Þjóðviljinn - 03.07.1949, Side 3

Sunnudagur 3. júlí 1949
ÞJÓÐVILJINN

srvjf
Eitt ár
Ma
I Mi
•jrt*

I dag er liðið eitt ár síðan
Bjami Benediktsson undir-
ritaði marsjallsamninginn og
Bandaríkin tóku að sér yfir-
stjóm á efnahagsmálum
Islendinga. Manni finnst
þetta furðuleg staðreynd, því
í rauninni er heil eilífð liðin
síðan þessi samningur var
undirritaður, svo stórvægi-
legar og örar breytingar
hefur hann haft í för með
sér og svo gerólíkir eru hag-
ir þjóðarinnar því sem var
fyrir réttu ári. Jafnvel við
sem illspáastir vorum höfum
reynzt litlir spámenn. Að
skrifa stutta afmælisgrein
uJh þessa eftirminnilegu
samningsgerð er óvinnandi
verk, til þess þarf að semja
heila bók, —- og sú bók
verður samin — en þó má
ekki minna vera en þessa
afmælis sé minnzt öðru vísi
en með kokkteildrykkju hjá
bandaríska sendiherranum.
*
Undirskrift marsjallsamn-
ingsins átti sér nokkurn að-
draganda. 14. október 1947
var málið rætt á Alþingi og
þar hélt Bjarni Benedikts-
son ræðu, þar sem hann
mælti m.a. þessi eftirminni-
legu orð: ,,Því miður er efna
hagur margra Evrópuríkja
svo slæmur eftir eyðilegg-
ingar styrjaldarinnar að
þeim er um megn að standa
sjálf straum af endurreisn-
arstarfinu. Þess vegna er
það von þeirra, að áætlanir
þessar . verði grundvöllur
þess, að Bandaríkin veiti
þeim fjárhagslegan tilstyrk.
— ísland er hinsvegar ekki
í hópi þeirra þjóða, sem
hafa beðið um slíka aðstoð,
og við skulum vona, að
við berum gæfu til að haga
svo málum okkar, að við
þurfum ekki á henni að
halda.“ Þessi orð ætti hver
íslendingur að festa sér í
minni, þau hafa að geyma
harðan og óáfrýjanlegan
dóm um þá þróun sem síðan
hefur orðið, um verk Bjarna
Benediktssonar og félaga
hans.
★
íslendingar gerðust þann-
ig ekki aðilar marsjallbanda
lagsins sem þurfamenn, að
sögn utanríkisráðherrans,
heldur. þvert á móti til að
„hafa samvinnu við aðrar
þjóðir Evrópu um endurreisn
álfunnar." Islendingar voru
þannig ' veitendur en ekki
þiggjendur og hugðu vissu-
lega ekki á smátt að sögn
ráðherrans. En, svo orð hans
séu aftur tilgreind, „umfram
allt beindist þó þátttaka Is-
lands að því, að minna þær
þjóðir, sem þarna voru sam-
an komnar, á, að ísland
hefði til sölu fisk, sem þær
gætu notað. Mun það ölium
vera augljóst, að það er
lífsskilyrði fyrir Islendinga,
UNDIR MARSJALLSTJORN
að í áætlunum um endurreisn
Norðurálfu sé hæfilegt tillit
tekið til fiskveiðanna, og séð
fyrir, að sem flestir geti
orðið neytendur fiskjar, bæði
sjálfum sér og framleiðend-
unum til gagns.“
★
Þessi orð voru einu skyn-
samlegu ummælin í ræðu
Bjarna Benediktssonar 14.
okt. 1947. Vissulega hefði
það verið íslendingum ómet-
anleg hagsbót að geta gert
sameiginlega áætlun með
þjóðum Evrópu, tekið að
sér að sjá þeim fyrir á-
kveðnu magni af sjávaraf-
urðum og tryggt sér þannig
örugga markaði um ófyrir-
sjáanlega framtíð. Ef ár-
angur marsjallbandalagsins
hefði orðið sá, hefði Bjarni
Benediktsson vissulega haft
þau rök á takteinum sem
erfitt hefði reynzt að vé-
fengja. En draumurinn stóð
ekki lengi. 16. janúar 1948
birtist á forsíðu Alþýðu-
blaðsins athyglisverð frétt,
þar sem sagt var frá skýrslu
