Þjóðviljinn - 25.02.1947, Blaðsíða 5

Þriðjudagur, 25. febr. 1947.
ÞJÓÐVILJINN
Emil Björnsson eaml. tlieol.:
j Víðsjá Þjóðviijans 25.2. '47. ] I
„BUSTU VIÐ ÞVÍ ILLA“
Emil Björns.son ritaði þessa grein skömmu fyrir lýð-
veldisstofnunina 1944, en hún hefur ekki komið fyrir al-
menningssjónir fyrr cn nú. Það er mjög athyglisvert að
bera saman hugleiðingar liöfundarins um framtíð hins
nýstofnaða lýðveldis og þá reynslu sem þegar hefur feng-
izt og því miður hefur leitt í Ijós að versti uggur hans
var á fullum rökum reistur.
Lýðveldisstofnunin f
Undanfarið hefur margt
verið rætt ög ritað um fy-rir j
hugaða lýðveldisstofnun hér1
á landi, og hafa mienn í fljótu
bragði ekki yirzt á eitt sátt-
ir. I rauninni eru þó allir'
Isiendingar 'sammáia um i
það, sem máli skiptir, að !v----------------------------------------------------------
segja upp sambandslagasátt-! hafi verið hreyft, sem er því j smáþjóðanna með blíðu eða
málanum og stofna hér lýð-1 samfara út á við. E. t. v. reyn stríðu. Einangrun landsins
veldi. Þetta er mergurinn j ist hún efcki svo alvarleg, j er úr sögunni. Leiðirnar
máisins án allra umbúða og j En „bústu við því illa, það liggja um lofitið. Tvö stór-
undanbragða. j góða skaðar efekisegir
En lýðveldisstofnunin ein I gamalt og hyggilegt máltæki,
hefur ekkert að segja. Það j °g Það er blátt áfram
verður um leið að verða hug 1 heimskulegt að haga sér
arfarsbreyting hjá þjóðinni.
Við verðum að treysta að-
stöðu ckkar inn á við með
sköpun máttugrar þjóðarein-
ingar, sem byggist á ríkara
þjóðfélagsréttlæti. Með þess-
ari þjóðareiningu verðum
við svo að treysta aðstöðu
öbkar út á við, því að hún
er ótraust. Aðstaða allra smá-
þjóða í heiiminum er ótraust,
nema þær standi saman sem
einn maður. Það mál allra
mála verðum við að leggja
okkur á hjar-ta um leið og
við stofnum hér lýðveldi.
Burt með þá sundrungu, sem
ríkir í þjóðfélaginu, ella er
verr farið en heima setið
með Iýðveldisstofnun, því
eins og horfir í innanríkis-
málum siglu-m við hraðbyri
inn u-ndir yfirráð stórveld-
anna. En verði hér breyting
til batnaðar, skilji þjóðin vitj
unartíma sin-n á þessum t-íma
móturn, þá hefur en-gin þjóð
betri aðst-öðu til að verja
íétt sinn en við. Við höfum
ok-kar sérstæðu menningu
og -mal að vopni og landa-
mæri cfckar eru óumdeilan-
le-g. Auðíindir landsins er-u
nægar, þjóðin er dugleg, af-
koma ríiki’sins háir okfcur
ekki. Svo sanna-rlega sem við
erum að glata sjá'lfstæði okk-
ar í sama mund og við þykj-
umst vera að heiímta það, ef
eikki -verða strau-mih-vörf í
þjóðlífi-nu, svo sannarl-ega
mun ekkert ofbeldi, engin
tyllib-oð eða fagúrgali vinna
á viðnámsþrótti ofckar, ef við
stöndum s-ameinuð, stönd-
um á verði með auga
á hverjum -fingri. —
Vörumst að síkerða rétt ann-
arra þjóða, því þar hjyggi sá,
er hlífa skyldi. En u-mfram
allt selj.um aldrei fr-um-
burðarrétt okkar í landinu-
hvað sem í,-boði er.
