Þjóðviljinn - 11.03.1945, Blaðsíða 3

Sunnudagur 11. marz 1945.
Þ JÓÐVILJINN
3
TjAÐ var árið 1935, og krepp-
an var í algleymingi.
Eg lá fram á borðið í litlu
herbergi, dapur í huga. Krepp-
an, þetta furðulega afkvæmi
aukinnar tækni og úreltra fram
leiðsluhátta hafði leitt til þess
að ég var búinn að vera at-
vinnulaus í marga mánuði. Eg
var farinn að finna það glöggí,
að ég var ekki lengur ■ neinn
aufúsugestur á heimili vanda-
marina minna, og það svo, að
mér hafði verið ráðlagt að leita
mér atvinnu við vinnumennsku
í sveit fremur en vera ómagi á
heimilinu. Mér þótti illa horfa
um minn hag og fannst mér of-
aukið í heiminum.
Eg sló í borðið. Eg hafði þó
alténd lokið burtfararprófi frá
Vélstjóraskólanum, og mig
skorti aðeins nokkurra mánaða
tíma við kyndingu til þess að
'öðlast vélstjóraréttindi. f fjós-
ið skyldi ég aldrei, hvað sem
tautaði. Eg reis á fætur og ætl-
aði út, áður en fítonsandinn
rynni af mér, en mundi bá
•skyndilega, að í buddunni var
stórstraumsfjara, en það þoldi
fítonsandinn ekki, svo ég sett-
ist aftur og tók að reyna að
hlakka til blessaðra jólanna,
því nú var messa heilags Þo.-
láks. Eg gafst fljótlega upp og
komst að þeirri niðurstöðu, að
þótt börnin, presturinn og kaup
maðurinn ættu hægt með að
hlakka til jólanna, væri það of-
ætlun atvinnulausu fórnar-
lambi heimskreppunnar.
í þessum svifum hringdi sím-
inn og varð ég fyrir svörum. í
símanum var togarakyndari
ndlckur, sem'mæltist til þess, að
ég leysti sig af hólmi næstu
íerð, því að hann langaði til
að vera heima um jólin. Eg tók
boðinu, fegnari en frá megi
segja, og tilkynnti heimilisfólk
inu fagnaðarefnið.
Lögskráningin tók einar fimm
mínútur, og mér var tilkynnt
að skipið léti úr höfn á mið-
nætti. Síðan skundaði ég heim,
tók saman pjönkur mínar,
kvaddi og hélt um borð.
í skipinu yar hálf kaldrana-
legt um að litast. Skipshöfnin
var önnum kafin að sjóbúa
skipið, því allt var~á tjá og
tundri eftir hina stuttu inni-
^vist. Allt lauslegt var reyrt nið-
ur, lestarop skálkuð og kola-
stíum vandlega lokað. Öll þessi
störf voru unnin af þaulæfðum
höndum, og var þeim lokið ó-
trúlega fljótt.
Loks hringdi vélarsíminn á
„Tilbúið“ og að svo búnu var
siglt út á úfið haf í vetrar-
ham. Eg staulaðist aftur í ká
etu. Þar ægði saman matföng-
um til ferðarinnar. sem mat-
sveinninn var í óða önn að
koma fyrir, falnaði og hvers-
kyns farangri skipshafnarinn-
ar, því að skipverjar urðu að
sjá um að koma skipinu úr
höfn áður en þeir gætu sinnt
eigin þörfum.
Eg var að smeygja mér í sam
festing þegar smávaxinn, ung-
gæðislegur maður vatt sér að
mér og spurði, hvort ég væri
nýi kyndarinn, og játti ég því
„Farðu þá niður á fýrpláss og
mokaðu öskunni í. Eg ætla að
hífa hana upp, þyí betra er að
vera búinn að ljúka því af, áð-
[ CR LÍFI ALÞÝÐUNNAR I
Nokkrar stundir úr lííi meistarans
,ur en komið er út fyrir eyjar“
Eg var á báðum áttum, ándar-
tak. Maðurinn, sem ávarpaði
mig var sýnilega ölvaður, og
auk þess spariklæddur. Þetta
hlaut að vera hinn kyndarinn.