sem marsjallsérfræðingur
utanríkismálanefndar Banda-
ríkjaþings hefði sent frá sér:
„í kaflanum um Island í
skýrslunni segir, að búizt
sé við að um 1950 verði
framboðið á fiski orðið meira
en eftirspurnin, og gerir því
skýrsla’n ekki ráð fyrir, að
framlag íslendinga hafi
mikla þýðingu eftir þann
tíma.“
★
Þarna fór draumurinn um
markaðsöryggið veg allrar
veraldar og vissulega hefpr
reynzlan orðið í fullu sam-
ræmi við spádóma hins
bandaríska marsjallfræðings.
íslendingar hafa ckki fengið
markaðsöryggi hjá marsjall-
þjóðunum heldur síversnandi
aðstöðu og æ lakari kjör.
Hin mikla samvinna þjóð-
anna hefur orðið að sam-
skiptum íslands við einn
stærsta auðhring heims, ein-
okunarhringinn Unilever. Og
þeim samskiptum hefur í
bili lyktað með því að verð
á síldarlýsi hefur verið lækk-
að úr 120—130 pundum í
90 pund, verð á freðfiski
úr 12% pence í 10 pence
og verð á síldarmjöli úr ca.
45 pundum í 33 pund. Og
þar með er sú ömurlega
saga þó enganveginn full-
sögð. íslenzka ríkisstjórnin
hefur orðið að betla fé í
Bandaríkjunum til þess að
geta yfirleitt losnað við af-
urðir landsmanna, hún hef-
ur orðið að betla 23 milljóna
til að losna við hið dýrmæta
síldarlýsi! Á sama tíma auka
marsjallþjóðir Evrópu fiski-
skipaflota sinn í sífellu, m.a.
einokunarhringurinn Uni-
lever sem hefur stórútgerð
bæði í Þýzkalandi og Bret-
landi, þannig að íslendingum
fer vart að vera vært á sín-
um eigin miðum fyrir ágangi
útlendinga. Og að sjálfsögðu
fást engin varðskip fyrir
marsjallfé og þaðan af síður
stækkun landhelginnar! það
er sem sagt ekki gert „ráð
fyrir, að framlag Islendinga
hafi mikla þýðingu" að liðnu
næsta ári, enda hafa 130 000
hræður sem eru að burðast
við að lifa sjálfstæðu menn-
ingarlífi á yzta hjara heims
ekki „mikla þýðingu“ í aug-
um auðmannanna og einok-
unarhringa. .
*
Þannig fór um hinn já-
kvæða tilgang með þátttöku
íslands, en hvað um hitt
sem við áttum að vona að
við bærum gæfu til að var-
ast? Viðvörun Bjarna Bene-
diktssonar 14. okt. 1947 er
ekki fullrakin enn. Hann
sagði i sömu ræðu: „En
jafnvel þó að miklu stærra
lán væri fáanlegt (en 7—8
millj. króna) er greinilegt,
að afleiðing þess yrði ein-
ungis sú, meðan fjárhags-
ástandið er ekki breytt frá
því sem nú er, að við á
skömmum tíma mundum
festast í skuldafeni, sem
við ættum erfitt með að losa
okkur úr.“ Og ráðherrann
hnykkti enn á og taldi „stór-
hættulegt að taka lán, sem
fyrirsjáanlega er ekki hægt
að borga.“ Svo enn ein til-
vitnun ríkisstjórnarmanna
sé tilgreind sagði Vísir fjór-
um dögum eftir að marsjall-
samningurinn var undirrit-
aður að lántaka samkvæmt
honum myndi „spinna á þjóð
ina þá fjötra, sem núltfandi
kynslóð fær ekki leyst af
hcndi.“ Varnarorðki skorti
þannig ekki, en hverjar urðu
efndir þeirra sem beittu
þeim?
★
Efndirnar urðu þær að 16.
júlí, tæpum hálfum mánuði
eftir að samningurinn var
undirritaður, var tilkynnt í
Washington að fyrsta „við-
reisnarláninu" hefði verið
úthlutað — handa Islend-
ingum! Og svo löng saga
sé gerð stutt hefur áfram-
haldið orðið það að íslend-
ingum hefur á því ári sem
nú er liðið verið úthlutað
— ekki 7—8 milljónum sem
■**■

