Þjóðviljinn - 18.10.1946, Blaðsíða 5

Föstudagur 18. okt. 1946.
ÞJÓÐVILJINN
5
Halldór Kiljan Laxness:
Sænskt kjarnafólk.
Oft þegar ég er á ferð í
Svíþjóð og virði fyrir mér
sænska manngerð einsog hún
er einræktuðust, fagurlimað
fólk, hátt og ljóst, með kyn-
festu sem er al'taðþví alger,
og einihvern óvísvitandi þokka
hreyfíngár og yfirbragðs, sem
leiðir hugann að hinni full-
komnu tign einstöku dýra,
þá finst mér þetta fólk beri
af öllu öðru fólki. Þiessi skíra
sænska manntegund sem ég
á við er að vísu ekki sænsk-
ur almenníngiur, og í stórborg
um landsins er hún sennilega
aðeins lítill hundrað'shluti —
meiri hlutinn af Svíum er
í snöggu bragði óþekkjanleg-
ur frá öðrum þjóðurn Vest-
urevrópu. En ferðamaðurinn
sér þessu myndarlega ljósa
fólki svo oft bregða fyrir
hvar sem farið er uim landið,
— stundum aðeins einum og
einum, stundum nokkrum
einstaklíngum saman, jafnvel
heilum hópum, eða þorri
manma í heiluim bygðarlög-
um hefur þetta svipmót —,
að hann sannfærist um að til
vist þess er eingin hendáng,
heldur er hér um ákveðinn
innlendan kjarna að ræða.
Fólk þetta virðist vera í öll-
um stéttum, kanski þó flest
í bændastétt, kynfestan rík í
ýmsum hinum kyrstæðu
sveitahéruðum. Mér eru sér-
staklega minnisstæðir ein-
staklíngar af tegumd'nni,
karlar og konur, meðal al-
gerðs og hálfgerðs sveitafólks
norður á Jamtlandi.
Þetta fólk virðist vera til-
tölulega laust við svchaUað-
ar andlegar hræríngar og
ekki sérstaklega gáfað. Eg
minnist ekki að hafa kynst
einstaklíngum af þessari teg-
und, sem haft hafi nema
hversdagslega greind. Frá
Jamtlandi minnist ég þess,
að „andleg“ áhugamál sveita-
fólks virtust ekki, þegar best
lét, na hærra en upp í ein-
hvern sænskan ánga af bind-
indishreyfíngu samfara laus-
legri hrifníngu af lúterstrú.
Þó er þessi athugasemd gerð
með fyrirvara einsog allar
aðrar, sem gestur hlýtur að
gera um útlenda staðháttu.
Mientun án sveiflu.
Ef á að benda á mentaða
þjóð, þá er bent á Svía. Ment-
unin lýsir sér m. 'a. í því að
þeir korna aldtei flatt upp
á mann með neitf. Tal þeirra
vekur mann sjaldan við. Eg
hef áðeims vitað -einn 9víá
hætte sér í orðum yfir tak-
mörk þess sem viðurkent er
rétt af den kungliga svenska
almenheten, og hann heitir
Ág. Strindberg, hinn ósænsk-
asti allra Svía og þeirra mest-
ur andi, enda ætluðu þeir
hann lifandi að drepa — og
hanrn þá — meðan hann var
hjá þeim. Skortur ímyndun-
arafls er oft meðal einkenna
mentunar, og stundum finst
manni daglegt líf í Svíþjóð |
mótað af slíkum skorti. Það
verður til dæmíis að klifra
nokkuð hátt í verðstiga gilda-
skálanna til að verða var við
tilbreytni í mataræði, og til
þess tekið hve sænskur kost-
ur sé rýr, enda segja mér
matreiðslukonur að 1 þeirri
grein sé Svíþjóð ekki staður-
inn. Sænskar konur virðast
ekki hafa heldur mikið í-
myndunarafl í klæðaburði,
fólk virðist leggja aðaláherslu
á að gánga hreinlega til fara,
en hugsa hvorki um lit né
form né efni. Þetta er kanski
nútíminn; ýmsar nýrri þjóð-
ir, einsog Bandaríkjamenn,
halda að hreim.læ;ti sé hið
sama og mentun, eða jafnvel
hreinlæti sé næst guðdómim-
uim, einscg þeir orða það fyr-
ir westan.