Vélstjórarnir voru báðir í
vélarúminu þegar ég fór í gegn
um það á leið til kyndistöðvar
skipsins. Fyrsti vélstjóri var
smávaxinn, góðlegur maðn",
sagður snillingur að fást við
vélar, en lítið eitt uppstökkur.
Annar vélstjóri var þybbinn,
búlduleitur maður, í meðallagi
hár. Eg bauð þeim gott kvöld.
Þeir tóku kveðju minni vin-
gjarnlega, og sögðu mér, að ég
ætti að kynda á vöku fyrsta
vélstjóra, en hún er klukkan
7.30 til 12.30 og 18.30 til 1.30.
Eg tók nú til óspilltra mál-
anna að moka öskunni í ílát.
Askan er dregin upp um loft-
rásir, sem eru sitt hvoru meg-
in upp úr kyndistöðinni, tekin
út um dyr á rásunum og fleygt
í rennur, sem liggja frá vélar-
reisn skipsins út á borstokkinn.
Þetta þykir fullgóður útbúnað-
ur, og með ágætum, ef hurðim-
ar eru þéttar, en það hef ég
aldrei vitað af eigin reynd þarin
tíma, sem ég hef stundað sjó-
mennsku. Heldur finnst mér þó
hráslagalegt á vetrum í illviðr-
um að fara löðursveittur frá
kyndingunni upp í kuldann og
eiga von á köldu sjóbaði þegar
minnst varir.
Litli kyndarinn lauk við cð
draga upp öskuna, og kallaði
niður um opna hurðina: „Gefðu
mér eina eða tvær áfýringar.
meðan ég hef fataskipti“.
Skammt er öfgarina milli,
hugsaði ég, þegar kyndarinn
birtist í vinnufötum. Nú var
hann kominn í óhreinar nan-
kinsbuxur, girtur belti, sundur-
flakandi hálfermaskyrtu, með
svitaklút um hálsinn, húfu-
ræksni skakka á höfðinu og í
skóm, sem virtust einhvern
tíma hafa verið götuskór. en
voru nú reimalausir og hæla-
lausir. Eg bauð góða vakt og
fór aftur í káetu. Þar voru
margir af káetubúum fyrir, og
voru sumir þeirra að koma fvr •
ir pjönkum sínum, en aðrir
gengnir til náða.
Eg flýtti mér í háttinn til að
hvíla mig sem bezt fyrir næstu
vöku, sem ég hálf kveið fyrir
Skipið hjó mikið, og mér fannst
mótkvikan fara vaxandi. Eg
bylti mér á allar hliðar í rekkj-
' unni, en fékk hvorki notið
hvíldar né svefns fyrir velting
skipsins og skarkala frá vél
þess og skrúfu. Nokkru fyrir
vökuskiptin um morguninri
heyrði ég til háseta, sem var að
vekja matsveininn. Syfjuleg
rödd spurði um veðrið.
„Hann er nokkuð hvass og er
kominn þvert. Eg held, að hon-
um sé vel lensandi“.
„Hve langt erum við komn-
ir?“
„Reykjanesviti skammt fram j
undan“.
Guði sé lof, veðrið er þá ekki
alveg ófært, hugsaði ég og féll
á mig mók, unz ég var vakinn
rétt fyrir morgunverð, skömmu
síðar. Skipið valt nú mjög, og
skorðuðu skipverjar sig við
borðið þannig, að þeir spyrntu
hnjám í borðröndina og hölluðu
sér að bekkjarbakinu, en héldu
á matardiskunum.
Eg var sjóveikur og ringlað-
ur af næturvökunni, og eftir að
ég hafði neytt ofan í mig ofur-
lítilli grautarsleikju, snaraði ég
mér upp á þiljur til að koma
henni útbyrðis.
„Ertu sjóveikur?“ spurði vél-
stjórinn þegar ég kom niður.
„O — lítið hefur nú borið á
því enn“, svaraði ég, og reyndi
að sýnast borginmannlegur.
Á katlinum var fullur eim-
þrýstingur, og ég spurði litla
kyndarann hvort hann væri
þungur. i
„Blessaður vertu, það er leik
ur að halda honum, síðan skipt
var um yfirhitun“. Hann geisp-
aði átakanlega, bauð síðan góða
vakt og fór.
