Þjóðviljinn - 14.06.1945, Blaðsíða 3

3
Fimmtudagur 14. jiiní 1945. Þ JÓÐVILJIXN
EUnar Bragi Sigurdsson:
Ræða flutt á Eskiíirði, friðardaginn 8. maí 194S
„De 0ket det livet de gikk fra.
De spflker i nye vienn.
Pá deres grav skal skrives:
De beste blir altid igjen
Upp yfir hafsvalt Lundúimhimi-
ið hefur sig sviflétt flugvél að-
faranótt hins 3. desember 1943.
Förinni er beint inn yfir Berlín. í
flugvélinni situr ástsælasta skáld
Noregs. Tæp tvö ár eru liðin, síð-
an það sendi frá sér eitt hið dá-
samlegasta styrjaldarkvæði sitt,
kvæði, sem nú stendur grópað í
hjarta hvers einasta frelsisunnandi
Norðmanns: Bréfið heim:
aldrei ætla að linna. Þegar þeim
lýkur, hvíla þessi sérstæðu áugu
ennþá á fólkinu, augu, sem tjá
harin og þjáningu heillar þjóðar,
söknuð hennar og sigurvissu. —
Síðan mælir hann fram hið heims-
kunna kvæði sitt: „17. maí 1940“.
— R-addbrigðin, sviphvörfin og
breytileiki hrynjandinnar, er hann
flyitur kvæðið, eru af slíkri snilld,
að við heyrum ekki kvæðið, við
lifum efni þess. Að skammri stund
liðinni er tjaldið fallið, en frelsis-
hetjan norska stendur mér jafn-
lifandi fyrir hugarsjónum nú og
þá.
„Vér lendum á nýársnóttu
við Noreg, í birtu af mjöll,
og dreifum oss. hundrað hundruð,
á heimleið um dali og fjöll“.
Ennþá er nýársnótt í nánd, og
ennþá er norska skáldið á heim-
Jeið með liundrúðum Jiundraða
landa sinna, þó að leið þess liggi í
þetta skipti inn yfir Berlín. Leið
úitlagans til ættjarðarinnar, sem
hann ann af öllu hjarta, en hefur
verið rændur, getur legið um öll
þjóðlönd heims og verið milljónir
mílna, en engin leið er svo torfær
né löng, að vængir sáknandi sálar
.spanni hana ekki jafnliæglega og
vængstyrkur farfugl viku sjávar.
Flugvélin, 1 sem norska skáldið
settisl upp í aðfaranótt hins 3.
desember, kemur aldrei framar til
bækistöðvar sinnar. — Nottfalil
Grieg er fallinn.
Þegar mér barst þessi dapra
fregn, þá vitjaði mín enn á ný
stund, Sem ég hafði oft endurlifað
áður, stund, sem mér glevmist
aldrei, þóbt aðrar fyrnist. Það er
sólbjartur sumardagur og hægur
sunnanandvari, — seytjándi júní
1942. Ég er nýkominn frá því að
horfa á hálft hundrað ungra stúd-
onta brautskráða frá Menntaskól-
.anum á Akureyri, og það er sem til-
veran öll andi frá sér heiðum helgi-
blæ. Skömmu síðar sit ég við hlið
■eins af bekkjunautum mínuip niðri
í samkomuhúsi. Húsið er þéttskip-
að fólki. Tjaldið er dregið frá leik-
sviðinu. Oðrum megin á ræðu-
stólnum stendur lítill, íslenzkur
fáni á gullinni stöng, hinum meg-
in norski þjóðfáninn. Aldrei hef ég
fundið jafn vel og þá, hvílíkt fimb-
ulafl er falið í sameign heilíár
þjóðar. Það var sem þessir tveir
litlu fánar töluðu til hjartnanna
oitthvað á þessa leið: „Hvor um
sig erum vér tákn alls þess, sem
þjóð vor hefur átt göfgast og bezt,
en hér, þar sem nú stöndum vér
hvor við annars hlið. érum vér
tákn þeirra órofa sifjabanda, sem
um aldir hafa tengt þjóðir vorar“.
