Þjóðviljinn - 26.02.1950, Blaðsíða 3

Sunnudagur 26. febrúar 1950.
ÞJÓÐVILJINN
r.
A girðingunni
Agnar Þórðarson:
Haninn galar tvisvar.
Skáldsaga. Helgafcll 1949.
I XII. Passíusálmi, Um iSrun
Peturs, yrkir séra Hallgrímur um
þann „innvortis auman mann“,
sem fær sig „frjálsan sízt,/þó
finnist hrelldur", heldur snýst
eins og fugl í snöru. Um hann
gildir sá sannleikur aS
Upp þó hér ætli brátt
aftur aS standa,
fellur hann þegar þrátt
í þyngri vanda.
• ■ -yisz mí’
Ingjaldur Jónsson í sögu Agn-
ars ÞórSarsonar er einn þessara
auniu manna. Gagnstætt hinum
auma manni sálmsins virSist
Ingjaldi, í sögulok, ekki ætlaS
aS heyra nokkru sinni þaS „orS
Jesú eSIa sætt“, sem helzt fær
„liugann kætt“, né neitt hugg-
unarorS jafngilt því. Ósigur hans
er endanlegur. Pétur ránkaSi viS
sér eftir „hanagal annaS“, og
gekk úr syndasalnum. — Hvort
sem haninn í heiti sögunnar hef-
ur þegar galaS tvisvar, eSa mun
aSeins gera þaS áSur lýkur, þá
mun bróSir Ingjaldur sitja í sín-
um fjötrum og ekki losna. Þann
dag, sem allir fjötrar verSa brædd
ir, mun hann óska þess eins aS
sér verSi fórnaS — til sigurs lausn
urum sínum og fjendum.
ÞaS er sagt, aS franski rithöf-
undurinn Flaubert hafi gerzt svo
innlífur sögupersónuLn sínum, aS
hann hafi, þegar svo bar undir,
hlegiS og grátiS meS þeim. Hann
á meira aS segja aS hafa kastaS
upp meS þeim. ÞaS er gagn aS
sögupersónan tekur uppsölu sína
ekki alvarlega. Eg ætla ekki aS
fara meS neina spádóma um Agn
ar ÞórSarson. Þeir Ingjaldur eru
væntanlega — og vonandi —-
skildir aS skiptum í lok umræddr-
ar sögu. F.n allt fram á stSustu
blaSsíSu virSast þessir tveir menn
hvor öðrum sérlega innlífir á v
ynis-
an hátt. Þegar Ingjaldur jsr
,,,kommúnisti“ heyrist manni
gkki betur en bann tali fyrir
munn höfundar síns. Þegar hann
fær. viSbjóS á starfinu — bonum
hættir mjög tii viSbjóSs — þá er
greinilegt aS hann á aS hafa rétt
fyr ir sér. Og verSa ekki fleiri ást-
fangnir af Kötlu en Ingjaldur
einn. Nú skuluLn vér leiSa vitni
til styrktar skoSun vorri. Á bls.
157 er Ingjaldur aS hugleiSa
Kötlu:
„í fyrstu hafSi honum fundizt
citthvaS hart og stökkt í fari
hennar, næstum eins og postulín,
ög honum hafSi fundizt röddin
pf skær, jafnvel ekki laus viS
tepruskáp. En hann sá fljótlega
aS þaS var misskilningur. Vand-
fýsnin hafSi sett þennan svip á
ihana, vandfýsnin, seLn er einn
helzti ávöxtur langrar Lnenningar
erfSar.“
ÞaS gæti veriS púnktur og
greinaskil þar sem er koLnman í
síSustu setningunni. Og þar lýk-
ur Ingjaldur sinni hugleiSingu.
En höfundurinn heldur áfrarn.
Svona eru þeir félagar þráfaldlega
l verki hvor LneS öSrum. Þetta er
hvorki lof né last, enda hef ég
ekki hugmynd um, hvort sam-
vinna af þessu tagi er kostur eSa
galli í skáldskap. Þyrfti líka ýtar-
legt mál og skarpar skilgreining-
ar, ef í slíkt væri fariS. En inn-
lifunarhæfileiki er, út af fyrir
sig, góSur hæfileiki.
Eg sló varnagla áSan LneS orS-
unum „á ýmsan hátt“. Og þeir
ofangreindir félagar eru heldur
ekki alluf hvors annars málsvar-
ar. EiS og Ingjald skilur raunar
ekki mikiS á í upphafi. EiSur er
lærSari í pólitískum fræSum,
reyndari í pólitísku starfi. Hann
hefur frumkvæSiS í kynningu
þeirra og viSræSu og er ætlaö aS
hafa gjörsamlega rétt fyrir sér.
SíSar, þegar skerst* í odda meS
beirn, stöndum viS aftur meS
Ingjaldi — nema þeir, sem vita
aS þaS er logiS á EiS. Þar er kom-
inn sá kommúnisti, sem viS
þekkjum af 2. og 9. síSu Morg-
unblaSsins, hjartalaus og tilfinn-
ingalaus tnannhundur, hugsun
hans ekki mannleg hugsun, held-
ur pólitísk reikningslist. Sá ná-
ungi á lögheimili hjá borgara-
blöSunum öllum, og sýnist ó-
þarfi af vandalausum aS taka
hann upp á sinn eik.
