum fyrir jámum, ýfast upp hin gömlu: þegar níðzt var
á hásetunum á „Fróða“, þegar „Reykjaborginni“ var tortímt,
þegar 19 menn, konur og börn voru myrt á Goðafossi innan ís-
lenzkrar landhelgi.
Hvað lengi á þessi ógnarheríerð Þjóðverja á hendur íslend-
ingum enn að halda áfram, — þessi sleitulausu víg kvenna,
barna og karlmanna?
Vér getum ekki barizt, íslendingar, til þess að vernda líf
þeirra, sem oss eru kærastir, eða hætta lífinu á hættulegustu
höfum heimsins fyrir oss og hmar sameinuðu þjóðir. En vér
getum unnið og framleitt allt hvað vér megum, til þess þann-
ig að leggja fram vorn skerf til þess að sigurinn yfir nazism-
anum vinnist sem fyrst og friosamir menn og konur geti aftur
siglt um heimshöfin örugg gegn þessum morðvörgum.
Og það þurfum vér að gern.
Það lítið, sem er á voru valdi til þess þannig að stytta
þetta stríð, þurfum vér að leggja fram. Með því einu móti get-
um vér þó reynt að voru leyti að vernda líf þeirra, sem eftir
eru og áfram sigla, þrátt fyrir hættur og vítisvélar. Það er og
skylda vor gagnvart þeim handrHðum íslendinga, sem þegar
hafa látið lífið fyrir oss og málstað hinna sameinuðu þjóða í
þessu stríði. •
Þjóð vor drúpir höfði í minningunni um þá, sem fórust
með Dettifossi, — konurnar. sem hættu lífinu sem farþegar
heim, — og hina rösku sjómenn, sem ár eftir ár hafa boðið
öllum hættum byrginn — og nú orðið ógnarherferð kafbátanna
þýzku að bráð. Minningin um þá mun lifa með þjóð þeirra
ásamt minningunni um þau hundruð þeirra hetja vorra, sem
áður hafa hnigið í vota gröí. Og það er skylda þjóðarinnar,
sem þeir unnu fyrir og létu lífið fyrir, að sýna það í verki,
hvers hún metur fórnirnar.
Ragnar Jakobsson.
Öll ísleazka þjóðin er harmi lostin vegna afdrifa
þeirra 15 íí ienzku sjómanna og farþega sem enn er
saknað frá því Dettifossi var sökkt er hann var á
leið til íslands.
Reyníst það svo, að engum þeirra, sem saknað er,
hafi veríð bjargað, hefur enn einu sinni af völdum
stríðsiiís verið höggvið stórt skarð í hóp íslenzkrar
sjómannastéttar, 12 vaskir sjómenn fallið í valinn
við slíyldustörf sín, ásamt þrem friðsömum farþegum,
og 8 ung börn misst feður sína og 1 móður.
Fánar blöktu hvarvetna í hálfa stöng í gær. Á
fundi í sameinuðu ALþingi flutti Bjarni Ásgeirsson,
varaforseti sameinaðs þings, minningarræðu, að ræðu
hans lokinni vottuðu þingmenn hinum liorfnu íslenzku
sjófarendum virðingu sína og aðstandendum þeirra
samúð með því að rísa úr sætum.
Fulltrúar erlendra ríkja er dvelja í Reykjavík
vottuðu ríkisstjórninni samúð sína í tilefni þessa
hörmulega atburðar.
títvarp, annað en lestur frétta, féll niður í gær-
kvöld og öllum skemmtunum var aflýst.
Eins og Þjóðviljinn skýrði frá .
í gær var 19 skipverjum og
11 farþegum bjargað þegar M'
Dettifossi var sökkt. ^ s
Eftirtaldra farþega og .skip- ^
SKIPSMENN Á DETTIFOSSI:
Davíð Gíslason, 1. stýrimaður,
Njarðarg. 35, f. 28. júlí ’91,
kvæntur, 5 börn: 12, 10, 8,
6 og 3ja ára.
Jón S. K. K. Bogason, bryti,
Hávallag. 51, f. 30. maí ’92,
kv., 1 barn 10 ára.
Jón Guðmundsson, bátsmaður,
Kaplaskjólsveg 11, f. 28. ág.
’06, kv., 1 barn á öðru ári.
Guðmundur Eyjólfsson, háseti,
Þórsgötu 7 A, f. 23. júlí ’15,
kv., 1 barn á öðru ári.
