Þjóðviljinn - 22.03.1945, Page 3

Fimtntudagur 22 marz 1945.
ÞTÓÐVJLJINN
3
Verðandi, -
iímarít um þjódleg efni og alhtída
menningarmál
TimarlHð HBlnaiell
Nokkru eftir áramótin síðustu
hóf göngu sína nýtt tímarit er
Verðandi nefnist. Ritstjóri þesi
er Ólafur B. Bjömsson Akra-
nesi.
í ávarpsorðum segir ritstjór-
inn m. a. svo: „Síðan hið þjóð-
lega og merkilega rit „Óðinn“,
leið, hefur ekkert tímarit gert
þeim þætti skil, sem ,,Óðinn“
rækti. Það mun því verða eitc
höfuðverkefni þessa rits, að
gera sem bezt skil persónusögu
þess fólks, — sem víðast hér á
landi — sem betur er geymd
«n gleymd. — Annað höfuð-
verkefni ritsins verður að gefa
íslenzkum lesendum yfirsýn yf-
ir það, sem árlega gerist um
víða veröld. Verður verulegum
hluta ritsins varið til þess að
gera í samanþjöppuðu máli sem
gleggsta grein fyrir öllu því
markverðasta sem árlega gerist
í umheiminum í heild“.
Þá segir ennfremur að ritið
•eigi „að leggja áherzlu á þessi
tvö verkefni: Kirkjan í lífi þjóð
arinnar á umliðnum öldum —
íslenzka kirkjusiðafræði er
'Guðbrandi Jónssyni er ætlað
að rita. Og — íslenzka konan á
umliðnum öldum. Um þann
kafla segir svo: „Því miður
verður ekki hægt að byrja
fræðilega á þessum kafla strax.
Á meðan verður reynt eftir þvl
sem föng standa til að birta
þætti um innlendar ágætis
konur“.
Verðandi er ætlað að koma út
tvisvar á ári, samtals 200 bls.
Þetta hefti, sem er I. árg. er
ársett 1944, en tafðist vegna
prentaraverkfallsins.
Forsíðumyndin, gerð af Rík-
harði Jónssyni, er mjög við-
felldin og viðeigandi á tíma-
riti er að meginefni skal fjalla
um þjóðleg fræði. Sést þar
„aldinn halur, hærugrár —
skyggn þulur, — sem tekur ó -
skyggnan ungling undir hönd
sér og bendir honum út í
dimmu fortíðarinnar“. Myndirn
ar sem hann bendir á eru: Jarð
líkan, kirkja (Skálholtskirkja
Brynjólfs biskups?) kona á
.skautbúningi og bækur.
Þáttinn Um víða veröld skrif
ar Jón Magnússon, fréttastjóri
útvarpsins. Fjallar hann um
Evrópustyrjöldina og hefst frá-
sögnin í árslok 1943 og er at-
burðaröðin rakin, þar til 25. ág-
úst s. 1. er De Gaulle hélt inn
reið sína í París eftir að franski
heimaherinn, undir stjórn Kön
igs hershöfðingja, hafði frelsað
hana undan oki nazista. Þessu
umfangsmikla efni er þjappað
saman, en það er hraði í frá-
sögninni; hún er skýr, skemmti-
leg og lifandi. Því er heitið að
Jón Magnússon skrifi framveg-
is þennan þátt ritsins. Lesend-
nr munu áreiðanlega leggja á-
herzlu á að það verði efnt.
Gils Guðmundsson hefur tek-
íð að sér að skrifa um hin marg
víslegu þjóðlegu efni og per-
sónusöguna. Er framlag hans
til þessa fyrsta árgangs bæði
mikið og gott. Ritar hann þama
grein er hann nefnir Sjö aldir,
þar sem hann bregður upp
svipmyndum úr þjóðarsögunm
frá því er Noregskonungur náði
yfirráðum á íslandi 1262 og
fram til lýðveldisstofnunarinn-
ar 1944. Þessi hluti greinarinn-
ar nær fram til aldamótanna
1800 og mun framhaldið birt-
ast í nsesta hefti. Þá ritar hann
tveggja alda minningu Jóns
Þorlákssonar á Bægisá. Auk
þess eru birt í heftinu sýnis-
horn af kvæðum og lausavís-
um Jóns Þorlákssonar og einr-
ig þýðingum hans. Lítið hefur
enn verið skrifað um íslenzka
blaðamennsku. Gils skrifar
þarna grein: Þegar íslendinga-
bragur var kveðinn og fjallar
um Jón Ólafsson ritstjóra fram
til þess er hann varð að flýja
til Ameríku vegna blaðaskrifa
sinna. Lofar Gils framhaldi í
næsta hefti, og þar sem hann
merkir ritgerð sína Þættir um
íslenzka blaðamennsku I„ má
vænta þess að hann láti ekki
staðar numið við frásögnina af
blaðamennsku Jóns Ólafssonar,
heldur skrifi ritgerðaflokk um
j.etta efni. — Gils Guðmunds-
son skrifar einnig þáttinn um
bókmenntir. Að loknu inngangs
rabbi um bókagerð og þýðing-
ar skrifar hann, að þessu sinni,
einungis um rit sögulegt efnis
og þau sem teljast til þjóðlegra
fræða.
