Þjóðviljinn - 12.04.1945, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 12. apríl 1945.
ÞJÓÐVILJINN
3
5reylileg 611 um norðurhöf
Þegar vér nú höfum léitazt
-við að gera oss ljóst, hverjir
verða höfuðstraumar í félags-
málum heimsins að styrjöldinm
lokinni, þeir er mestu varða um
stefnur í alþjóðlegum málum,
þá skulum vér nú að lokum
líta til vors eigin þjóðfélags,
hvemig þeir straumar muni
verka hér, og á hvem hátt oss
ber að snúast við þeim með til-
liti til sjálfstæðis vors og hag-
sældar almennings.
Lítum fyrst á sakir, eins og
þær standa nú. Landið er her-
numið, brezkiherinnruddibraut
ina, og komu hans var „mót-
mælt“, svo kom bandarísk'ur
her, samkvæmt „tilmælum“ og
tók oss undir „vemd“ sína, því
að þá( voru Bandaríkin ekk:
komin í stríðið, og Bretar fóru
með megnið af her sínurri, þeir
þóttust þurfa á öllum sínum hei
að halda á öðrum stöðum, og
áttu því erfitt með að „vemda“
oss öllu lengur. Sumir hafa á-
litið, að þeim hafi ekki verið
það eins ljúft og þeir létu að
fara héðan, enda dróst burtför
þeirra nokkru lengur en til
stóð, og aðrir hyggja, að Banda
ríkjastjóm hafi sótt það allt
eins ákaft að taka að sér vemd-
arhlutverkið. En hvað um það,
hér er bandarískur her nokkr-
um hundruðum sinnum stærri
en til þess þarf að gera Islend-
inga gersamlega- valdalausa á
íslandi. Bandaríkin eiga hér
orðið miklar eignir, í hundruð-
um milljóna, í ýmis konar verð-
mætum, sem ekki verða af landi
flutt, og að öllu verðlaus öðr-
um en þeim, sem hér hafa að-
setur eða eiga hér fulltrúa.
Mest eru yerðmæti þessi í vör-
um þeim, er hafa sérstaklega
mikið' gildi á styrjaldartímum.
Mörgum íslendinga þykja
þetta ískyggilegir hlutir og í
sannleika talað þá eru þeir það.
Menn segja sem svo: Er hugsan
legt, að Bandaríkin setji þús-
undir milljóna í hemaðaraðgerð
ir, á Islandi, ef þeir, ætluðu sér
að fara alfarið af landi burt ■
styrjaldarlok? Sumum hefur
meira að segja dottið í hug.
að allur þeirra viðbúnaður gæti
ekki verið miðaður við „vernd-
un“ vora í þessari styrjöld einni
saman, heldur myndi einnig að
því stefnt að hafa sem bezta að-
stöðu til að halda sams konar
vemdarstarfi áfram, ef á þyrfti
að halda einhvern tíma fjær
eða nær úti í blámóðu framtíð-
arinnar. Og sumir íslendingar
segja í hjartans einlægm-
Bandaríkin fara aldrei framar
með her sinn héðan af íslandi.
En ég held, að Bandaríkin
fari með her sinn héðan af ís-
landi, um leið og engin tvímæli
eru lengur á því, að sá tími er
kominn, sem samningarnir á
kveða, og vér krefjumst þess.
Hitt er mál út af fyrir sig og
getur orðið alvarlegt mál, að
nokkur skoðunarmunur getur
á því orðið, hvenær sá tími er
upprunninn. Það er ástæðulaust
að vera með getgátur um fyrir-
ætlanir og þrár til framhald-

■<%>
Það iná mikið vera ef bók Gunnars Benediktssonar
„Hinn gamli Adam í oss“ verður ekki með mest lesnu og
vinsælustu bókum ársins. Þetta eru ritgerðir, margar með
þeim ótvíræða snilldarbrag sem lesendur ritgerða Gunnars
þekkja og meta. Fiest af því sem Gunnar hefur iátið frá sér
fara hefur vakið athygli á einn eða annan hátt en um það
eru vinir hans og andstæðingar sammála, að ekki semji
aðrir núlifandi Éslendingar snjallari ritgerðir en Gunnar,
þegar honum tekst upp.