Hlöðver Oliver Ásbjömss., hás.,
Brékkustíg 6 A, f. 21. maí ’18,
ókv.
Ragnar Georg Ágústss., háseti,
Sólvallag. 52, f. 16. júní ’23,
ókv., hjá foreldrum.
Jón Bjarnason, háseti, Berg-
staðastr. 51, f. 23. nóv. ’09,
kvæntur, barnlaus.
Gísli Andrésson, háseti, Sjafn-
arg. 6, f. 22. sept. ’20, ákv.
Jóhannes Sigurðsson, búrmaður
Njálsgötu 74, f. 23. okt. ’06,
ókv.
Stefán Hinriksson, kyndari,
Hringbraut 30, f. 25. júní ’98,
ókv.
Helgi Laxdal, kyndari, Tungu,
Svalbarðsströnd, f. 2. marz ’19
Ragnar Jakobsson, kyndari,
Rauðarárstíg 34, f. 27. okt. ’25.
ókv. hjá móður sinni,
- FARÞEGAR:
Vilborg Stefánsdóttir, hjúkr.k.,
Hringbraut 68, f. 29. júní ’95.
Berta Steinunn Zoega, húsfrú,
Bárugötu 9, f. 8. júlí ’ll, 1
barn 10 ára.
Guðrún Jónsdóttir, skrifst.st.,
Blómvallag. 13, f. 17. apr, ’ll,
hjá foreldrum.
Ragnar G. Agústsson.
Jón Bjarnason.
Guðrán Jónsdóttir.
Vilborg Stejánsdóttir.
Berta Stcinunn Zoega.
Davíð Gíslason.
Jón S. /v. K. Bogason.
Iílöðvar O. Asbjörnsson.
Gísli Andrésson.
Stefán Ilinriksson.
Guðmundur Eyjólfsson.
J ón Guðmun dsson.
Ilelgi Laxdal.
Jóhannes Sigurðsson.
DETTIFOSS, yngsta slcip Eimskipafélagsins, var byggður í Fredrikshavn, hljóp af stokkunum 2Jf. júlí
1930. Hann var 2000 smálestir D.W. að stœrð og tók '30 farþega. (í lýsingu blaðsins i gœr á Dettifossi
slœddust inn noklcrar villur sem leiðréttast hér með).
Sunnudagur 25. febrúar 1945 — ÞJÓÐVILJINN
Prúfessor Ólafor Lðrusson sextugur
Einn af kunnUstu íslenzku
menntamönnum, Ólafur Lárusson
prófessor, er sextugur í dag.
Prófessor Ólafur er Vestfirðing-
ur að uppruna, fæddur í Selárdal
25. febrúar 1885. Foreldrar hans
voru séra ^Lárus Benediktsson
prests Þórðarsonar og kona hans
Ólafía Ólafsdóttir dómkirkju-
prests í Reykjavík Pálssonar.
Ólafur varð stúdent tvítugur og
tók í fju-stu að stunda nám í nátt-
úru'fræði og landafræði við Ilafn-
arháskóla, en hvarif heim og nam
lögfræði við lagaskólann og tók
próf í þeirri grein árið 1912. Síðan
hefur hann gegnt margvíslegum
störfum og sumum næst-a vanda-
sömum, enda er maðuririh bæði
samvizkusamur í verkum sínum og
það sem fornmenn mundu hafa
kallað spakur að viti. Hann var í
fyrstu málafærslumaður við yfir-
réttinn, síðan fulltrúi borgarstjóra
í Reykjavík, í niðurjöfnunarnefnd
og landkjÖrsstjórn, formaður yfir-
fasteignanefndar og yfirskatta-
nefndar, dómari í hæstarétti . . .
Arið 1915 vár hann settur prófess-
or í lögum við Háskólann og
gegndi því starfi fram á ár 1917,
en skipaður var hann í það em-
bætti 1919 og hefur það verið .að-
aistarf hans síðan, sem hann hefur
gegnt með miklum sóma. Hann
kvæntist árið 1922 Sigríði Magn-
úsdóttur verzlunarstjóra á Isafirði
Þorsteinssonar, ágætri konu.
