Þjóðviljinn - 06.07.1947, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 06.07.1947, Blaðsíða 3
ÞJÓÐVHJINN 3 Sunnudagur 6. júlí 1947 Tveir nyir pennar Breytmgar á frambnrði og stafsetningn Heiðrekur Guðmundsson: „Arfur öreigans“ ljóð. Helgafell. Nýir pennar. ’47. Skáldgáfa Heiðreks er vissu lega ekki svo lítill arfur, og Heiðrekur ávaxtar hann vel, eins og þessi fyrsta bók hans sýnir. Ljóðin eru hressandi blær inn í lognmollu ljóðabók- mennta okkar, síðasta ár. Þau eru sigur fyrir höfundinn, fyrir hinn hrjáða og smáða þjóðfé- lagsþegn, sem höf. berst fyrir. Og sigur fyrir alla þá, sem unna íslenzku ljóðformi stuðla og ríms. Heiðreki tekst að sýna að þetta. form er síður en svo f jöt- ur á andagiftina, heldur hefur ljóðið upp í hærra veldi, feg- urðar og hrynjandi. Heiðrekur kemur fram í sinni fyrstu bók, sem fullþroskað skáld. Ádeilu- skáld, fyrst og fremst, en á þó einnig djúpa ljóðræna æð sam- anber kvæðið í Hallormstaða- skógi o. fl. af styttri kvæðun- um. 1 fyrsta kvæði bókarinnar ger ir höf. grein fyrir þroskaferli sínum. í æsku hafði hann drukk ið þá fornu kenningu, óafvit- andi, að ,,sá þjónn, sem ynni nótt og nýtan dag, hann nyti um síðir góðs af verkum sínum En þegar hann síðar heldur út í lífið, ,,með tóman malinn“. Þá breytist viðhorfið. ,,Mér rann í skap að sjá menn þjaka þá, sem þræla í fjötrum rúnir inn að' skyrtu — og er ég hendur silkimjúkar sá, sem seildust djúpt og vinnu arðinn hirtu, í brjósti strengur brast, er dul- inn lá og boðorð skulfu, hin fornu og mikils virtu“. Höll blekkinganna hrundi til grunna. Þá var það, að hann tók að reisa nýtt skoðanakerfi, á traustara grunni. Grunni reynslu sinnar. ,,Og borgin sú stóð fjarri rústum hinnar.“ Hann segir öllu stríð á hendur, sem er rotið valdgráðugt og vígablint. Hann dregur upp sterkar, litríkar myndir af áþján hins arðrænda, af gleðisnauðu basli sveitkonunnar, verka- mannsins í malarkrúsinni, verkamanni hernámsáranna, af broddborgarahætti auðhyggju- mannsins, og hvernig hægt er að handlanga óverðskuldaða einstaklinga upp úr sorpinu gegnum teagsLkunningsskapar og pólitíkur, meðan hinir, sem ekjci vilja láta hugsjónir falar fyrir þægindin, „lepja dauðann og fara í hundana.“ Hann gleym ir ekki að punda á manninn, sem hefur eignazt aðstöðu borg arans gegnum pólit. verzlun, en sem reynir að gylla stritið fyrir hinum, sem eftir sitja. Og mein- lega skopast hann að þeim ald- aranda, sem tjaslar lífinu í svik arann og sjálfsmorðingjann, Pierre Laval — svo hægt sé að skjóta hann samkvæmt dómi. Jafnvel skáldið, listamanninn áminnir hann að gleyma ekki þeim, sem gefa honum eldinn og kynda hann. Orðkyngi Heiðreks og þjálfun í meðferð máls er með bezta móti, af alúð fágar hann verk sitt, þó aldrei svo að hinn dýri málmur, efnið. sjálft þurfi að . víkja. Samúð hans er óskipt með hinum smáa, og undirokaða þegni. Með honum stendur höf- undur í stríði gegn þjáninga- valdinum. Sálgreinir kvalir hans og flettir ofan af kaunum. Eitt skortir þó Heiðrek enn, til þess að verða áhrifaríkt ör- eigaskáld. Hann hefur ekki enn skilið til fulls það vald, sem felst í samtakamætti hinna mörgu smáu einstaklinga Von- andi túlkar hann síðar þetta að alskilyrði þess, að olnbogabörn- in eignist þann heim sem hann dreymir um, þeim til