Þjóðviljinn - 23.03.1946, Blaðsíða 5

Laugardagur
- -1'
23. marz 1946,
ÞJÓÐ VILJINN
ÞjóðfreLsishreyf-
ingar gegn heims
valdadrottnun
Víðsjá Þjóðviljans 22. 3. ’46
AUÐVALD heimsins á erfitt
um vik vegna hinna öflugu
þjóðfrelsishreyfinga, sem
lcomnar eru upp meðal
flestra eða allra hinna kúg-
uðu nýlenduþjóða. Þjóðfrels
ishreyfingar þessar eru ekk
ert stríðs- eða stundarfyrir-
bæri, en baratto þeirra er
i mörgum löndum að ná há-
marki, svo að athygli heims
ins beinist að þoim meir en
nokkrum öðrum atburðum
frá því að stríði lauk.
HVAÐ vissu menn í Evrópu
um hin víðáttumikhT lönd,
sem nefnd voru Austur-Indí-
ur Hollands? Hvað vissu
menn um þjóðir þeirra? 1
dag hefur hver einasti blaða
lesandi hvar sem er á hnett
inum lesið um lýðveldið
Indónesíu, ríki 60 milljóna
manna, er á sína ríkisstjóm
sem önnur ríki, er stjórnar
mestöllu landi sínu. En
þetta unga lýðveldi hefur
átt I blóðugri styrjöld við
tvö ríki, sem telja sig til
fremstu lýðræðisríkja helms
ins, flugher Ereta hefur
eytt heil þorp í „hefndar-
skyni", beitt skriðdrekum og
stórskotaliði gegn illa vopn-
uðum og óvopnuðum mann-
fjölda. Brezk yfirvöld hafa
hjálpað hollenzkum her til
að ná fótfestu í Indonesíu
þó líkindi sé til að það muni
Eilert Corvinius.
Mikla franska alfræðin, ENCYKLOPEDÍAN
200 ára
„Guðspjall
he imsendisverk
inn, óskapnaður og ringul-
reið!“ — Þetta voru orðin,
se-m andst-æðingarnir notuðu
um hina miklu frönsku
Encyklopedíu, er hún .kom
fram fyrir tvö hundruð árum.
Það var engin furða, að hin
jesúistiska prestastétt og guð
fræðingarnir væru svona
stórorðir. Alfræðin mundi
fyrst og fremst gefa upplýs-
ingar um ástand og fyrir-
brigði, sem annars muudi
hafa verið þagað um Hún
mundi hrófla við aldagöml-
um venjum, og með orðum
sínum, sem dreifast áttu um
allt Fralekland, gat hún hæg-
!ega orðið hræðilegt tæki
upplausnarinnar. Hún mundi
afnema eldgömul forréttindi
prestastéttarinnar og ka-
þólsku kirkjunnar, og það
var auðséð, að innan skamms
mundu þessir heimspeking-
ar, sem fylltu doðranta al-
fræðinnar með greinum sín-
um, beina árásum sínum
andskotans,! það fékk verkið stefnu og
Babelstum, stærð, sem ekki stóð til i
hinni upprunalegu áætlun
Það varð ævistarf Diderots
að ljúka við verkið; hann lét
enga erfiðleika aftra sér frá
að ná marki sánu. Fyrsta
bindi alfræðinnar var tilbú-
ið 1751, lokið var við síðasta
bindið 1780. Strax við út-
komu fyrsta bindisins hófust
ofsóknir þær og barátta, sem
er órjúfanlega tengd verki og
mönnum þeim, er það rituðu.