Próf. Ólafur hefur rækt kennsl-
una af h'fi og sál, og hefur hann
hlotið miklar vinsældir af læri-
sveinum sínum, sem nú eru orðnir
margir og hefur hann látið sér
mjög annt um þá. Hann gerðist
fljótt hinn mesti lærdómsmaður í
lögfræði, einkum í réttarsögu og
í fjármuna- og kröfurétti. Sá, er
þetta ritar, kann ekki skil á j)ess-
um efnum, en af frásögnum manna,
sem trúandi er til að vita um siíkt,
þykist ég skilja, að hann muni
einhver mestur lögmaður á Islandi.
Nokk-uð hefur hann samið af bók-
um og ritgerðum lögfræðilegs efnis,
og er sumt prentað, annað fjölrit-
að, og hann annaðist útgáfu laga-
safnsins frá 1931. Mikið gagn hefur
sá er þetta ritar haft af tveimur
bókum hans varðandi íslenzka
réttarsögu, lagasafhið hefur hann
_og oft handleikið, og nokkuð hefur
hann lært af bók sem heitir Um
víxla óg tékka.
Prófessor Ólafi er þó margt fleira
til lista lagt en lögfræðin ein.
Hann er vel heima í náttúrufræði,
og hin ýmsu störf hans í ]>jóðfé-
laginu hafa veitt honum mikla
þekkingu á margvíslegum hagnýt-
um málum. Auk þess hefur hann
öðlazt geysimikla þekkingu á ís-
lenzkum fræðum, og í íslenzkri
sögu er kunnátta hans fágæt, svo
að hann væri ekki síður fær um
að vera prófessor í þeirri grein en
í lögfræði. Hann-er hvergi smeyk-
ur í íslenzkri ættvísi og mannfræði,
hann er. Sturlungumaður góður,
eitt sinn ritaði hann smágrein urn
framætt Ingólfs og aðra um ætt-
færslur á 14. og 15. öld . . . Þetta
og annað þvílíkt eru rannsóknir í
gömlum stil, en svo eru aðrar rit-
gerðir sem sýna hve ríkt í huga
hans er að leitast við að öðlast
heildarsýn, og allt smælkið, sem
margur annar sekkur ofan í, er
Ólafur Lárusson prófessor.
honum ekki annað en sjálfsagðar
sérrannsóknir í leitinni að þróun-
arferli heilla stétta, byggðarinnar,
þjóðarinnar í heild. Arið 1929 birt-
ist í •tímaritinu Vöku, sem hann
stóð að ásamt öðrum, ritgerðin „Úr
byggðarsögu íslands“. Sú ritgerð
var nýstárleg bæði að markmiði og
aðferðum. Þar var rannsókn á
sögu margra einstakra jarða, en
aðeins í þeim tilgangi að öðlast al-
menna vitneskju um sögu byggð-
arinnar yfirleitt. Heimildirnar voru
margvíslegar, fornsögur, skjöl,
jarðabækur, örnefni. Bæjanöfn ein-
stakra sýslna og alls landsins voru
rannsökuð eftir sérstökum reglum
og niðurstöðum þeirra breytt í töl-
ur og línurit. Og þá tóku þau að
segja mikla sögu. Niðurstaðan var
ekki sú, sem mönnum hættir stund-
um til að hugsa sér, að eftir að
feðurnir frægu reistu sér byggðir
og bú, voru jarðirnar þetta að
byggjast og leggjast í eyði á víxl;
ekki heldur sú, að byggð hefði
jafnt og þétt farið minnkandi hér
á landi. Þegar Ólafur Lárusson bar
heimildirnar saman og „yfirheyrði“
þær, kom fram vitnisburður um
raunverulega sögu, þróun, sem
bundin var við þjóðarhag og þjóð-
félagsháttu hvers tíma. Á fvrstu
öldunum voru jarðirnar stórar og
rnargt manna í hverju heimili, síð-
ar tókust þær að skiptast. Mest
kvað að sjálfseignarbændum lengi
vel, en með eflingu kirkju- og
höfðingjavalds á 12. og 13. öld
fara jarðeignir að koniast á færri
hendurn og leiguliðum að fjölga,
og fer það váxandi á næstu öldum.
Upp úr 1300 hefst nýtt stig, smá-
býlin, kotin og hjáleigurnar — þá
fyrst fara kotanöfnin aðv koma
fram. Þá lætur Ólafur bæjanöfnin
segja sér, hvernig smábýlin voru
upp runnin og hvernig þeim var
háttað í ýmsum sýslum landsins;
sum voru til orðin úr seljum, önn-
ur úr gerðum eða túnbleðlum við
einhvern útikofann.