Af persónusögu er þarns
grein um Þorstein Jónsson járn
smið og konu hans, Guðninu
Bjamadóttúr. Eigi verður séð
hver er höfundur greinarinnár,
— nema hún sé eftir ritstjór-
i ann.
Þá flytur ritið ræðu, kryddaða
guðsorði, er sr. Þorsteinn Briem
flutti á Akranesi 18. júní 1944.
Ennfremur aðra ræðu er Guð-
brandur Jónsson flutti í Saur- j
bæ 15.-- um Hallgrím Péturs-
son.
Ritið flytur að þessu sinni
okkert um „íslenzku konuna 4
umliðnnm öldum“. Um hug-
myrdina að þeim þætti tíma-
ritsins er ekki nema gott eitt
að segia. en eigi mun með öllu
vandalaust að skrifa þann þátt
svo ve! sé.
Ritið flvtur heldur ekkert af
þættinuin um „íslenzka kirkju-
siðafræði“ og mun það lítt grát
ið og vart valda tilfinnanlegu
lesendatjóni, því fyrirheitið um
stofnun tímarits til birtingar á
kirkjulegri helgisiðasögu Guð-
brandar Jónsson verkar nánasf
sem illa endursögð lygasaga efl
ir vellygna Bjarna.
Haldi Verðandi hins vegar
áfram að birta greinar um er-
lenda atburði og þjóðleg efni,
eins og þeir skrifa hér* Jón
Magnússon og Gils Guðmunds-
son, mun tímaritið áreiðanlega
Síðara hefti tímaritsins
Helgafells 1944 er stærðar bók,
240 blaðsíður, og flytur marg-
víslegt efni. Ritstjórarnir Magn-
ús Ásgeirsson og Tómas Guð-
mundsson, rita leiðara um
„fyrstu þingræðisstjórn hins ís-
lenzka lýðveldis“. og þykir
þeim vel hafa tekizt stjórnar-
myndunin. „En vafalaust ræð
ur það samt mestu um, hversu
vel hinni nýju stjórn hefu:
verið tekið af almenningi, að
starfsskrá hennar er í senn víð-
tæk og tímabær, mörkuð af
djörfung og bjartsýni og beT
vott um vaxandi skilning á
verkefnum og viðhorfum hins
nýja tíma. Allir þeir, sem beittu
sér sérstaklega fyrir myndun
slíkrar samvinnustjómar eiga
því að svo stöddu þakkir skyla
ar fyrir stórhug sinn og hleypi-
dómaleysi“. Hinsvegar finnst
ritstjórunum að nýja stjómin
hafi ekki nógu ákveðna stefnu
í menningarmálum, og færa þav
til rithöfundalaunin: „fremst
skáldum og listamönnum þjóð- |
arinnar mun nú ætlað að starfa
fyrir árlega lausastyrki, er sam
svara föstum launum í 15. og
lægsta flokki, eftir hinum
væntanlegu launalögum“. En í
greinarlok er látin í ljós sú von,
að „þrátt fyrir það, sem héT
hefúr verið sagt, þykjumst við
fullvissir um, að hvorki skorti
núverandi menntamálastjóm
góðan vilja í þessum efnum né
fjárveitingavaldið getu til úr-
bóta. Og í því trausti, sem við
viljum mega bera til samvinnu
ráðuneytanna í anda þeirrar
jákvæði raunsæi, er virðis*:
hafa markað samkomulagið un.
myndun og stefnu ríkisstjórn-
arinnar að öðru leyti, væntum
við, að meiri hluti þess Alþing-
is, sem nú situr, bregðist hér
svo líklega við, að ekki þurfi
að líta svo á, að andstöðuflokkn
um hafi verið falin áframhald-
andi forsjá skáldmennta og
lista í landinu, með tilstyrk
þeirra þingmanna úr liði stjórn
arinnar, sem enn eru einnu
minnst endurfæddir“. Vonandi
verða rithöfundarnir ekki fyr-
ir vonbrigðum, þrátt fyrir þá
raunalegu staðreynd, að allveru
legur hluti þeira virðist ekkert
vilja fremur en forsjá Hriflu-
mennskunnar 1 málum sínunr.
Klofning Rithöfundafélags ís
lands bendir ekki til almennr-
ar endurfæðingar 1 þeirri
merku stétt. Margir rithöfund-
ar virðast ekki skilja þau ein
földu sannindi að samheldni
starfsfélaga er 'fvrsta skilyrðið
til árangursríkrar baráttu fvr
ir viðurkenningu og hagsmun
um.
Af innlendu efni í heftinu má
nefna grein Þorvaldar Þórar-
inssonar, Stefnuskrá lýðveldis-
ins, og er ætlazt til að hún
ekki þurfa að óttast hungurs-
dauða vegna lesendaskorts.' —
Þetta fyrst'a hefti lofar góðu.