handa. Hvað segið þið um þessa þjóð- félagsádrepu Heiðreks ? Síðasti róðurinn. Þið, sem genguð grýtta vegi, glóðir elds og jökulísa, klufuð storm og krappan sæ; höfðuð, þegar hallaði, degi hvergi neina gisting vísa, ekkert skjól í borg né bæ. Hvort sem ykkar lífsins lágu leiðir yfir þorp og strendur, eða stræti og opin torg; allir hræddust, eins og plágu, ykkar vinnufúsu hendur. Luktust hlið á hverri borg. Ægir dreifði ykkar hörmum. Oti fyrir heljarsandi runnu saman haf og húm. Hrönnin lukti ykkur örmum, og þið hlutuð f jarri landi hinsta og fyrsta hvilurúm. Ríkti sorg á legi og láði. Lutu margir höfði og þögðu. Kendi víða klökkva í róm. Þjóðin sínar þakkir tjáði, þingið samúo, prestar lögðu blessun yfir dauðans jióm. Bræddi hjörtun bróðurandinn. Báðar ,,Deildir“ slitu fundi. Söng í eyrum sorgarlag. — Ykkur mætti eiga fjandinn án þess nokkur vikna mundi, ef þið lifðuð enn í dag. Bragi Sigurjónsson: „Hver er kominn úti“? Ljóð — Helgafell. Nýir pennar. ’47. Ætti ég að svara spurningunni, nafni bókarinnar, yrði það á þá leið, að hér sé ekki skáld af guðs náð. En allgott ljóð- skáld og hugsandi maður. Eftir þessari bók að dæma skortir Braga þjálfun í meðferð ljóð- ræns stíls, má þar t. d. benda á kvæðið „Kirkjugarðurinn rís“. Annarsstaðar tekst honum bet- ur. T. d. í góðu kvæði „Einu sinni bjuggu", eru þessar línur: Að aldur verði ekki of hár er aðalkostur fátæks manns og öðrum reynist ekki þyngd að útförinni hans. Stundum bregður höfundur fyrir sig „skrúfuðu" máli, t. d. í kvæðinu „Knýið á og fyrir yður mun upplokið verða“, sem er annars góð ádeila á tregðu fólks, að taka hinu nýja, m. a. ungum skáldum. >,Þetta er svo myrkt og moð- hauslegt, mashyggjuflækt og snoðhaus- legt, málbjörgum hrönglað andlaust öngl“, „óskeikull dómur var“. Bókin er laus við ágalla margra byrjendabóka þ. e. harmagrátinn. Og skop höfund- ar er kalt, samanber kvæðið, „Á leið til listamannaþings.“ ' Björn Guðfinnsso: Breyt- ingar á framburði og staf- setningu,, — Reykjavík 1947. — Ritið fjallar um þessi efni: Samræming íslenzks framburð- ar og undirbúning nýrrar staf- setningar, framburðarkennslu, tillögur um samræmingu fram- j burðarins, og loks eru talin nærri 80 rit og ritgerðir, sem að notum mega koma við rann- sókn framburðar og rétAitunar í landinu. í bók sinni um mállýzkur, 1. bd., sem út er komið, rekur höfundurinn niðurstöður nokk- urs hluta af málkönnun þeirri, sem hann hefur unnið að víða um land á síðustu árum. Á þeim niðurstöðum og. framhaldi þeirra byggist þessi bæklingur, og sá grundvöllur er traustur. Hvort sem menn verða bæklingn ! um sammála eða ekki, verður1 viðurkennt, að hér er á ferð sá maður, sem nú hefur langbezt skilyrði allra fræðimanna til að sjá fram í tímann um hina „ó- sjálfráðú* þróun framburðarins og leita úrræða til að stýra og breyta beirri þróun. Hann fræðir okkjir meðal ann ars um þetta: Hljóðvillan e fyr- ir i og ö fyrir u eða öfugt (rang mæli sérhljóða) hlýtur að sigra rétta framburðinn, nema reynt verði að útrýma henni með skipulegri framburðarkennslu. Eins hlýtur hv-framburður að verða undir í samkeppni við kv- framburð norðlenzkunnar á skömmum tíma og glatast fljót- lega að því búnu úr stafsetn- ingunni, nema framburðarkenn- sla bjargi honum. Harðmæli á t,p og k