Andstaða sú, sem alfræð-
inni mætti, sýnir greinilega
margar pólitískar og trúar-
legar andstæður í Frakklandi
einiveldisins. í fyrstu bind-
um sínum fjallar alfræðín
varlega og hlutlaust um jafn
vel hin erfiðustu og viðkvæm
ustu trúarlegu vandamál, til
þess að vekja ekki að óþörfu
athygli þingsins og guðfræð-
inganna svona í byrjun. En
njósnarar prestastéttarinnar
leiða til framhaldandi blóðs- i gegn valdi einvaldskonu.ngs-
úthellinga, ef Hollendingar
reyna að mola hið unga lýð-
veldi þjóðarinnar, sem bygg-
ir þessi lönd, og gera þau aft-
ur að ánauðugum nýlendum.
SÉ BETUK að gáð sést að her-
ir Bretlands og Hollands eru
hér. fyrst og fremst látnir
þjóna hagsmunum aúðhring.
anna. Það hefur vakið furðu
allra frjálshuga manna og
ekki sízt kúgaðra nýlendu-
þjóða, að stjórn brezk >
Verkamannaflokksins viröist
það jafnmikið áliugamál og
ihaldsstjómunum brezku að
ins. Og hann, sem ráðinn
hafði verið hér á jörðu af
sjálfri guðsnáð með réttmd-
um og skyldum til þess að
halda óteljandi begnum 5
skefjum, átti nú á haftttu að
verða álitinn bara venjulegr
ur maður.
Það er auðskilið að eitast
þurfti við slík rit, og að þeim
varð að útrýma. Það var
.einnig gert í byrjun, eins og
sést á eftirfarandi.
En hvað var nú þessi
encyk’ópedía? Hún var
bæði óþolandi og óþarfir i
hinu si 'hnignandi einveldi.
Alfræðingarnir, en meðal
:þeirra voru nú hinn miskunn
arlausi og afburða háðfugl
Voltaire, þjóðfélagsfræðing-
Montesquieu og ýmsir aðrir
af ágætustu mönnum samtíð
arinnar, ætluðu sér ekkert
minna en að beina bæði
menntamönnum og alþýð-
unni inn á nýjar brautir: —
gegn hinni föstu aðstöðu
kirkjunar, gegn forréttindum
stétta.
Bönn og ofsóknir og brott-
rekstur voru vopnin, sem si-
fellt var beitt við þá; um
tíma áttu margir þessara ó-
kúganlegu sannleikspostula
og forvígismanna frelsisins
sífellt á hættu að verða
dæmdir til dauða fyrir trú-
villutal gegn kirkjunni og
veldi hennar.
Hugmyndir alfræðinganna
náðu æ meiri útbreiðslu. —
í Indon>esíu — og þar með
hagsmunir hollenzkra og
brezkra auðhringa, olíufélag
anna og slíkra. Við þetta
hefur skapazt þær sorglegu
aðstæður, að rikisstjóm sem
brezka alþýðan hefur lyft
til valda, beitir hervaldi í
því skyni að bæla nicur
þjóðfrelsishreyfingu kúg-
aðra þjóða, — enda þótt aU
þýðu Bretlands sé slikt á-
reiðanlega jafn andstætt og
alþýðu annaria landa.
EN BREZKA auðvaldið kann
sér ekki læti vegna utanrík-
isstefnu Bevins. En þjóðfr.
barátta hinna undirokuðu
þjóða er komin á það stig,
að heimsauðvaldið má búast
við aLvarlegum ósigrum. á
næstu árum, — eins þótt
Mr. Bevin berji í borðið og
sendi brezka herinn g egn
Þjóðfrelsishreyfingum Grikk
lands, Indonesía, Egypta-
lands og fleiri þjóða, til bar
áttu .fyrir hagsmunum auð-
hringa- og . heimsvatdasinna.
trýggð séu völd HoLlendinga fyrsta stóra alfræðibókin á
nútímamæl'kvarða, sem hóp-
ur manna í Frakklandi hafð’
ákveðið að gefa út og semja.