Það fór um mig, er ég var
skilinn einn eftir á kyndistöð-
inni, þar sem ég gat ekki einu
sinni staðið óstuddur. Hugboð
mitt rættist líka fljótlega, því
að nálin á eimþrýstimælinum
tók von bráðar að síga niður
fýrir eimþrýstimerkið, og hófst
þá þegar hörð viðureign miUi
mín og nálarinnar, og virtist
mér það ójafn leikur. Eg vissi
naumast, hvernig hefja skyldi
hernaðaraðgerðimar, en ákvað
að moka á eldana. Eg stóð
gleitt og studdist við skófluna
renndi henni eftir járngólfinu,
beið síðan með hana fulla af
•
kolum, unz lagið kom. Þá rétti
ég snöggt úr mér og renndi
skóflunni inn í opið á eldhol-
inu. Eg sagði inn í opið á eld-
holinu. Þangað átti blaðið á ó-
fétis skóflunni að fara, en það
hafði óviðráðanlega fýsn til að
stangast á við brúnirnar sitt
hvoru megin, svo að meiri hlut-
inn af kolunum fór á gólfið
aftur.
Þetta voru mér vonbrigði, en
ég hélt áfram, þótt þrótturinn
væri lítill. Sjóveikin ágerðist,
og gekk í lið með þeim aðilan-
um í þessari viðureign, sem lík-
legri var til sigurs, en það var
nálin á eimþrýstimælinum. Sjó-
veikin þröngváði mér til að
kúgast, en nú hafði ég ekki
lengur neitt, sem ég gæti selt
upp. Á meðan fór nálarskömm-
in sínu fram. Upp úr mér vætl-
aði grænleitur, viðbjóðslegur
vökvi, bg mér fannst stór rembi
hnútur hafa verið hnýttur á
magann í mér. Eg staulaðist
aftur í eldhús og fékk könnu
af köldu hafraseyði hjá mat-
sveininum, því að kalt vatn
þorði ég ekki að drekka. Þeg-
ar ég kom aftur á kvalastaðinn
neðan þilja, var þar óhugnan-
legt um að litast. Mikill vatns-
agi var á gól^inu, og flutu kol-
inu í honum yfir þvera kyndi-
stöðina: Sjórinn kom í gusum
niður um þá loftrásina, sem
var áveðurs, og venjulega hag-
aði svo til, að ég stóð beint
undir loftrásinni, þegar stærstu
gusurnar komu, og fannst mér
það allt annað en notalegt
steypibað.
í eimkatli þessum voru aðeins
tvö eldhol, og er venja að
hreinsa gjallið úr öðrum eldio-
um á hverri vöku. Hreinsunin
er hin hroðalegasta „eld“-raun
hverjum óvönum kyndara.
Hann^reynir að hraða sér sem
mest má verða við hana, því að
venjulega fellur eimþrýsingui-
inn talsvert meðan hreinsunin
fer fram. Hreinsunin fer fram
á þann hátt, að glóðinni er rak-
að yfir 1 aðra hlið eldholsins
ofan af gjallinu, sem safnast á
ristarnar. Síðan er þungri járn-
stöng, sem á kyndaramáli nefn-
ist „slæs“, rennt undir gjallið
og það losað frá ristunum. Loks
er gjallinu rakað út úr eldhol-
inu, glóðinni rakað yfir í þá
hlið eldholsins, sem hrein er
orðin, bætt á hana kolum til
þess að eldurinn kulni ekki út.
og hin hlið eldholsins hreinsuð
á sama hátt.
Vanur kyndari virðist vinna
þetta yerk létt og þrautalítið.