inni í orðum er forn framburður og ríkir enn um meirihluta Austurlands og Norð urlands, en verður undir í sam- keppni við linmælið láda fyrir láta, taba fyrir tapa, vindill lígur sígarettu fyrir líkur s. Stafsetningarkennsla er sem stendur erfiðust með y, ý og ey og önnur slík atriði, sem eing- inn fær ráðið af talmáli nokk- urs manns. Meðan réttmæli ræður riti og tali meginþorr- ans af fullorðnum, er stafsetn- ingu ekki ávallt hætta búin hjá Þess skal getið að í bókinni úir og grúir af prentvillum, sem bæði spilla hugsun og stíl bragði kvæðanna. Sem beztu kvæði bókarinnar má nefna: „Óveðursnótt í Hálf- dánartungum,” gustmikið og kyngimagnað kvæði, „Samtíð mín og ég“, „Ættjarðarkvæði fariseans", gamansamt ljóð — „Forfaðir sonarins“, og svo þetta — Heldri maður. „Hann er með ístru og örlítinn skalla, á inni í bönkum og sjóðum, hans svipur er rór, hann er settur í fasi og saddur af krásum góðum. Hann gengur með staf eftir götunum hérna — hjá góðvin er dokað og staðið. Hans. vísdómsbrunnur um verð- andi heimsins er Vísir og Morgunblaðið". Kristján Einarsson. unglingum, sem tala rangmælt og bjagað. En verði rangmæli í meirihluta hjá eldra fólki sem yngra og því næst að ríkjandi venju, missa börnin alla fót- festu í stafsetningu og hljóta að skrifa eftir framburði. Eftir nokkra áratugi hljóta kennarar að gefast upp við að halda uppi ritmáli, sem verður útdauð tunga. Þá verður skrifað: 1 birgilaud kvíldi ég baggan- um á . . . . Gröndin vallar gled- ruð hlær. . . . Veð ádján alda skræður nú eldist ráðlaus hund (-"hönd), að obinberön sperðu um þessi höldu lund (=huldu lönd). Skyldi ekki þátíðarunglingum reynast fullerfitt að eltast við að skilja átján ára skræður eft ir þvílíka breyting máls og rétt þurfti skelfilegan lærdóm til að skera úr því stundum, hvenær rita skyldi ji sakir fyrrverandi yfsilons og hvenær ekki. Þvílíkt kák og vitleysa þarf, held ég, að endurtakast nokkrum sinn- um, áður en hægt er að vænta samkomulags um gagnlega og róttæka breyting stafsetningar. Brottfellingar á z í barnaskól- um færast sennilega upp í mið- skóla og gagnfræðaskóla með einhverjum aldursflokki næstu ára, og þarf eklti til stórtíðinda að telja. En víðtæk breyting skólastafsetningarinnar ætti að bíða a.m.k. fram yfir fyrstu ár almennrar framburðar kennslu. Stafsetningu ætti raunar að breyta sjaldnar en á tveggja alda fresti. Persónulega harma ég, að ritunar ? íslenzk menning verð-1 F'jölnismenn komu ekki fram ur eftir það „huldu löndin” fyr: Því’ sem auðlærðast var og nátt ir allri alþýðu landsins. Það er hart að þurfa að segja svo ægi- legan hlut, en að þessu stefnir. Hér skal ekki rekja þessa hluti nánar, því að háskólaer- indi og útvarpserindi höfundar- ins eru í minni manna frá liðn- um vetri, og birtast þau í fyrri hluta ritsins. Tillögur hans um samræmingu framburðar eru ] j úrlegast í stafsetning þeirra, þar á meðal afnám yfsilons, sem hafði síðan á miðöldum verið heldur meira tíðkað fyrir hljóð- ið í en fyrir fornt y. Nfi væri af- nám þessa bókstafs miklu til- finnanl. en þá vhr, því að fast- ur 100 ára vani er máttugur kennari. Helzt langar mig nú til að gera y ritmálsins svo fá, að auðlærð sé upptalning þeirra hins vegar nýjar. Samkvæmt, þeimskal hef ja markvissa fram i orða eða hóPa