Svíar skrifa yfirleitt vel
fyrir sig, sem kallað er, en
sjaldan rekst ég á sænskt les-
mál í blaði eða bók, sem ég
get fest hugann við stundinni
lengur. Stíl þeirra vantar
sveiflu. Þá vamtar líka
skerpu; dirfsku; átak; og þeir
hafa eingan demón. Nema
Strindberg, hann hafði alt
betta: sveiflu,skerpu, dirfsku,
átak og demón. Þó eru til
sæmsk höfundanöfn fleiri en
Strir1 -’hergs sem heim-urinn
þekkir. eða virðir að minsta
kosti. AJtæ'áimóti færri í tón-
list eða mymdlist. Það er vf-
'rleitt einkenni á Norður-
landabúum hvað þeir eru
aumir listamenn, í sir"'"i hug-
laúsir, formlaúsir, ófrumleg-
ir, ósjálfstæðir oig dettur ekki!
neitt í hug, — nema helst j
í bókimentalegu formi. Það er [
sagt að listbúðíir hvar sem er
séu sá staður þar sem síst
skuli leitað að list; af öllum
glæstum búðagluiggum í
Stokbhólmi eru gluggar list-
búðanna einir á því stigi að
hver sá maður sem staðnæm-
ist fyrir framan þá kemur illa
upp um sjálfan sig. Maður
roðnar og lítur undan að sjá
þá ímynd getuleysis sem þar
er seld undir listarnafni:
glansmyndarusl, innantóm
hrifbrögð, ,effektmacherei“
sleifct sykrúngshögigList. Vel
má þó vera að í vinnustofum
einhiverra óþektra snillíngá
þar í landi sem viðar leynist
list runnin af vorum heimi
og tíma.
Hofmenska.
Svíar eru allra manna
statútufylstir í kurteisi, lík-
lega einhverjir mestir hof-
menn nútímans. Kurteisi
þeirra miðar að því að halda
fjárlægðinni milli manna
sem lengstri undir virðulegu
'og vinsamlegu formi. Útlend-
íngnum líður vel í þessu þægi
lega tómi, þángað til sú stund
kemur að þe r tafca upp á að
lagga bort titlarna, þá fer að
vandast málið. Sænskt mál
er svo lagað að erfitt er að
vita í hvaða persónu ókunn-
ur maður skuli ávarpaður,
eða hvort ekki er öruggast
að ávarpa hann með öllu ó-
persónulega; ókunnur veg-
farandi víkur sér t. d. að öðr-
um á götu og spyr; „Er kunn
ugt hvar Kungsgatan ligg-
ur?“ Hér í Reykjavík vaða
börnin að ókunnum manni og
spyrja, oft með þjósti: heyrða
manni, hvað er klukkan? t
Svíþjóð er börnum kent að
kalla ókunna menn farbror,
og ef þau spyrja vegfaranda
um tímann, hneigja þau sig
fyrst C'g segja síðan með
tempraðri rödd og brosa:
„Vill föðurbróðir vera svo
elskulegur að segja hvað
klukkan er.“ Ókunnum
manni sem bíður efti.r af-
greiðslu í skrifstofu er boðið
sæti með þessum orðum:
„Vll herra rithöfundurinn
gera sér það ónæði að setj-
ast niður.“ Ef karl og kona
gánga inn í búð spyr búðar-
þjónninn: ..Hvers óskar her-
skapurinn?“ Ef tvær stúlk-
ur kcma inn í búð er spurt:
„Hvers óskar selskapurinn?“
í miðdegisveislu þar sem tek-
ið hafði ver'ð frarn að alt
skyldi vera óforimlegt sá ég
að jó'lasviipur færðist yfir
herrann sem sat hinumegin
við húsbóndann þegar komið
var fram í ábætinn, uns hann
stóð upp og hclt ræðu sem
hófst á þessa- leið: „Eg b'ð
innvi rðulega f yr irgef níngar
á því að ég skuli verða fyrst-
ur til að standa upp og segja
nokkur orð þó ég sitji
vinstramegin húsbóndans en
ekki hægramegin frúarinn-
ar.“ Sá sem gretti sig og klór-
aði sér í hnalkikanum við
þessi orð var undirritaður —
seim sat einm'tt á hægri. hönd
frúarinnar. Svíar eru slíkir
borðræðuskörungar af guðs
náð, að einn ágætur gestgjafi
sem hafði boðið mér ásamt
dömu til kvöidverðar á
Grand í Stokkhólmi setti sig
ssa.
komið var út í kaffið og lík-
örinn og hélt ræðu fyrir —
og yfir — okkur tveim í alt-
uppundir tíu mínútur. Ræð-
an var í innilegum en þó há-
tíðlegum stíl, með vönduðu i
bóbmentalegu orðavali, og i
honum fipaðist aldrei þrátt'
fyrir dynjandi hljómleika og|
á gángandi ys og ös þessa
mikla höfuðgildaskála stað-
arins.
Dularfull fyrirbrigði
í Svíþjóð.
Hér á íslandi eru til manna
nöfn upprunnin hjá fólki sem
glatað befur allri samkend
siðaðra manna við tunguj
sína, auk margra andstyggl-j
legra ónefna úr biblíunni. í
Svíþjóð eru líka skrýtin nöfn.
Nöfn þeirra eru eitthvað í |
ætt við kurteisi þeirra, oft,
Samin af rómantískri náttúru- j
ljóðrænu, sett sarnan úr
nöfnum trjátegunda og jurta, |
rennandi vatns og allskonar
annarra náttúrufyrirbirgða,
fjarri regluim norrænnar (
nafngiftar og einsog 'til þess
gerð að afneita vitandi vits
norrænni geymd á þessu sviði. j
Menn heita að ættarnafni
Blómkvistur, Fuglkv-istur, |
Lundgréin, Liljufoss — þann-
:'g endalaust. Á bak við slík
nöfn er fúllkcmið menníng-
arsögulegt tóm.