»***

króna „aðstoð" til að ' Bjarni Benediktsson taldi
losna við freðfisk og meira festa okkur i skuldafeni 14.
að segja 11 milljónir króna okt. 1947 — héldur 65 millj-
■ rt i i n'» wirt" <'»»*'
ónrnn króna. Skiptist sú
upphæð þannig að 15 millj.
eru lán, 23 millj. „aðstoð“
til að losna við freðfisk, 11
millj. „aðstoð“ til að losna
við síldarlýsi og 16 millj.
mútur fyrir að ganga í norð-
uratlanzhafsbándalag. Hafa
Islendingar fengið mest fé
allra marsjallþjóða miðað
við fólksfjölda, aðeins hin
hrjáða borg Trieste er ör-
lítið hærri!
★
Þannig voru stóru orðin
gleypt eitt af öðru, en ævin-
lega eru til önnur orð í
skarðið. Þegar fyrsta lánið
var tekið var hörfað i nýja
vígstöðu. Morgunblaðið sagði
í forustugrein 25. júlí 1948:
„I þessu sambandi ber að
minnast á það, að á því er
meginmunur, hvort tekin eru
eyðslulán til kaupa á al-
mennum neyzluvörum, sem
þjóðin etur upp, eða lán til
kaupa á tækjum, sem síðan
skapa erlendan gjaldeyri og
efla framleiðslustarfsemi
landsmanna.. . íslendingar
vilja ekki taka eyðslulán
nema þá reki nauð til. En
þeir vona að slíkt ástand
skapist ekki í gjaldeyrismál-
um þeirra.“ Efndir þessa
síðasta fyrirheits eru þær,
að af þeim 65 milljónum,
sem Islendingar hafa fengið
á einu ári hafa Bandaríkin
þegar „veitt heimild til inn-
kaupa“ fyrir 49 milljónir
króna. Þessi innflutningur
hefur að langmestu leytí
verið neyzluvörur og fékstr-
arvörur, eða svo að einn
heimildarlistinn gé að nokkru
rakinn: „hveiti, hrisgrjón,
fóðurmjöl, sáðvörur, baunir,
tóbaksblöð, lyfjavörur, timb-
ur, pappír, smurningsolíur,
brennsluolía, ryðfrrtt stál og
dósablikk, niðursuðudósir“
o.s.frv. o.s.frv. Islendingar
hafa þannig í bókstaflegasta
skilningi „etið upp“ veru-
legan hluta fjárins, svo að
notuð séu viðvörunarorð
Morgunblaðsins 25 júlí 1948.
★
Ekki skal þó gleymt
marsjallnýsköpuninni. Hún
er aðallega bundin tveim
fyrirtækjum. Annað er Hær-
ingur, hið aldna skip, sem
hefur það helzt til síns á-
gætis að hafa fært Jóni
Gunnarssyni sem bæði var
seljandi og kaupandi, ríflega
fúlgu í bandarískum umboðs
launum. Það þarf ekki að
lýsa fleytunni fyrir Reyk-
víkingum, sem hafa haft
hana fyrir augunum nægi-
lega lengi. Rétt ofan við
yfirborð sjávar umlykur all-
breitt ryðbelti allt skipið og
hefur á einmn stað étizt

■W"
i»ip»rt»'*l>*

gat á skrokkinn. Miklar vél-
ar eru komnar í skipið, og
er enn verið að leita að
sild sem sett var í vélarnar
nokkru eftir áramót og
hvergi hefur gert vart við
sig eftir það. Fróðir menn
telja það mikið lán hversu
traustlega skipið hefur verið
njörvað við bryggju, og lá
þó einu sinni við að það
kollsteyptist. Nú mun ætlun-
in að flytja það til Seyðis-
fjarðar og er vonandi að
það viti á gott. Kostnaður
við skipið hefur orðið um
100 000 kr. á mánuði.
★
Hin marsjallnýsköpunin
er hraðpressa sem Morgun-
blaðið hefur fengið sam-
kvæmt 8. grein samningsins,
sem fjallar um áróður og
„víðtæka útbreiðslu upplýs-
inga um framgang áætlun-
arinnar.“ Hraðpressa þessi
kostaði tæplega 200 000 kr.
og með henni er hægt að
stækka Morgunblaðið upp í
bandaríska stærð og auka
upplag þess þannig að hægt
sé að senda það inn á hvert
heimili í landinu með marsj-
allhjálp ef þörf gerist. Þess-
ari marsjallnýsköpun er ætl-
að að vega upp öll önnur
áhrif samningsins. Ef áróð-
urinn er nægilega magnað-
ur, ef tekst að trylla og villa
meirihluta íslenzku þjóðar-
innar, skiptir hitt engu máli
í bili þótt öllu því sé fargað
sem þjóðinni hefur verið
helgast í þúsund ár.
★
Auk þess sem hér hefur
verið talið fjdgdu marsjall-
samningnum fjölmörg „skil-
yrði“ sem almenningi munu
í fersku minni. Þau eru öll
komin til framkvæmda, og
allt atvinnulíf Islendinga er
nú undir bandarískri yfir-
stjórn. Sendiráð Bandaríkj-
anna sér um eftirlitið, en
auk þess er nýlega kominn
hingað bandarískur embætt-
ismaður af íslenzkum ættum,
hefur fengið skrifstofur hjá
stjórnarráðinu í Arnarhvoli
og er að semja áætlun um
gengislækkun samkvæmt 2.
grein marsjallsamningsins
þar sem Islendingar eru
skuldbundnir til „að koma
gjaldmiðli sínum í öruggt
horf, að koma á eða við-
halda réttu gengi, afnema
halla á fjárlögum“ o.s.frv.
Gengislækkunin er næsta
blessunin sem marsjallsamn-
ingurinn á að færa íslenzku
þjóðinni.
★
Hér skal verða brotið blað
um sinn og er þó fátt eitt
rakið og aðeins stiklað á
því stærsta. Island hefur
ekki fengið það markaðs-
öryggi sem átti að vera
stærsti kostur marsjallsamn-
ingsins heldur þvert á móti
lent í klóm eins harðsvírað-
Framhald á 6. síðu.