J. B.
verði fyrsta grein í flokki um
lýðveldisstjórparskrá íslands,
og er tilætlunin að málið verð^
rætt frá sjónarmiði allra stjórn
málaflokkanna fjögurra, Þor-
valdur virðist vera að ná sér
eftir Ameríkuförina og forustu-
hlutverkið í undarihaldsliðinu í
fyrra, og er margt ekki óskyn
samlegt í greininni. Hér skai
ekki farið út í að ræða efni
hennar, en til gamans má geta
þess að höfundur vill setja i
stjórnarskrá lýðveldisins það á-
kvæði að öllum skuli heimilt
að ganga í hvern stjórnmála
flokk sem þeir yilji. (Þorvaldur
mun vera utanflokka sem
stendur).
Þórbergur Þórðarson ritar
langa grein „Einum kennt —
öðrum bent“, og er tilefni grein-
arinnar Hornstrendingabók Þor
leifs Bjamasonar, en út af því
er lagt svo að úr verður lær-
dómskver í þeirri erfiðu mennt
að rita íslenzku, og er þar
margt ágætlega hugsað og sagt.
Heitin „lágkúra", „ruglandi“,
og „uppskafning“ og skilgrein-
ing þeirra hafa þegar náð
nokkru af tilgangi sínum, fá á-
reiðanlega hefðarsess í málinu,
þó hætt sé við að menn sjái
þá galla einkum í ritum annarra
(er það ekki ruglandi að smygla
áróðri fyrir andatrúar„vísindi“
inn í slíka grein?).
Barði Guðmundsson ritar um
„grundvöll fornnorræns tíma-
tals“, og bendir á fomirskar
heimildir því til stuðnings, að
„tímatalskerfi Ara hins fróða í
fornsögu íslands og Noregs“ sé
„rétt í öllum meginatriðum“.
í bókmenntakafla heftisins
vekur mesta athygli „bréf"
Snorra Hjartarsonar til Magn
úsar Ásgeirssonar; ber bréfið
merki þaulmenntaðs listamanns
og lesanda. Ritdómarnir em ó-
jafnir að gæðum, en leiðinlegast
er að sjá Tómas Guðmundsson
birta langan ritdóm í lofgerðar-
stil um nauðaómerkilega bók,
(Thorvaldsen), þar sem reynt
er með skoplegri ákefð að rök-
styðja rétt íslendinga til helm-
ings eignar í Thorvaldsen. Væri
meiri þörf að kynna álit nú-
tímalistfræðinga á Thoi'valdser.
en viðhalda þeirri hérlendu
hjátrú að hann hafi verið mesti
listamaður heimsins. Það hefði
r
ekki farið vel fyrir Snæbimt
eða Gunnari Ben. ef þeir hefðu
skrifað þannig: „En hvað sem
þjóðerni Thorvaldsens líður, og
hvort sem oss gengur betur eða
ver að sannfæra heiminn um
það, að hann var og vildi vera
íslendingur, ætti það að vera
oss öllum metnaðarmál og á-
vinningur að kynnast lífi og
list þessa fágæta og stórbrotna
manns, sem hóf sig til æðstu
tignar í heimi fegurðarinnar og
sveigði samtíð sína alla til svo
skilyrðislausrar aðdáunar, að
hann gat leyft sér átölulaust að
umgangast konunga og keisara
með nákvæmlega sama hispurs-
leysinu og aðra kunningja sína
og samverkamenn“. Það fer að
verða skiljanlegra, hvers vegna
jafn ágætum og stórhuga lista-
manni og Tómasi var sárt að
slíta sambandinu við Dana-
kóng!
Myndlist á mikið rúm í þessu
hefti Helgafells. Gunnlaugur Ó.
Scheving ritar grein um Ed-
ward Muneh, Hjörvarður Árna-
son um listastefnur í Evrópu og
Ameríku, Snorri Hjartarson um
Njálumyndir eftir íslenzka lista
menn. Fjöldi mynda af lista-
verkum fylgir greinunum.
Merkur þáttur hefst í Helga-
felli með birtingu greinaflokks-
ins Aldahvörf, en það á að vera
„samfelldur flokkur alþýðlegra
úrvalsgreina um viðhorf og
verkefni þeirar nýaldar, sem í
vændum er eða þegar runnin“.
Þrir fyrstu þættirnir birtast í
þessu hefti, í anddyri nýrrar
aldar (Herbert Read), Ný vís-
indaviðhorf (J. D. Bernal) og
Þróun lífsins (Joseph Need-
ham). Eru greinarnar hinar
merkustu, einkum greinar
þeirra Bernals og Needhams,
en þeir eru með fremstu núlif
andi vísindamönnum Breta.
Verði framhald þessa greina -
flokks jafngott, er mikill feng-
ur að birtingu hans fyrir þá,
sem vilja kynna sér ný viðhorf í
vísindum og listum.
Af skáldmenntum flytur hefc
ið sögu eftir Guðmund Daníels-
son, kvæði eftir Nordahl Grieg
(M. Á. þýddi), Jón Jóhannes-
scon, Fríðu Einars, Paul Sör-
ensen, Einar Ól. Sveinsson,
Sigurð Einarsson og Ólöfu frá
Hlöðum.
S. G.