Hann kann venjulega svo gott
lag á eldunum, að hann getur
gefið gjallinu tíma til að kólna
sæmilega, áður en hann rakar
því út, án þess að eimþrýstíng-
urinn falli tilfinnanlega. Þegar
að því var komið, að ég gat
ekki lengur hliðrað mér hjá að
hefja hreinsunina,. var eim-
þrýstingurinn ískyggilega lít-
ill. Hann mátti því síður «en svo
við að falla mikið meðan ég var
að hreinsa eldinn. Eg hagræddi
þeim eldinum, sem ekkd þurfti
að hreinsa, eins vel og ég
1 kunni, og byrjaði síðan að
| hreinsa hinn eldinn. Versta hug
boð mitt virtist ætla að rætast
Jafnskjótt og ég var tekinn að
bylta glóðinni, tók eimþrýsti-
nálin á rás niður á við. Eg ham
aðist eins og óður maður, í
þessu kapphlaupi við nálina
Eg gaf gjallinu engan tíma til
að kólna, áður en ég rakaði því
út, og var það því haugur af
| hvítglóandi eimyrju, sem safn-
| aðist við fætur mína. Upp af
þessari iðandi hrúgu af brenn-
andi kolaleifum og hvítglóandi
gjaili, lagði að vitum mínum
andstyggilega svækju, sem ég
fann ekki betur, en blandaðist
lykt af sviðnu hári og holdi.
Fyrir blóðhlaupnum augum
mínum hoppuðu og skoppuðu
allskonar kynjamyndir, og bar
þarUiæst skrítna ófreskju, með
klaufir, horn og hala, enda
hlaut það að vera svoleiðis
skratti sem réð hér ríkjum.
Þegar ég loks var kominn
gegnum þennan hreinsunareld,
var ég of máttfarinn til þess að
hafa sinnu á að huga að atferli
nálarinnar á eimþrýstimælin-
um. Eg fleygði mér útaf í þurra
kolahrúgu í einu horninu sem
vatnið að ofan virtist ekki hafa
tekið eftir. Hvílík sæla! Um
stund gleymdi ég öllu öðru en
því, að njóta hvíldarinnar.
Loks opnaði ég augun, og blasti
þá við mér nálin á eimþrýsti-
mælinum. Eg sá ekki betur, en
að hún glotti illyrmislega. Nú
benti hún hróðug á 150 punda
þrýsting í stað 190, sem hún
hefði átt að gera, ef allt hefði
verið með felldu. Eg rauk á
íætur og hljóp fram í vélarúm.
i liðsbón. Sá ég þar á iljar
fyrsta vélstjóra upp um gólf-
ið. Gat ég mér þess til, að aska
og annar álíka skítur hefði sezt
í síumar í austursleiðslunum
og að hann ætti fullt 1 fangi að
hreinsa þær. Bezt að hver búi
að sínu, hugsaði ég um leið og
ég skundaði fram á kyndistöð
aftur.
Þannig leið það sem eftir var
vökunnar, í harðri viðureign
við eimþrýstinálina, og veitti
ýmsum betur. Þegar kom að
#ökuskiptum, þóttist ég sjá fyr
ir óumflýjanlegan ósigur henn-
ar, og var langt frá, að mér
fyndist hún jafn borubrött oj-
áður. Litli kyndaririn tók við
störfum, en ég lagðist til
svefns.
Um leið og ég festi blund,
hugsaði ég eimþrýstinálinni
þegjandi þörfina/á næstu vöku.
___________A. M.
Kvöldskemmtun Máls
og menningar
Mál og menning heldur opin-
bera kvöldskemmtun í Odd-
fellowhúsinu í dag, og hefst
hún kl. 9.
Á skemmtuninni eru úrvals
skemmtikraftar: Jóhannes úr
! Kötlum flytur kvæði. Dr. Sig-
j urður Þórarinsson, jarðfræðing-
I ur og Sigurður Jóhannsson
| verkfræðingur segja fréttir frá
Norðurlöndum. Halldór Stef- '
ánsson rithöfundur les upp og
Guðmundur Jónsson syngur
einsöng. /
íþróttakvikmynda-
sýning íþróttasam-
bandsins
íþróttasamband íslands sýn-
ir íþróttkvikmynd í Hafnar-
fjarðarbíó í dag kl. 1.30 e. h.
Sýningarskráin er breytt frá
því sem var á siðustu sýningu
Hún er nú þessi: 1. Kennslu-
mynd í köstum. 2. Sund ,(dýf-
ingar). 3. Kennslumynd í stökk
um. 4. Skautamynd (amerísk)
5. Fimleikasýning (íslenzk lit-
mynd). 6. Sundmyndir (lit-
mynd úr Sundhöllinni). 7.
: Skíðalitmyndir úr Henglafjöl!-
j um. 8. Landsmót í handknatt-
leik kvenna í Hafnarfirði 1944.