af orðum’ sem burðarkennslu, en binda hana 'Þurfa Þess • En éS sætti ai' mest við hið brýnasta í fyrstu, drei við tvíræðni Þá- sem atnám og það eru atriðin þrenn, sem 'á * mundi innleiða víða 1 sagn’ nú var á minnzt. Kenna skal heyginSar- Upprunasjónarmiðið j er og mikilsvert, en af rökum að bera rétt fram e og u, i cg ö, segja: hvalur, hvítur, hvolpur, en ekki: kvalur, kvítur kvolpur, þess einum saman treysti ég mér ekki að verja það, að helm- bera hart fram: tapa, láta, ingi íslenzkukennslunnar í skól ^ ’____________:x : Tv/rAlr, sækja, aka, en ekki: taba, láda, sæ-gja, a-ga. Allir hljóta að játa, að hér er ekki krafizt meira en hægt er að framkvæma og réttmætt að gera. Uppruni, ritmál og hljóðfegurð eru þessum lagfær- ingum til stuðnings, og engin mállýzka er annari harðar leik- in með því. Aftur á móti væri skaftfellsku mikill sómi sýndur með því að taka upp eftir henni fornan rl-, rn-framburð og norð lenzkunni með því að taka upp röddun hennar. Hvort tveggja væri mér eins og höfundinum einkarljúf umbót á framburði. En rétt er, eins og hann vill, að brýnni hlutirnir sitji einir í fyrirrúmi. Þetta rit hefur sett fram stefnuskrá í framburðarmálum og stutt hana svo góðum rökum, að ég vona sakir málefnis, að hún veki hvergi deilur, en alls staðar skilning og því næst samhuga fylgi landsmanna og stjórnarvalda. Allt öðru máli gegnir um staf setninguna. Þess vegna mun það vera, sem Björn Guðfinnsson hefur liliðrað sér hjá að bæta nokkrum tilteknum stafsetning- artillögum við hugleiðingar þær, sem hann stiklar á í fyrri hluta ritsins. Þær hugleiðingar veita efni í röksemdir bæði með og móti breytingum, en einkum með. Eftir háskólalestur höfund arins í vetur uppgötvuðu nokkr- ir stúdentar af raunsærri teg- undinni, að Moggastafsetning væri það, sem koma skyldi, að viðbættu því einu að skrifa jafn an i fyrir y og í fyrir ý. Engu mátti sleppa t.d. af j á undan i, sem var fyrrverandi y, og um sé varið í yfsilonsstagl. Mála miðlun um ritun þess bókstafs er órökrétt, og þó gæti það orð- ið skásta lausnin. Björn Sigfússon. Farþegar með TF-Heklu frá Kaupmannahöfn til Reykjavík- ur þann 4. júlí Anna Sigurðardóttir, Doris Schultz, Inger Sixtensen, Jóna Jónsdóttir, Kristín Kristjáns- dóttir, Þórunn Aðils, Erlingur Þorsteinsson, Katrín Eyjólfs- dóttir, Erna Þorgeirsdóttir, U. Kudsk, Nanna Kudsk, Þorvald ur Kristjánsson, Frú Boehlke, Annelise Heldt, Örnstjerne, Þórir Þórðarson, A. Proppé, Eggert Proppé, T. Guðmunds- son, Frú Guðmundsson, Örn- stjerne, Falke Bang. Farþegar með TF-HEKLU til Noregs og Danmerkur þ. 4. júlí Til Sola, (Stavanger): Rögnvaldur Þorláksson, Thora Þorláksson, Sveinn Birgir Rögn valdsson, Ástr. Sigursteindórs- son, Haraldur Björnsson, Poul Anciaux, Arne Wennersten, James Arnold Crawshaw, Ro- bert Henry Halsall, Til Kaupmannahafnar: Sigurður Briem, Guðrún Briem, Axel F. Magnússon, Kristín Magnússon, Lona F. Bakkelev, Brynleifur Tobíasson, Kristín Stefánsson, Sigurður Guðmundsson, Svava Valdi- marsdóttir, Stella Tryggvadótt ir, Sigríður Þorláksdóttir, Gyða Jónsdóttir, Ástríður Einars- dóttir, Árni Hafstað, Fritz Roland Nilsson, Sverker Ben- son, Kurt Anders Lundqvist, Anton Bolinder, Roland Sund- in, Lennert Attervall.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.