Þjóðviljinn - 30.11.1947, Blaðsíða 6

6
1» J Ó Ð VIL J 12? N
Suoaudagui’ 30. nðv. Í947.
72.1
Samsæríð mikla
4. dapr
eftir
MICHAEL SAYERS ca ALBERT E. KAHN
i
GLÆPUR SYLVESTRE BONNARDS
Vafði dregið kjark úr mörgum. „Græna liðið“ hafði leystst
upp í ósamstæða smáhópa atvinnuhermdarverkamanna
og glæpamanna. Innbyrðis tortryggni átti mikinn þátt í að
sundra öðrum gagnbyltingarhópum. Svo virtist sem hin
mikla gagnbylting yrði að bíða enn um hríð.
„Sidney sá réttilega“, ritar frú Reilly, „að gagnbylt-
ingin yrði að hefjast i Rússlandi, og að allt hans starf
utan Rússlands yrði tU þess eins að vekjá óvirka andúð
gegn bolsévikum. Nokkrum sirinum komu til hans fu'll-
trúar samtaka í Moskvu„ líkt og Drebkoff í London, en
hann fór sér hægt . . .“
Snemma vors 1925 fékk Reilly bréf með póststimplin-
um Reval, Eistland, er kom honum í uppnám. Bréfið
sem var á dulmáli var frá gömlum vini hans, E. flota-
liðsforingja, er hafði unnið með Reilly í brezku leyni-
þjónustunni á striðsárunum, og vann nú í brezku konsú-
lati í einu Eystrasaltsrikjanna. Bréfið var dagsett 24.
janúar 1925, og hófst þannig:
„Kæri Sidney.
Til móts við yður i París kimna að koma frá mér
hjón að nafni Krasnostanoff. Þau munu segja að þau
hafi skilaboð frá Kaliforníu og fá yður miða með vísu
eftir Ómar Khayam er þér munuð kannast við. Ef þér
viljið athuga nánar viðskipti við þau biðjið þau þá að
dveljast. Ef þér hafið engan áhuga á viðskiptunum
segið þér aðeins: „Eg þakka yður fyrir. Verið sæl“.
í dulmáli þvi er E. flotaliðsforingi og Reilly notuðu
þýddi ,,Krasnostanoff‘‘ gagnbyltingarerindreka að nafni
Shultz og konu hans, „Kalifornia" þýddi Sovétríkin,
„vísa eftir Ómar Khayam" þýddi orðsendingu á leyni-
máli. I bréfinu segir ennfrem,ur:
„Um viðskipti við þau er þetta að segja: Þau eru
fulltrúar hrings, sem líklegur er til að hafa mikil áhrif
í framtíðinni á markaði í Evrópu og Ameríku. Þau
gera ekki ráð fyrir_að þurfi minna en tvö ár til að koma
fyrirtæki sínu í fullan blóma, en aðstæður gætu boðizt
í náinni framtíð sem ýtti æskilega undir það. Það er
gífurlega stóra fyrirtæki og má ekki um það tal frekar".
I framhaldi bréfsins segir E. að „þýzk deild“ hafi
mikinn áhuga fyrir þáttöku í „viðskiptunum" og að
„frönsk og ensk deild'1 séu í þann veginn að gerast þátt-
takendur.
Hann víkur aftur að hringnum, sem hann gefur í
skyn að starfi í Sovétríkunum og segir:
„Þeir neita enn að láta uppi við nokkurn nafn manns-
ins sem stendur að baki þessa fyrirtækis. Ég get ekki
sagt yður annað en að sumir aðalmennimir eru í and-
stöðuarniiiium. Þér skiljið því nauðsynina á ýtrustu
leynd. Ég læt yður vita um þessa fyrirætlun ef hún skyldi
geta komið í stað hinnar miklu áætlunar yðar, sem mis-
tókst svo hrapalega“.,
Sidney Reilly og kona hans lögðu af stað frá New
York 6. ágúst 1925. Til Parísar komu þau næsta mánuð
og Reilly fór strax til fundar við Shultz-hjónin er E.
flotaliðsforingi hafði vísað til. Þau lýstu ástandinu í
Sovétríkjunum, frá því Lenin lézt hefði andstöðuöflin
kringum Leon Trotskí verið skipulögð í víðtæka leyni-
hreyfingu sem ynnu að falli Stalínstjórnarinnar.