— Sviðið stendur autt um stund, i
en þá gengur hægt fram hár mað-
ur og tígulegur. Hann er klæddtir
einkennisbúningi norskra her-
manna. Yfirbragðið er hánorrœnt
og göfugmannlegt. Atigun leyna
slíku seiðmagni, að samkomugestir
eru sem dáleiddir um stund. Loks
brjótast fram fagnaðarlæti, sem
Það er sennilegt, að Noregur
liafi alið meiri skáld en Nordahl
Grieg, en sannara skáld getur vart
meðal nokkurrar þjóðar. í boðun
hans og breytni gætir fyllra sam-
ræmis en títt er um önnur stór-
skáld, og mun það ekki hvað sízt
tryggja honum ævarandi virðing-
arsess í samlþjóðlegum bragasal,
þó áð hann félli langt um aldur
fram.
Flestir munu dá hið látna skáld
mest fyrir þá fölskvalausu ást til
ættjarðarinnar, er það sýndi á ör-
lagastund Noregs og svip sinn set-
ur á öll hin síðustu kvæði þess. En
hún er þó aðeins styrkur þáttur í
frelsisást þess yfirleitt, réttlætis-
kennd þess og mannvináttu, tak-
markaiausri virðingu fyrir lífs-
helgi alls, sem andann dregur:
„Sjálfgert að sprengja saki,
en sú þykir blessun hlaðin,
sem brýzt inn í gotneskt guðshús,
en geigar hjá barni í staðinn“.
Ekkert var honum skapi fjær
en „elska hið dauðvona og dauða“.
Hann sá flestum betur þörfina á
því að bæta hag þeirra, sem enn-
þá lifa eða óbornir eru, og þeirri
hugsjón lifði hann — og dó'.
Þeirri staðreynd verður ekki
haggað, að aðfaranótt hins 3. des-
ember 1943 var sá svanur skotinn
niður yfir Berlín, er styrkast og
hljómfegurst hefur sungið um
Norðurlönd um langan aldur. En
söngelskum sálum allra landa má
þó vera það mikil fróun, að lögin,
sem hann söng, munu hljóma
heimskauta milli, svo lengi sem
norrænt kyn dregur andann. og
bera glæst vitni hinum frjálsa,
norræna anda, sem vann sér það
ekki til’lífs að bregðast því. sem
honum var helgast, og kyssa .á hné
kúgarans.
★
Við minnumst Nordahls Grieg
sem ^ins- bezta ljóðskálds, sem
okkar öld hefur alið. En þó að
hann hefði aldrei nokkurt stef ort,
myndi hann þó hafa lifað í hug-
um norrænna þjóða og heimsins
alls um aldir sem mannvinurinn
mikli, er aldrei þreyttist á að vara
heiminn við hinni ægilegu hættu
nazismans, og helgaði sig óskipt-
an baráttunni gegn honum, þegar
hann hafði orðið fyrir þeirri þuhgu
raun, að sjá þjóðirnar, sem hann
unni einskis fremur en friðar og
fyllstu hamingju, daufheyrast við
aðvörunum hans og ráðum um að
taka fyrir kverkar nazismans, áð-
ur en það væri komið í eindaga.
Hann liafði staðið við hlið hins
fremsta baráttuliðs gegn nazism-
anum utan ættjarðar sinnar, áður
en heimsstyrjöldin brauzt út, bæði
í Kína og á Spáni. Og heima fyrir
var hann stöðugt á verði og lét
aðvaranirnar dynja yfir þjóð sma
og hvatti hana til raunhæfra at-
hafna gegn hættunni í tímariti
sínu Veien frem“.