Þessi merkilega ritgerð sýnir á-
gæta vel, hve fjölbreyttum aðferð-
um prófessor Ólafur beitir í jtess-
um rannsóknum, að hann er jafn-
vígur á túlkun einstakra hluta og
á aðferðir tölfræðinnar. Iíún sýnir
líka eitt kærasta viðfangsefni hans,
byggðarsöguna, og þá um leið
staðfræði og örnefnarannsóknir.
Þá, sem til þekkja, mun ekki furða
á, að hann var fenginn til að skrifa
um landnám í Skagafirði, og ný-
lokið hefur hann við rit um land-
nám á Snæfellsnesi — bæði eru
þessi rit unnin af fádæma ná-
kvæmni. Ilann var pg fenginn til
að rita um íslenzk örnefni i það
bindi safnritsins Nordisk kultur,
sem fjallar um örnefni á Norður-
löndum.
Með söguþekkingu Ólafs má enn
telja þekkingu hans á trú Islend-
inga á liðnurn öldum, bæði heið-
inni og kristinni. ltétt sem dæmi
þess skal ég nefna skemmtTega rit-
gerð eftir hann um Guðmund góða
í þjóðtrú íslendinga. I kirkjusögu
hefur hann mikið til brunns að.
bera, bæði að því er snertir hugar-
fai' manna gagnvart kirkjunni og
trúrækni fyrr á öldum, og um þátt
kii'kjunnar í hagsögu þjóðarinnar.
Enginn væri svo fær sem hann að
gera- svo að í lagi sé upp fjár-
hagslegar afleiðingar Staðamála,
svo að ég nefni eitt dæmi.
Það væri fullkominn ógerningur
að ætla sér að telja upp rit og rit-
gerðir Ólafs um þessi efni, en vísa
má til skrár þeirra um rit háskóla-
kennara, sem Háskólinn gaf út
1940, og ' benda á ritgerðasafnið
Byggð og saga, sem út kom á síð-
astliðnu ári og hefur inni að halda
sumar, en raunar ekki nándar
nærri allar merkustu ritgerðir hans.
I flestum eða öllum ntsmíðum
Ólafs niá, auk brennandi vísinda-
mannsá'huga hans, greina annað,
hita, sem yljar upp jafnvel þau
efnin, sem sízt kynnu að virðast
álitleg, en sá ylur kemur frá hinni
fölskvalausu ást hans á landi sínu
og þjóð. Það er leitun á þjóðholl-
ari manni en hann er. Hann hefur
ævinlega verið skeleggur í sjálf-
stæðigbaráttu Islendinga, og það
fór vel á því, er hann var meðal
annarra fenginn til að sjá um sögu-
sýningu þá, sem haldin var í til-
efni af lýðveldissofnuninhi á síð-
astliðnu ári. Verður og ekki öfsög-
um af því sagt, hve rmkið hann
lagði þar gott til málanr.a.
Prófessor Ólafur hefur hlotið
miklar vinsældir. Sumir hljóta vin-
sældir af því, að þeir eru í vasa
hvers sem vill, en Ólafur er mjög
ólí'kur þeim mönnum. Hann reynir
fyrst og fremst að fvlgja sannfær-
ingu sinni, og það er á einskis
manns færi að ætla sér að f'á harin
til að hvika frá því, sem hann
hyggur sannast og réttast. Hann
er óvenjulega grandvar maður og
réttsýnn, og um leið góðviljaður
og tryggð hans óbilandi. Sá, sem
sér hann í fyrsta skipti, finnur
þegar, að liann er alvörumaður, og
sumum kann í fyrstu að þvkja
hann fáskiptinn; hitt grunar hann
síður, að maðurinn. er bráð-gaman-
samui' og skemmtinn, ef því er að
skipta. Þá kemur og í ljós við nán-
ari kynni, sem augljóst er af ritum
hans, hve fjölfnenntaður hann er;
hann er ekki síður heima í skáld-
skap, bæði innlendum og erlenci-
um, en vísindum sínum. I stuttu
máli sagt, ég hygg mörgum muni
fara svo að þykja því meira til
inannsins koma sem þeir kvnnast
honum betur.
Margir munu verða til að líta
inn á hið gestrisna heimili þeirra
hjóna í dag og árna prófesSgr Ólafi
allra héilla á sextugsafmæli hans
og óska honum langra lífdaga og
góðrar heilsu. Ilann á svo margt
ógert, sem ekki er á. annarra færi
að gera eins og ha'nn gæti gert.