Nafnið segir til efmsins en
ekki til andans, sem gegn-
sýrði hana, sckndjarlur, \:g-
reifur og skýr, og ntti eftir
fram með mál, sem drógu
harðstjórn konungsvaldsins
inn í umræðurnar. — Þetta
hefði verið óhugsandi með
einvaldsstjórn, sem hefði
• armr
ser raunverulegt afl, en lifði!
ekki bara eða tórði ó fornri!
frægð. En tímarnir voru að | Jndanna
breytast. Þjóðfélagsskipulag,'
sem áður hafði v.erið óbreyt-
anlegt, byrjaði nú að sýna
á sér merki hrörnunar. Menn
fóru að taka eftir því að
þjóðstofnanir áttu ekki leng-
ur við þær pólitásku og trú-
arlegu hugmyndir, sem menn
gerðu sér.
þess, að aðrir hafa allt ömv
ur sjónarmið í -sama ritirui-
Flestir alfræðin'ganna vorw >
.guðleysingjar, ep meðai /
þeirra kemur líka ffam trú- -•
aður maður með. bugleiðing-
ar sínar. Við finnum l%r ,
menn, sem haia hina „eðii- *
legu trú“, sam trúa að vísu •
á guð, en vilja „efcki hafa
neitt saman við , pnestastétt
að sælda. Skýrt og;greinilega .
er komið fram með kröfuna »
um hugsunarfrelsi. En bar- ■
áttan við umburðarléysi, hé-
giljur og ofstæki er ósigr- •
andi. HeLmspeki .alfræðinnar
er heimspeki skynseminnar, .,
ekki svo mjög djúpristin, en *
borin fram á vísindalegan,
efunargjarnan og rökréttar -
hátt. Hún hefur. andstyggð á’ ■
krókaleiðum háspekinnar og
heldur sér eins og hægt er
á sviði reynslunnar.
í pólitóoku tilliti álitu al- ■
fræðingarnir, með Rousseau
í broddi fylkingar, að ríkið
væri árangur af • félagssamn-
ingi milli mannanna. Sam-
tímis aðhyllist Montesquieu
hið takmarkaða einveldi,
sem tryggt gæti. persónulegt
frelsi þegna sinna. Alfræðjn
heldur djarft fram rétti þj.óð-
ar til þess að taka „heilagan
eignarrétt y f i rráðav aldsins1 ‘
af duglausum harðstjóra. —
Við sj‘áum heimspeki hins
borgaralega og kapítaliska
þjóðfélags bregða fyrir i
sem
þá voru ný.jar, um takmörk-
un á öllum homlum á at-
vihnuMfinu. Ebki var það
i hvað sázt mlkilvægt fyrir
1 komandi tima,. að alfræðing '
voru á verði og álitu sér-; Bráðlega þorðu þeir að kcma 1
hvern þann, sem ekki var af *þma, þDoðhagfræðrkennmgum,
þeirra sauðahúsi, trúvilling
og uppreisnarsegg. Höfuð-
paurar kirkjunnar komust
brátt að því, að á bak við
hinar sakleysislegu greinar
voru andstæðingar fólgnir.
Vitanlega urðu þeir sem trú-
menn og stóreignamenn að
skipta sér af því. Og árang-
urinn varð sá, að fyrstu bind
in voru bönnuð og gerð upp-
tæk.
„Það fær á mig, sem mér
er sagt um guðfræði- og há-
spekigreinarnar“, skrifar
Voltaire til d’Alembert árið
1755. „Það er mjög óskemmti-
legt að vei'ða að segja á
prenti þveröfugt við það,
sem maður meinar“. — Við
Diderot, segir hann: „Maður
verður að Ijúga, og samt er
maður ofsóttur. fyrir að hafa
ekÖi logið nóg“.