Ég held okkur sé hollt á þessari
stund að veita athygli afstöðu
Norðmanna fyrir stríð til tveggja
norskra skálda, vegna þess, hvað
hún sýnir ljóslega fordóma og
glámskyggni almennings oft og
einatt, er liann á að greina hinn
góða málm frá soranum, gullið frá
leirnum. Allt fram til þess, er þessi
styrjöld brauzt út, var hið heims-
fræga skáld, Knut Ilamsun, mest
dáð allra norskra rithöfunda, og
það var metnaðarmál flestra Norð-
manna að eiga öll verk Hamsun’s
helzt í skrautbandi í húsum sín-
um. Hanú var hinn viðurkenndi
snillingur í norskum bókmennta-
heimi. En einn var sá maður, er
jafnan ga;lt varhugar við hylli
Knut Hamsun, og þó einkum per-
sónunni sjálfri. Iíann var einnig
skáld, en ungur að árum og minna
kunnur; þetta' var Nordahl Grieg.
Hann benti hvað 'eftir annað á
véikleika í skapgerð Hamsun’s, er
sýndu ljóslega andlegan skyld-
leika hans við nazistaforingjana,
einkum Hitler. Það var eitt með
öðru, að bæði Hitler og Hamsun
afneituðu upprunav sínum, er þeir.
voru orðnir heimskunnir, neituðu
að viðurkenna foreldra sína og
nánustu skyldmenni. Aðeins mjög
fáir sinntu þessum viðvörunum
Nordahls Grieg. Almenningi fannst
auðfundin skýringin: Hann öfund-
aði liinn aldna skáldjöfur af lýð-
hyljinni. Óg Nordahl Grieg var
settur utangarðs í heimalandi
sínu, en Knut Ilamsun dáður sem
fyrr. En svo rann upp hinn ör-
•lagai'iki dagur, 9. apríl 1940, dag-
urinn, sem þýzku nazistarnir hófu
innrásina í Noreg. Þá var það, að
gullið varð greint frá soranum: Þá
snerist Knut Ilamsun í lið með
nazistum. Nordahl Grieg tók sér
vopn í hönd og varði ættland sitt
við hlið óbreyttra hermanna. Knut
Ilamsun helgaði þýzku nazistun-
um beztu verk sín-: Viktoríu og
Gróður jarðar, en Norðmönnum
helgaði hann bókina Sult. Nordahl
Grieg helgaði skáidgáfu ;>ina alla
frebisliaráttu norsku þjóðarinnar.
AJlir heiðvirðir Norðmenn hreins-
uðu \-erk Hamsuns burt úr húsum
sínum og komu þeim fyrir i sorp-
tunnunum. Styrjaldarkvæði Nor-
clahls Grieg voru lærð af hverju
norsku barni, sem freisi unni. I
fyrrada'g birti Knut Hamsun á-
varp i tilefni af fráfalli Hitlers og
sagði meðal annars: „Við, sem
honum stóðum næstir, lútum höfði
v'ð fráfall þessa mikilmennis“.
Ilamsun er í dag að verðugu fyrir-
Nordald Grieg.
litinn af hverjum sönnum Norð-
manni. Allir beztu synir og dætur
Noregs blessa nafn Nordahls
Grieg. frelsishetjunnar, sem átti
meiri })átt en flestir aðrir í því að
veitu norskii þjóðinni siðferðis-
þrék ög andlegan styrk til að þola
hinar ægilegu þjáningar og ’halda
fram stöðugri baráttu fyrir frelsi
ættjarðar sinnar, þar til sigur var
unninn.
Betur varð ekki sýnt, hvílíkur
reginmunur v.ar á þessum tveim
manngérðum. Þetta er lærdóms-
ríkt fyrir okkur Islendinga sem
allar aðrar þjóðir. Og það væri
fckki til of mikíls niælzt, áð við
hefðum svo mikið af því lært, að
við gerðum okkur glögga grein
fyrir því, áður en við veljum okk-
ur andlega leiðtoga, hvernig þeir
myndu bregðast við á örlagastund-
um þjóða sinna: Hvort þeir
myndu velja sér hlutskipti ó-
happamannsins Knut Hamsun eða
þjóðhetjunnár Nordahls Grieg.