Slíkra manna sem hans er Islandi
þörf.
E. Ó. S.
ÁLFHÓLL
Sjónleikur í 5 þáttum eftir
J. L. Heiberg.
Sýning í kvöld kl. 8.
Aðgöngumiðar verða seldir frá kl. 2 í dag.
LEIKFELAG HAFNARFJARÐAR
Kinnaríivolssystur
eftir C. Hauch.
Leikstjóri- Jón Norðfjörð.
Frumsýning þriðjudag 27. þ. m. kl. 8 e. h. í
leikhúsi bæjarins.
ÚTSELT.
Frumsýningargestir vitji aðgöngumiða sinna
frá kl. 4—7 á mánudag. Annars seldir öðrum.
ATH.: Að marggefnu tilefni skal það tekið
fram, að það er með öllu tilgangslaust að biðja
starfsfólk Leikfélagsios um aðgöngumiða.
Sími 9184. Sími 9184.
ÞjóOviljinn 8 síður ||
Þeir, sem ennþá eiga óskilað listum í söfnun þeirri,
sem hafin var fyrir stækkun Þjóðviljans, eru áminntir ]|
um að skila þeim strax í skrifstofu miðstjórnar Sósíalista- |]
flokksins, Skólavörðustíg 19. ]|
Fjðllamenn
Framhald af 2. síðu.
Alls þurfti að flytja þangað upp
um 250 hestburði og aðstoðaði
ungmennafél. Þórsmörk fjalla-
mennina með útvegun hesta, auk
þess unnu 6 sjálfboðaliðar frá
félaginu.
Skálinn er 4x5 metrar með
svefnlofti, litlu eldhúsi og rúm-
góðri forstofu. Hann er úr
timbri, járnklæddur og grjót-
veggir blaðnir upp að þakskeggi
á þrjá vegu. Skálinn er ramlega
festur niður, því þarna uppi er
mjög veðrasamt, eru sverir vír-
ar strengdir yfir hann, auk þess
er grindin fest með járnboltum
niður í steypu á 12 stöðum.
Skálinn stendur alveg uppi
við jökul milli tveggja skrið-
j ökla, Austurdalsskrið j ökulsins
og skriðjökuls, sem gengur nið-
ur með Tindafjöllum.
-4«,
Skíðafæri er þarna allt árið,
en auk þess mjög gott tækifæri '
til þess að klífa tindana í Tinda- !
fjöllum.
Útsýni er þarna mjög' vítt og
fagurt, yfir Þórsmörk, Goða- J
lönd, fram yfir sandana, Rang- {
árvelli, norður yfir Heklu og til ^
austurs inn á Mýrdalsjökulinn. !
Fjallamenn hafa dvalið áður
á þessum stað og haft þar nám-
skeið í fjallaíþróttum og mtm i
Ættfræðingaféleg
stofnað
S.l. fimmtudag komu saman um
40 œttfrœðingar og áhugarnenn um
slik mál liér í bœnum, til þess að
stofna nieð sér félag.
Annar fundur verður haldinn
innan skamms og verður þar að
fullu gengið 'frá stofnun féíagsins,
lög samþykkt, kosin stjórn o. fl.
Á fimmtudag var nefnd manna
kosin til að semja lagafrumvarp
fyrir félagið. I nefndinni eiga sæti
Einar Bjarnason fulltrúi, Þorvald-
ur Ivolbeins prentari, Pétur Zóp-
hóníasson ættfræðingur, Steinn
Dofri ættfræðingur og dr. Páll
Eggert Ólason.
Þeir sem áhuga hafa fvrir þess-
um málum og gerast ■'úljá með-
limir félagsins, en hafa ekki til-
kynnt þátttöku, sendi tilkynningu.
um ]cað til Þorvaldar Ivolbeins
prentara, Meðalholti 19.
skálinn verða mikið notaður í
þeim tilgangi framvegis.
Ýmsir hafa nú áhuga fyrir því
að fá göngubrú á Markarfljót
innan við Einhyrning.
Guðmundur Einarsson frá Mið
dal telur það fegurstu þriggja
daga gönguleið hér á landi að
fara úr Fljótshlíð um Þórsmörk,
Goðalönd og Fimmvörðuháls að
Skógum undir Eyjafjöllum.