Hér birtist kafli úr langri ritgerð í nýju bókinni, og
nefnizt ritgerðin „Veðurfræði og félagsvísindi.“
öllum skilyrðum til nokkurra
ráða á Atlanzhafi. Sovétríkin
eiga lí'ka hagsmuna að gæta
vegna siglinga til íshafshafna
sinna auk möguleikans á því
að burfa að standa 1 broddi fylk
ingar til að verja rauða Evrópu
fyrir bandarísku herveldi ein
hvern tíma í framtíðinni. Norð-
menn myndu grípa í sama
streng af öllum mætti, ekki ein
ungis fyrir frændsemissakir,
þeim má það ljóst vera, að ef
Bandaríkin lentu einhvern tíma
í styrjöld, sem háð yrði yfir
andi dvalar hér, enda er ekki
neinum gátum til að dreifa um
þá hluti, það er augljóst mál,
að Bandaríkjaauðvaldið mun
langa til að hafa áfram umráð
yfir herstöðvum hér á landi, og
þegar þeir verða farnir, þi
munu þeir eiga þá ósk heitasta
að fá að koma hingað aftur. Um
hitt er aðeins að ræða. hvað
Bandaríkjastjóm getur leyff
sér hér á landi, og ég held _iún
geti ekki annað en farið með
her sinn héðan að styrjöld lok-
inni, að minnsta kosti í þeim
mæli, sem íslenzk stjórnarvöld
gera kröfu til. Við verðum að
gæta þess, að styrjöld þessi er
háð fyrir frelsi smáþjóðanna
meðal annars og ekki sízt, og þó
að alþingismenn á íslandi geti
svikið öll sín kosningaloforð áð-
ur en þeir hafa meðtekið kjör-
bréf sín, þá horfir öðruvísi við
að ganga beint gegn loforðum
sem vígð hafa verið í blóð-
straumi milljóna manna. Um-
ræðumar um það, hvort Banda-
ríkjaherinn verður fluttur héð-
an, fara heldur ekki aðeins
fram í Reykjavík og Washing-
ton, það verður líka rætt um
það í Lundúnum og Moskvu og
ekki sízt á hinum mikla stað,
þar sem þjóðfulltrúar sigurveg
aranna koma saman að styrjöld
lokinni, til að koma sér saman
um, hvernig vinna skuli friðinn
Finnist oss vér órétti beittir.
I þá verður þar hlustað á mál
| vort, þar verða fulltrúar, sem
finna sér bæði ljúft og skylt að
hjálpa þessari bláfátæku
menntaþjóð á norðurhjara
heims til að halda rétti sínum
og starfa sjálfstæð og óáreitt
og í órafjarlægðum frá öllum
vopnaburði, eins og hjarta henn
ar þráir heitast. Það er nú eitt
sinn þannig ástatt með þess?
sögueyju, eins og alþjóð um ei
kunnugt, að hver sá aðili, sem
hefur einokunaraðstöðu yfir
flugvöllum og flotastöðvum á
íslandi og nægilegan hernaðar-
mátt til að notfæra sér þá að-
stöðu, hann er einvaldur um
norðanvert Atlanzhaf. Og svo
girnilegt sem það væri hverjurr
og einum að hljóta þá aðstöðu,
þá er það hverjum og einun.
jafnófýsilegt að leyfa einhverj-
um öðrum að njóta hennar. Og
á væ'ntanlegu ráðstefnunni
verða areiðanlega margir því
líkir. Leyfi Bretar Bandaríkja-
mönnum að sitja að hernaðar
aðstöðu þeirri, sem ísland á yf-
ir að búa, þá afsalar það sér
Nú skulum vér gera ráð fyrir,
að Bandaríkin fari með hei
sinn héðan þegar að stríðinu
loknu, það er ekki nema sjálf-
sagt mál, segir maðurinn í hvíta
húsinu, hvað sem hann heitir á
þeim tíma, það er nú helzt, að
vér stöndum ekki við samninga,
sem vér höfum gert við lítil-
magnann. Vér erum farnir, af-
skiptum vorum lokið, þetta er
yðar land.