Þegar við nii í stríðslok minn-
úmsc baráttu Nordahls Grieg. ber
okkur öðru fremur skylda til að ;
minnast þess, að í röðum okkar j
íslendinga eru því miður allt of j
margir menn, sem bæði Ijóst og '
leynt hafa dáð herför nazistaafl-
anna og hlakkað vfir villimann-
legum hryðjuverkuvn þeirra. Og
i jafnvel í dag sýna þcir hiklaust og
kalt hu'g sinn á ýmsan hátt. Sá
dagur, sem hiinar langþjáðu þjóð-
ir Evrópu endurheimta frelsi sitt,
skiptir þá ekki meiru máli en svo,
að þeir telja hans bezt minnzt með
. því að breta nokkrum tugum króna
við illa fenginn auð^sinn með bak-
j dyraverzlun á svörtum rnarkaði.
j Sumir beina ganga um grátandi
j nf rneðaumkim með’ hinum býzku
| bófum og bófaforingjum, er nú
bíða hefndarinnar. En þessir menn
grétu burruni tárum eða hlökk-
uðu yfir. begar börn. konur og
gamaimenni voru limlest undir
húsarústum Lundúnaborgar, rek-
J in í gegn með byssustingjum
þýzkra böðla í Noregi eða sökkt
! i Atlantsála. Þessir menn kveink-
j uðu sér ekki lieldur yfir örlögum
* þeirra barna, sem á þessum voða-
legu áruin reikuðu örvilnuð um
hernumin héruð Sovét-Rússlands
í leit að mæðrum, sem þýzkir ó-
aldarflokkar höfðu grafið lifandi.
, Og því hljótum við að segja við
þá, sem mi þykjast fullir samúðar
með þýzku nazistunum „sem öll-
um öðrUm, ei' Jijáningar þola!“:
,.Vei yður, þér hræsnarar”. Við
verðum að vera vel á verði gegn
hinum nazistasinnuðu í okkar eig-
in röðum. Við niegum ekki dyljast
þess, að einnig hér í landi er ekki
lít.ill hópur manna, sem áreiðan-
leggu-myndj hafa snúizt í lið með
nazistum, ef góð örlög hefðu ekki
hlíft okkur við því að verða fyrir
heimsókn þeirra. Treystum þeim
ekki. og i'elum þeim aldrei vald
yfir örlögum okk.ar. Og. fyrirgef-
um óvinum mannkynsins aldrei
níðingsverk þeirra, því að þeir
vissu vel, hvað þeir gerðu.
Svo getum við bezt sýnt, að
okkur hafi ekki verið til einskis
gefin frelsishetjah, stórskáldið og
mannvinurinn Nordahl Grieg.
#
Enska útgáfan af
„Strfðið og verka-
lýðsstéttin" fæst í
Bókabúð Háls og
menningar
Timaritið „Stríðið.og verkalýðs-
stéttin” hóf göngu sína í Moskva
á stiíðsárunum, og hefur á þeim
árum, sem það hefur komið út,
orðið oitt frægasta tímarit heims-
ins. Þar birtist varla grein svo að
ekki sé til hennar vitnað í heims-
blöðupum. eins fyrsta árið. seni
einungis var tim útgáfu á niss-
nesku að ræða.
Frægð sína á tímaritið ekki sízt
því að þakka, að það er talið opin-
ber rödd Sovétríkjanna um al-
þjþðamál. Tímaritið er þó ekki
málgagn sovétstjórnarinnar held-
ur gefið út af blaðinu Trúd, mál-
i gagni Verkalýðssambands Sovét-
ríkjanna.
' Sbríðið og verkalýðsstcttin er nú
farið að koma út í enskri útgáfu,
I og geta menn gerzt áskrifendur að
j því í Bókabúð Máls og 'menning-
| ar. bað mun einnig liggja frammi
J á lestrarsal Landsbókasafnsins.
Framhald á 5. síðu.