Hernumm þióð
Það hefur milkið verið rætt
um hættuna inn á við, se-m
fylgir hernéminu, en býr í
sjálfum ofekur. En ég veit
efcki til þess að þeirri hættu
ekki í samræmi við það á
þeirri ógnaröld, sem við lif-
um. Tvö stó-rveldi hafa sairn-
k-væmt íslenzku-m 1-ögum
fengið íslenzkt land o-g ís-
veldi ei-ga hér ftu-gvelli og
aðrar na-uðsy-nlegar hern-að-
aribækistöðvar. En efcki nóg
með það. Á þingum þessara
stórv-elda hafa komið f-ram
r-addir um það, að tryggð
yrðu nú þegar yfirráð þeirra
yfir flugvöllu-nuim hér að
stríðinu loknu. Frá þessu hef-
lenzka-n sjó til óskoraðra af- ur verið ský-rt í íslenzfeum
nota meðan á stríðinu stend
ur. Þess er því sízt að vænt-a,
að opinskár þjóðarfögnuður
geti orðið samfara lýðveldis-
blöðum án minnstu athuga-
semda eða and-mæla. Ekfci
veit ég heldur til að utan-
ríkismálaráðuneytið hafi mót
stofnuni-nni sem ella hefði j mælt þessu harð-lega, eins
orðið, því að allir íslending-. og leik-manni þykir að sjálf-
ar finna til þess, að við erum! sagt hefði verið. Þetta væri
eikki sjálfstæð þjóð meðan: þó brot á skýlausu og afdrátt
þett-a ástand ríkir í landin-u. j a-rlausu lof-orði stríðsþjóð-
En það er annað og meira; anna um að hiverfa héðan á
en skerðing. á fu'llveldisfagn-: brot-t með öllu að stríðinu
aði þjóðari-nnar, sem þessi lolknu. Það værú ítök í lands
erltindu ítök boða. Þau boða i réttindum, sem enginn ís-
það, að óvænt og algerlega; lendingur hef-ur rétt til að
er ísland orðið hagsmuna- j leyfa né þegja við, og ekki
svæði og bækistöð tveg-gja j sam-ræmist kjörorðum Banda
hervelda í heimsstyrjöld. —! manna að taka.
Það er 'gott og blessað að Hvers vegna andmæla ís-
þessi berveldi klifa á því,! lenzku blöðin efcki, er því-
að þau berjist fyrir rétti og lí-kar raddir heyrast. Hvers
vernd smáiþjóðanna og lýð-. vegna? Það er vel að þau
ræðisins. En allt um það er • h-vetji þjóðina til að greiða
seta þeirra hér þáttur, sem j atkvæði með lýðv-eldisstofn-
á engan sinn lí-ka i -sögut un hér, en það er í hróplegu
landsins. Það er ástæða til
að gefa því fullan gaum.
ósamræmi við þessa þögn.
Þ-ví hvað er lýðveldisstofn-
hvaða þjóðir sem hér eiga j unin annað en skrípaléikur,
hlut að máli, að aldrei fyrr j ef fulltrúar og forsvarsmenn
allt frá landnámstíð hafa er- j þjóðarinnar bera ekki einu
lendir herir dvalizt í land-1 sinni við að mótmæla slík-
inu. Það hefur aldrei fyrr j u-m erlendum fcröfu-m um
þyrl-azt inn í hringiðu stór- ítök og landsréttindi hér. Sjá
veldaiát-akanna. Það getur ver j ið þan-n ljóma se-m hvíldi
ið að land og þjóð komi jafn (yfir íslenzka lýðveldinu, ef
góð út úr þeírri hri-ngiðu.
En það er vítavert skeyting-
arleysi að treysta þv-í í
blindni. Það veit enginn,
hvað framifcíðin ber í skauti
sér. Það er sjál-fsagt bú-
ast við því illa, því að það
góða skaðar efcki.
ísland er stökkpailur milli
tve-ggja heimsál fa. Það e-r
hernu-mið eða herverndað af
annarri heiimsálfu en það
tilheyrir. íslan-d gæti hæg-
lega orðið þrætuepli stór-
velda-nna í framtíðinni, ef
illa ætti að fara. En-n hefur
s-ú öld efcki runnið upp yfir
t-vö stó-rveldi ættu mótmæla
laust að fá að hafa hér hern-
! aðarbæfcistöðvar um alla
framtíð.
Eða íslenzka utanríkis-
málaráðuney-tið. Hvers ve-gna
mótmælti það ek-ki þessum
röddum ábyrg-ra, erlendra
stjórnmiáil'amannia‘? Eg hy-g.g
ekk-i og ég skil þetita efciki.
En einmitt þess vegna hef
ég rétt ti.-l að spyrja sem ís-
lendingur og þátttafc-andi í
þeirri lýðveldisstofn-un, sem
hér á að fara* fram. Voru
þefcta efciki nógu sterbar
raddir -til þess að ástæða
heiiminn, sem 'efcki leit stór-, væri ti.1 að mófcmæla þei-m?
veldin 'bom-ast yfir eftir-! Þögn skoðast sem samþykki.
sóknarverð ítök í löndum1 Gagnva.rt þjóðinni sjálfri va-r
Emil Bjömsson.
þó engin ástæða til að drúpa
hÖfði og þegja, hvað
se-m um opinlber mótmæli ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar
gagnvar-t fainum erlendu
ríkjum kynni að vera að
segja. Er ‘þetta íslenz-ka tóm-
lætið, eða hvað veld-ur?
Annað dæmi má taka. —
Hinn 13. desomber s. 1. birt-
ist grein í ameríska viku-rit-
inu „Time“. Eitt blaðanna
hér befur þýt-t úr henni eftir
farandi klausu:
„Ef ísland væri óháð Dan-
mörku, myndi það annað
hvort ilenda á áhrifasvæði
B-reta eða Bandaríkjamanna.