En nú eiga Bandaríkin mikl-
ar eignir hér á landi, þúsunda
milljóna yirði. Auðvitað hafa
þeir engan rétt á þessu á vorri
lóð, frekar en oss sýnist, þeir
geta flutt þær með sér, ef þeir
vilja, en þeir hafa ekkert leyfi
fyrir' þeim hér á voru landi
frekar en vér gefum samþykki
til.
Alveg rétt, vér erum í vorum
fullkomna rétti, þótt smáir sé-
um, því að nú er það úr móð að
láta kenna aflsmunar. En þar
sem vér nú höfum þannig ráð
Bandaríkjanna í hendi vorri, að
þeir eiga það undir oss einum
komið, hvort þeim verða þessar
eignir nokkurs virði, þá beygja
★ EFTIR IVWVWWWV^VWWWWW
Gunnar Benediktsson
Atlanzála og hefði þá traustar
bækistöðvar á íslandi, þá
myndi hinum aðilanum verða
freistingin rík að afla sér svip-
aðrar aðstöðu á norðanverðum
Noregsströndum, og Norðmenr
vita af reynslu, hvaða áhrif slík
ar freistingar geta haft gagn-
vart vamarlitlum smáþjóðum
Vér höfum tæplega leyfi til að
gera ráð fyrir þeim möguleika,
að Bandaríkjastjórn færi aðláta
það berast út um sjálfa sig á
tímum háttstemmdustu frelsis-
vímunnar, að styrjöld lokinni.
að hún væri að tregðast við að
standa við samninga við fá-
mennasta þjóðfélag veraldarinn
ar, sem gefið hafði sig undir
vernd hennar á stund hættunn-
ar og gaf bandamönnum í hend-
ur einhvern þýðingarmesta
blettinn á einu meginhafi jarð-
arinnar.
Á þennan hátt er líklegt að á
málum yrði tekið, ef vér þætt-
umst órétti beittir og höfðuðum
máli voru á alþjóðlegan vett-
vang. Meðal bandamanna gæti
aldrei náðst samkomulag á
þeim grundvelli, að einn hefði
öðrum sterkari aðstöðu á Is-
landi, það næðist aldrei sam-
komulag um neitt annað en
það, að ísland yrði ,frjálst og
sjálfstætt ríki“, samkvæmt eig
in kröfu. En málið horfir dálít-
ið öðruvísi við, ef Bandarikja-
stjórn næði samningum við
stjórnarvöld á íslandi, auðvitað
verður líka að fara mjög var-
lega í bað að takmarka rétt
smáþjóðanna, sem styrjöldin
var eigi sízt háð fyrir, til að
gera, samninga við aðrar þjóðir
á þann hátt, er þær sjálfar á-
kveða.
þeir kné sín og mælast
til þess mjög auðmjúklega
að fá að semja við oss
á nýján leik. Og vér, sem
fengið höfum reynslu fyrir því.
hvemig öll þeirra orð standa
eins og stafur á bók, tökum
þessum tilmælum þeirra vitan-
lega á hinn vinsamlegasta hátt.
Og það, sem Bandaríkin fara
fram á, er ákaflega útgjaldalítið
fyrir oss að láta af hendi. Það
er nú fyrst og fremst það, að
þeir fái að skrifast fyrir þessum
flugvöllum og hafnarmannvirkj
um, sem þeir geta ekki haft
neitt gagn af, og öðru smávegis,
sem þeir geta ekki flutt með
sér. Sitt af hverju gætum vér
fengið að nota í vorar þarfir,
1 svo sem bryggjur í Reykjavík,
en aðrir eru þeir hlutir, sem
þeir verða að hafa leyfi til að
j áskilja sér rétt til að friða. Þeir
j gætu rétt ýjað í þá átt, að sum-
í ir eru þeir staðir, sem þeir vilja
i helzt ekki að nokkur maður
i
komi nærri, en það eru staðir,
sem oss eru með öllu verðlaus-
ir, ekki einu sinni'hægt að rækta
þar kartöflur. Og svo þurfa þeir
auðvitað að fá að hafa menn
til að gæta þessara eigna, og af
því að þær eru þýðingarmiklar
og mennirnir eru eins og þeir
eru, þá væri þeim mikill greiði
! gerður, ef vér gætum veitt
mönnum þeirra leyfi til að hafa
eitthvað í höndunum, svo að
þeir gætu varið sig, ef á þá væri
leitað. Lóðarleigu er sjálfsagt
að borga ríflega, en auk þess
geta Bandaríkin veitt oss hina
þýðingarmestu hjálp í viðskipta
legu og atvinnulegu tilliti. Á ís-
landi eru margir athafnasamir
framkvæmdamenn, sem hafa
komið auga á ein og önnur auð
æfi, sem fósturjörðin ber í
skauti sínu, með vinnslu þeirra
er hægt að uppræta allt atvinnu
leysi á íslandi, auka stórlega
tekjur þjóðarinnar, auk þess
sem eigendur geta grætt ó-
hemju fé. Bandaríkjamenr.