Reilly sannfærðist brátt um að hér var ekki
neitt smáræði að gerast. Hann vildi umfram allt kom-
ast í persónulegt samband við foringja hreyfingarinnar
gegn Stalín. Órðsendingar fóru á milli með leyniboðum.
Loks var frá því gengið að Reilly hitti háttsettan full-
trúa hreyfingarinnar við landamæri Sovétríkjanna. Reilly
fór til Helsinki til fundar við herráðsforseta' finnska-
hersins, náinn vin og félaga í-bandalaginu gegn bolsé-
vismanum, er átti að gera ráðstafanir til að koma Reilly
yfir sovétlandamærin.
Skömmu síðar skrifaði Reilly konu sinni, er orðið hafði
eftir í París: „Það gerast nú sannarlega nýstárlegir
og stórmerkir atburðir í Sovétríkjunum".
Viku síðar, 25. sept. 1925, sendi Reilly konu sinni
flýtisbréf frá Viborg, Finnlandi, og segir þar:
„Það er óhjákvæmilegt að ég fari í þriggja daga ferð
til Pétursborgar og Moskvu. Ég legg af stað i kvöld og
verð kominn aftur á þriðjudagsmorgun. Ég vildi láta
þig vita að ég færi ekki í þessa ferð nema af brýnni
nauðsyn og ef ég vissi ekki að í þvi felst nær enginl
ilhætta. Ég skrifa þessar línur einungis ef fyrir mig
eftir Anatoie Franee
að sjá hana? Eg mundi fúslega fara til Miðafríku
til að sækja hana, eða norður á pól, ef ég byggist
við að hún væri þar. En ég veit ekki hvar hún er.
Eg veit ekki hvort hún er geymd i eldtraustiun skáp,
þrílæstum, hjá þjófhræddum bókavini, eða hvort
hún er að grotna niður í vörzlu manns, sem ekki
kann að noÓi? hana. Það fer hrollur um mig við til-
hugsunina um, að blöðin hafi verið rifin úr henni til
þess að nota þau í skóbætur.
30. ágúst 1850.
Drungalegt loft og hitasvækja íþyngdi sporum
mínum. Eg straukst við múrana út við skipalægin og
við mér blöstu í dagsbirtunni fornbókaverzl-
anirnar, listverzlanirnar og forngripaverzlanirnar,
og mér hló hugur við. Eg ráfaði til og frá og
skyggndist um, heyrði álengdar upplestur kvæða,
sá í gegnum gleraugun yndislegan grímudansleik
eftir Watteau, sá bregða fyrir stóru sverði, byssu
úr stáli, hjálmi. Hve þröng er þessi stálhúfa, hve
þung þessi herklæði, guð minn góður! Er þetta bún-
ingur af trölli? Nei, það er skel utan af lindýri. I
þá gömlu góðu daga klæddust menn í beinharða
skel eins og járnsmiðir, en þar fyrir innan var ein-
tómt þrekleysi. Nú er þessu snúið öfugt, nú eru
menn hetjur hið innra og klæðast*mjúkum fatnaði,
eða hafa styrka sál í þreklitlum líkama. Þarna sé ég
mynd af konu frá fyrri öld. Þessi vera er döpur
eins og skuggi, og samt brosir hún, hún ber gribl-
ur á þeirri höndinni, sem sést og heldur á keltu-
rakka, sem er skreyttur silkiböndum. Þessi mynd
vakti hjá mér hugljúfa angurværð. Þeir sem ekki
eiga hálfbliknaða mynd frá því forðum daga í
brjósti sér, mega gjarnan spotta mig fyrir þetta.
Eins og heimfús hestur hraðaði ég förinni til nátt-
staðar mínS. Og þama var mensk býkúpa, þar sem
ég gat fundið mér hólf til að gera mér sætt
hunang úr hinu beiska innihaldi í bikar vísindanna.