I Washington hef-ur Thor
Thors sendiiherra í-slands
te-kið það skýr-t fram, að ís-
1-and muni halla sér að Banda
ríkjunum sem næsta og
stærsta nágranna sínum. En
það myndi út af fyrir sig
ekki ráða úrslitum. Við jrið-
arsamningaboröiö verður
staöa hins litla Islands vanda
mál, sem Bandaríkin og Stára
Bretland munu veröa aö ráöa
fram úr.“
íslenzka blaðið bætir við:
„Það er ekki minnzt á, að
ísland eigi að hafa neitt at-
kvæði sjálft u-m sín -mál.“
S-líka-r raddir er vissule-ga
vert að taka þannig til bæna
í íslenzkum blöðum. En mér
skilst að hér þurfi meira til.
Hér er skirsfcotað til orða
íslenzka sendiherrans í Was
hington, og haft eftir honum,
að ísland ætli sé-r að halla
sér að Bandaríkjunum eftir
stríð. H-vað f-elst í þessum
c-rðum? Það er a. m. k.
a-ugljóst, hvað „Time“ leggur
í þau, að Island sé að biðja
Band-aríkin ásjár. Hvað gera
íslenzk stjórnarvöld? Þegja
þau við þessari túlkun og
þv-í, að ísland eigi að láta
sér nægja að láta t-vö sfcór-
veidi skipa fyrir um stöðu
þess eftir sfcríðið? Á efcki að
mótmæla þessu-m ummæl-
um opinberlega við stjórnar-
völd þessara þjóða og hér á
la-ndi? Mér finnst það alveg
Gamla Bíó:
Spötta skotið
(^jatte Skottet)
Karin Ekelund fer með eitt
aðalhlutverkið í þessaii mjög
svo prýðilegu sænsku mynd, og
þó að fleiri ágætir leikarar
komi fram í myndinni, get ég
ekki stillt. mig um að skrifa
nafn hennar fyrst. Þessi fallega
leikkona er ekki einmigis falleg,
hún er meira, hún er mikil leik
kona, tilgerðarlaus, hrifandi og
þegar hún í einu atriði mynd-
arinnar trúir fjárhættuspilar-
anum lífsþreytta fyrir því, afc-
hún sé misheppnuð leikkona.
er leikur hennar svo sannfær-
andi, að maður trúir því næst-
um, að hún sé gersneydd leik-
arahæfileikum.
Já, þetta er stúlka, sem gam
an er að sjá leika, og meðleik-
ari hennar Edvin Adolphson.
sem leikur fjárhættuspilarann
lífsþreytta, manninn, sem ekk-
ert kann, nema skjóta af byssu
og það svo vel, að hann er fær
um að skjóta sex skotum úr
álitlegri fjarlægð, þannig að
bannvænar kúlurnar þjóta rétt
við höfuð stúlkunnar, sem
hann elskar, fer líka ágætlega
með hlutverk sitt. Einkum er
athyglisverður leikur hans, þeg
ar hanij, eftir að hafa gert
það fyrir bænastað ókunnugrar
stúlku (Karin Ekelund), aö
hætta við að skjóta sig (til að
ónáða ekki fuglana, eftir þvi
sem stúlkan orðar það) segir
þessari sömu stúlku ævisogu
sína, hispurslaust, eðlilega,
gagnstætt því sem maður á að
venjast, því að í slíkum atrið-
um skjátlast flestum leikumrn,
jafnvel góðum leikurum.
Mynd þessi hefst í Monte
Carlo, spilavítinu fræga, og
síðan færist leikurinn- frá ein-
um stað til annars : París,
Lundúnir o. s. frv.' — og loks
Kaupmannahöfn, Stokkhólmur.
Það er ekki hægt að segja
annað en leikstjóranum, Hasse
Ekman, hafi tekizt vel meö—
þessa mynd, sem sýnir eina.
hlið af hinum hjákátlega harm
leik, sem mannlifið ósjaldan.
virðist vera.
Svíar eru sem sé engir smá-
kallar.
J; Ó. A.
-..... ■—1
Tjarnarbíó;
Hjá Duffy
(Duffy’s Tavenu)
Enn ein mynd, þar sem Holly-
woodleikarar svna, að Holly-
woodaleikarar er-u dæmalausli
góðir í sér, alþýðtegi-r og hjálp-
samir við náun-gann. Ó, hva3
þeir láta lítið yfir sér!’
Annars er garnan að eins-tök-
um atriðum^ en þau koma bara
ekki fýrr en alira siðast. Urn
það bi! þrír fjórðu hlu-tar mynö-
arinnar eru þrejdandi veiian-
kat-la með þreytandi leikara i
aðallilutverkinu. J. A.
augljóst mál af niinu li-tlá
viti. Við endu-r.teknuim uir.-
mælum í þessa átt verður
etoki þa-gað. nema halda slæ-
lega á málstað íslands út á
Framhald á 7. síðu,