gætu boðizt til að yeita fé í
stríðum straumi jnn í landið,
til að greiða fyrir því, að beizl-
uð sé ónotuð orka ættjarðarinn
ar og ónotuð auðæfi grafin úr
skauti hennar. Hráefni geta
þeir látið oss í té eftir ýtrustu
þörfum vorum. Viðskipti
myndu þeir ekki síður geta
veitt oss hin hagkvæmustu, af-
urðir vorar allar gætu þau
keypt mjög góðu verði. Með
þeirra hjálp myndi þessi hólmi
geta orðið hið mesta Gózenland
á örskömmum tíma. Það er þýð
ingarmikið fyrjr oss að sýna
það á einhvern hátt í verki, að
vér viljum standa í vinsamlegu
sambandi við auðugasta stór-
veldi heimsins.
Hvernig munum vér nú taka
þessum málaleitunum? Það muiui
verða skiptar skoðanir um, hvern-
ig svara skuli, enda myndi verða
hægt að gera málið allflókið.
Mörgum verður hugsað til Ein-
ars Þveræings, það geta fleiri
staðir verið verðmætir en Gríms-
ey og það meira að segja staðir,
sam eru mörguin sinnum hrjóst-
ugri en útsker það. Þeir myndu
líta á það, að herstöðvar erlends
ríkis á Islandi geta orðið stór-
hættulegar sjálfstæði voru, en
litil herstöð er á svipstundu orð-
in stjórnarráðsbygging ríkisins,
þegar henni býður svo við að
horfa. Þá dylst heldur ekki hætt-
an, sem af því stafar, ef ríki,
®em á herstöðvar hér á landi.
lendir í styrjöld, þá er landið
þegar orðið styrjaldarvéttvang-
ur með öllum þeim ógnum, er
því fy.lgja fyrir íbúa þess. Suniir
iþessara manna eru einnig mjög
á móti auðvaldinu, og ef svo færi,
sem teljast v.erður mjög senni-
legt, að Ameríka verði höfuðvigi
kapitalismans í heiminum að
.styrjöld þessari lokinni, þá sjá
þeir ennfremur hættuina af því
að lenda mjög undir áhrifum
Viestmanna,, það myndi gefa
kapitalistum á íslandi aukinn
styrk til að viðhalda völdum sín-
ium og áþján auðvaldsskipulagsins,
Margir myndu á það líta, að menn
ingarsambönd vor hafa fyrst og
fremst legið í austurátt til ann-
arra Norðurlanda, þau sambönd
eru oss' á allan hátt eðlileg.ust,
enda eigum vér þangað að rekja
uppruma vorn. Nú þegar er af
þessnm sökum risin sterk andúð-
aralda gegn Vesturheimsdýrkun-
inni, sem þe.gar er ískyggilega mik
ið farin að skjóta upp kóllinum í
þjóðlífi voru og farin að koma
fram sem pólitiskt stefnumið í
stjórnmálaiblöðum landsins. —
Fjöldinn allra sannra islendinga
án gæsalappa myndi taka þannig
lagaða afstöðu ,til málsins af öll.um
þeim ástæðum sameiginlegum,
sem nú hafa verið taldar.
En innan gæsalappa mvndi aft-
ur á móti vera annar hópur sannra
Islendinga, sem væri gagnstæðrar
skoðunar á málinu og ftiyndi
standa þétlari f.yrir en Guðmund-
ur ríki í gamla daga. Hugsuin oss
Framhald á 5. síðu.