Eg þrammaði upp stigann í þessu húsi, og þá verð
ég var við að skrjáfar í silkikjól. Eg staðnæmist og
dreg mig út að riðinu. Konan, sem kemur, er ber-
höfðuð, hún er ung, hún syngur, augu hennar og
tennur skína í rökkrinu, augu hennar hlægja og
munnur hennar hlær. Þetta er áreiðanlega ná-
grannakona og það heldur af kunnugra tagi. Hún
ber í fanginu fallégt barn, lítinn dréng allsnakinn
eins og álfabarn og um hálsinn hangir peningur í
silfurfesti. Hann sýgur puttann og horfir á mig
stórum augum vel opnum fyrir þessum gamla heimi
sem honum er nýr. Konan horfir á mig líka og hún
er bæði leyndardómsfull og glettin í senn. Hún
staðnæmist, mér sýnist hún roðna og hún réttir
fram barnið í áttina til mín. Barnið hefur úlfliða-
bönd, fellingu á hálsinum og svolitla spékoppa roðn-
andi á björtu hörundinu.
Móðirin sýnir barnið með stolti.
Herra ,segir hún með hreimfagurri röddu, er hann
ekki fallegur, drengurinn minn?
Hún tekur hönd hans, ber hana að vörum sér,
og réttir mér síðan litla, bjartleita hnefann og segir:
—- Litli minn, færðu, herranum þennan koss.
Herraim er góður, hami vil! ekki að lithim börn-
um-;sé kaI%-Færðu hþnum kossinn.
Svo þrýstir hún að sér baminu og stekkur upp
stigann nkjót og frá eins og köttur. Hún hverfur inn
í gang sem liggur að eldhúsdyrum ’eftir lyktinni að
dæma.
Eg fer inn í íbúð mína.
— Theresa, hver getur hún verið, þessi unga
kona, sem ég var að mæta áðan berhöfðaðri í stig-
anum með fallegt ungbarn í fanginu.
Og Theresa segir, að þetta sé frú Coccoz.
Eg starði á loftið í stofunni, eins og ég byggist
við að sjá þar einhverja skímu, en þá minnir Ther-
esa mig á litla sölumanninn, sem kom árið sem leið
til að bjóða mér almanök og bækur þegar konan
hans lagðist á sæng.
— Og hvar er Coccoz?
Eg fékk það svar, að hann væri hættur að sjást.
Aumingja litla manninum hafði verið holað ofan í
jörðina stuttu eftir að barnið fæddist. Mér skildist
líka á tali Theresu, að hún hefði látið huggast, og
það fannst mér vel skiljanlegt.
— En, segið mér, Theresa, vantar hana þá ekki
allt til alls?
— Þér erum mikið flón, herra, svaraði raðskon-
an mín, að láta yður koma til hugar að hafa áhyggj-
ur hennar vegna. Henni var sagt upp gejmslunni,
þegar búið var að gera við þakið. Samt fór hún ekki.
Hvorki eiganda hússins, né miðlaranum né húsverð-
inum, né fógetanum, hefur tekizt að koma henni út.
Það er engu líkara en henni hafi tekizt að töfra þá
alla. Hún fer út úr geymslunni sinni, þegar henni
.þóknast og í hvert skipti ekur hún burt í skraut-
vagni. Þér hafið min orð fyrir þessu.
Theresa hugsaði sig um andartak, síðan bætti
hún við:
Fallegar konur eru mikil ógæfa.
Þó að ég vissi vel, að Theresa hafði verið Ijót og
leið í ungdæmi sínu, kinkaði ég kolli og sagði með
andstyggilegri illkvittni:
— En þér Theresa, voruð þér ekki einu sinni falleg
ung stúlka. Það hafið þér vafalaust verið.
Aldrei skyldi maður freista neins, jafnvel ekki
hins sannhelgásta dýrlings.
Therésa Íeit niður fyrir sig og svaraði:
— Það getur verið, að ég hafi ekki verið lagleg,
en þó var mér ekki alls varnað. Ætli ég hefði ekki
getað komið mér á framfæri eins og hver önnur, ef
ég hefði kært mig um?
— Hver efast um það ? En takið við stafnum mín-
um og hattinum. Eg ætla að fara að lesa hann mér
til afþreyingar. Þó að mér finnist hann lykta ekki
ósvipað gomlum ref, skulum við bæta það upp með
því að hafa gómsætan kjúkling til hádegisverðar.
Vandið yður við matreiðsluna, stúlka mín, og svo
skulum við hætta að lasta náunga okkar til þess ef

D A V I Ð