Annað dularfult fyrirbrigði ]
í Svíþjóð er kóngsættin. Eg J
sfcal flýta mér að taka fram
að þessi fjölskylda er sögð
um margt vel gefin og að
ýmsu leyti myndarfólk — þó
síst þeim mun betra fólk eui
Svíar sjálfir upp og ofan, að^
þurft hefði að leita þess suð-
ur undir Pyreneafjöll, en
þángað var sóttur smáborgari
franskur og duibbaður til
kóngs yfir þessari und-
arlegu norrænu þjóð á
öldinni sem leið. Slíks
eru að vísu dæmi með vil'li-
þjóðum að þær hafa tekið
einhvern kauða í líkíngu v'ð (
Emperor Jones til kóngs yfir
sig, og nú seinast rauðskinn-
ar í Brasilíuskógum Fawcett
liðsforíngja. í Evrópu þykir
slákt hlægilegt af því hér
hefur verið tallð sjálfsagt
mál að fáeinar sígildar kónga
ættir skiptu milli sín lönd-
um. En þar er sfcemst frá að
segja að kóngaættir Evrópu
h'afa verið heldur vont rakk-
arapakk sem haft hefur stvr j-
aldir og múgmorð að atvinnu
jafclcingi og saga þess er
k j'+i. Svíar • voru aftur á
’-'óti það klókir að þeir fisk-
uðu upp franskan noboddí
stéi'Mhgáir "niin ;þáð -bil 'st n-l-ftó'Fau, Jean Baptiste iBema-
KVIKmYnDIR
Gamla Bíó:
Sjöundi krossinn.
(The Seventh Cross)
Metro Goldwj'n Mayer
Leikstjóri: Fred Zinnemann
Þetta er ágæt mynd. Hún er
byggð á skáldsögu eftir Anna
Seghers og geriist í Þýzkalandi
haustið 1936. Nazistar eru þá
enn ek-ki búnir að hefja opin-
bert stríð gcgn siðmenningu alls
heimsins en eiga í miskunnar-
lausri ibaráttiu við frelsisöfl
heima fyrir. Frelsisvinir eru um-
vörpum handteknir og lokaðif,
inni í hinum illræmdu fanga-
búðum nazistia.
Myndin hefst á því, að 7 mönrt
um tekist að fiýja úr einum
slíkum fanga'búðum. Hinir tví-
fættu blóðhundiar Gestapo og
S.S.-sveitanna elta þá uppi og
einn af öðrum eru þeir hand-
samaðir og fl-uttir aftur tiil fanga
búðanna. Yfirmaðurinn á þess-
um stað, persónugerfing nazíst-
iskrar viðurstyggðar, lætur gera
7 krossa úr trjám í garði fanga
búðanna og þarna eru stroku-
fangarnir bundnir upp til þess
að deyja úr hungri. t því augna
miði að þókraast elskulegum for-
ingja sínum og tiil að styðja að
framg'angi hinnar nazistisku.
„hugsjónar“ hefur yfirmaðurinn
sett sér það að linna ekki lat-
um fyrr en allir frelsisvinirnir
7 hiafa verið hengdir upp á kross
ana fyrir augum hans.
En hann fær samt ekki að
njóta slíks augnayndis. Sex
frelsissinnar eru að vísu hengd-
ir upp á krossana, en myndinni
lýkur með því að sjöundi kross
inn stendur auður sem tákrt
þnss, að ailtaf eru einhverjir
eftir til að h'alda áfram barátt-
unni fyrir frelsinu.
Mvndin er yfirleitt mjög áhrifa
rík og stundum framúrskarandi.
Þann.'.g t. d. eitt atriði, er sýnir
mannaveiðar, þá sérstöku tag-
und af ,Æporti“, sem lögregila
nazista náði fullkomnun í. —
Nokk ra r n a z iebalög reglubullur
eltast við einn firelsissinnann eft
ir húsþökum og lýkur þeim leik
með því, að hann fær í sig
skammibvn-iukúlu — sem hinzt'U
kveðju frá hinmi nýju skipan
föðurlandsins — og steypist nið ■
ur til miannfjöldans, sem stend-
ur á götunni fyrir neðan.
Eiranig verður maður snorlinni
af hinu einlæga sambandi ungra
hjóna, sem koma þarna mikið
við sögu.
Leikarar í mynd þessari eru-
margir og góðir.
Framhald a’ 6. síðu
dotte, cig gerðu hann sitt höf-
uð. Það er hinsvegar víst að
befðu þeir dregið að sér ein-t
hvern Kébúrgara, Iiabsbúr--
gara. Hóenteollara, Savoaral
eða Búrbonara mundu þeir.
hafa ient í stníði á stiáð ofarí
Fxtxmháld á 6. síðif,