En alfræðingarnir héldu. ó-
eigm-
að hafa hina mestu þýðingu trauðir áfram. Mikil and-
fyrir Frakkland 18. aldarinn- j rtaða hófst
ar. Nafn hennar var „Alfræð-
in, eða gagnrýnandi orðabók
um visindi, listir >g iðnað“
Strax í upphafi, 1745, lenti
álfræðin í allskonar erfiðleik-
um. Útgefendur og bóksalar
notuðu brögð til þess að
koma í veg fyrir útkomu
hennar, og hinir .raunveru-
legu upphafsmenn alfræðinn-
ar, — Englendingur og Þjóð-
verji, — sem tekið höíðu
upp á þ\n að þýða hina ensku
■alfræði Ghambers á frönsku,
urðu að hætta við áform sitt.
Eftir nýja erfiðleika var
heimspekingnum Diderot og
stærðíræðingnum d'Alembert
srr.am saman
?egn Jesúítum. o“ samtímis
o gnaðist alfræðin unnendur
meðal konungslegs fólks- —
Þeir menn, sem sýndu fram
ú hvílfkt gagn mætti hafa
af slíkri bók. höfðu áhrif á
Lúðvík XV.. og alfræðing-
arnir fengu frjálsari hendur.
Árangur bessarar undan-
látsemi varð sú, að aifræðin
varð æ djarfari í greinum
sínum. Höfundar hennar
vildu nú ekki lengur láta sér
nægja að fræða um raun-
veruleg fyrirbrigði, eða þylja
um gagnsemi þeirra hluta og
hugnrmvda. Sem lokuðu þjóð-
j félagið- og mannlegt líf á
fáim' ritstjóm verksibs-.'Við bak við veggi, sem virtúst-setja þær fram án tillits til
En hver.t var hið
lega gil-di alfræðinnar
fræðslutæki? Það er varla
nokkur vafi á því, að á ýms-
um sérsviðum eru allmargir
gallar á verkinu; margar
greinanna eru flausturslega
ritaðar; ekki ibatnaði það,
þegar prentarinn skar
miskunnarlaust 'heila kafla
úr beztu greinum Diderots,
til þess að eiga ekkert á
hættu sjálfur, en að þvi
komst Diderots ekki fyrr en
komið var út í stafinn S. en
hinar mörgu: aðfinnslur, sem
beina. má að alfræðinni,
verða samt ávallt þýðingar-
lausar. Hún varð það, sem
var aðaltilgangur höfund-
anna með henni: mrkilvægt
og eyðileggjandi vopn gegn
þjóðfélagi, sem var að
morkna í sundur.
Það kennir margra ein-
kennilegra grasa í alfræð-
inni. ALlir k-oma fram í verk
inu með sínar hugsanir og
voru ákafir forvígi&
menn fyrir framförum vis
einkum náttúru-
vísindanna og tækninnar-
Alfræðin varð ekki bein-
lánis eign frönsku þjóðarinn-
ar, til þess var venkið of
stórt og dýrt — það tútnaði
út í 17 bindi auk 11 binda
með myndum. En óbeini
voru orð alfræðinganna mjög
mikil/æg fyrir allan þorrí
manna í franska þjóðfélag
sem. inu. Orðin bárust frá manni' *;
■
til manns. Hin nýja og hrað-
vaxandi borgarastétt sá hér
þær hugsanir bomar fram, ,
sem hún fcrúði ekki getað -í
mótað sjáif. Og milli hugs-
unar og aðgerðar var stutt r
skref: tími var kominn fyrir <
fyrstu miklu frönsku bylt- ‘
inguna — byltinguna árið ■’
1789, sem sópaði á svip-
stundu burt öllu því, er ver-
ið hafði til tálmunar:
Alfræðin var ekki aðeins •
fyrirboði um, að nýtt væri í >
vændum. Á sinn hátt tók ■.
hún sjálf þátt í. að mynda ' *
það: með því að taka þáttAí »
upplausn stirðnaðis og deyj-
andi þjóðfélags, svo að him> ;«
nýi, upprennandi tími kæm- *
ist að.
(Þýtt úr Land og, Folk 2&,: j,
des. s. U). - '