Þetta er lélegasti skáldskapur
sögunnar. Sá bezti, langbezti, er
bins vegar lýsingin á AuSi, konu
EiSs, binni lífsglöSu, frjósamlegu
og lausbeizluSu. Þeir þættir bera
vitni skapandi skáldgáfu.
Höfundur hefur gaman af aS
gutla í sálfræSi, og fyrsti kaflinn
er ritaÖur mjög eftir sálfræSilegri
forskrift, hvaS sem þessi kattar
þáttur kemur málinq yiS. Þótt
miinningin sæki á Ingjáld, mun
hún a. m. k. ekki bjarga honum
úr klÓLn kaupmannsfjölskyldunn
ar. Sttllinn virSist bera þaS rneS
sér, aS höfundur hafi sótt nám-
skeiS t erlendum bókmenntum,
bæSi þeim allra nýjustu og þeirn
sern skrifaSar voru eítir fyrri
heitnsstyrjöldina. Sutns staöar
tninhir frásögnin tnjög á svoköll-
uS nútímamálverk, sem hanga
satnan á dúknutn, en ekki inni-
haldslegri einingu. En hvaS sem
því líSur, þá kann höfundur aS
halda á penna, satntölin eru oft
eSlileg, bæSi um tnálfar og bygg-
ingu. Þar aS auki virSist höfund-
ur þekkja sögusviö sitt út í æsar,
og er þaS í sjálfu sér ekki þakkar
vert. En þaS eru skilorSar lýsing-
ar á hinni holu gleSi og geldu
nautn borgaralegs glaumlífs, og
ætti aS geta vaxiS væn grein af
visi þeim.
Ingjaldur Jónsson, eins og
hann var og varö, heföi aldrei
oröiS til nema á upplausnartím-
um sem þessutn, þegar þúsundir
ungra manna deyja lifandi
dauSa, vegna pólitískrar skamni-
sýni, fvrir siöferöilegt brekleysi.
Hann er ekki hiifrsaSur sem tákn
. D
ne fulltrúi, en örlog hans eru
saga margra. Og grundvöllurinn,
sem hann rts af, er vendilega
unninn. Þetta er of augljóst til aS
þarfnast skýringar. Hinir, setn
ekki sjá þaS, munu heldur ekki
trúa því.
í M. A. sögSum viS utn þann,
setn óráSinn var eSa óákveSinn
í einhverri grein, aS hann væri
á girSingunni. Hann gat hallast
á morgun aS cinhverri skoSun,
sem hann lét hlutlausa í dag, létt
yfir hvorum fætinutn sem verkast
vildi. Hver ungur höfundur er
óráSin gáta. ÞaS veit enginn hvaö
úr honutn verSur. Þeir eru allir
á girðingunni, Agnar Þórðarson
Itka. Setjum svo, að hann
hirði nú um þaS eitt að komast
inn á ódáinsakur listarinnar. En
einnig hann liggur handan við
ákveðna siðferðilega oe pólitíska
mcrkjalínu. Ingjaldur Jónsson og
kaupmannsfólkiS hans býr öfugu
rnegin við þau landamæri. Mér
er tjáS aS A. Þ. sé þessi sannleik-
ur ljós. Höfundurinn og persóna
hans cru skildir að skiptum.
B. B.
Ryk tímans
Sigurjón Jónsson:
Silkikjólar og glœsimennska.
Skáldsaga.
ISunnarútgáfan 1949.
LiSin eru milli 25 og 30 ár
síSan saga þessi kom fyrst út, þá
í tvennu lagi. Nú hefur veriS
reynt aS dusta af henni ryk tím-
ans. En blöSin eru gulnuS — t
þó ckki vonurn meira. Því hann
var aldrei mjög vandaður í henni
pappírinn.
Skal þcss fjrst getið, aS sagan
er fremur siihduL'íaus,' 'einkum
fyrri hlutinn. ÞaS er afargrannur
söguþráður í upphafi, þáttum og
„ævintýrum" héðan og handan
er slegiS saman, og hlaupið er ur
einu í annaS. Þetta er oft iðkað
í kvikmyndum, og getur veriS
gott, hefur kannske átt aS vera
frumleg frásögutækni, en virðist
nú bera vitni listrænum van-
mætti. Af þcssu leiðiir það, að
atburðir eru ekki undirbúnir, at-
hafnir fá nær engan aðdraganda.
Á bls. 77 koma Hólshjónin til
sögunnar, og er í nöp við Eyjólf
oddvita á Brekku. Á næstu bls.
hefur frúnni dottið t hug að
kveikja í hjá oddvita. Tveimur
bls. seinna hefur hún fengið
stúlkukjána til að framkvæma
erkið. Fyrir aulaskap fer íkveikj-
an út um þúfur, en söm var gerð
frúarinnar — og höfundar. Þetta
er að láta vaða á súðum, og skáld-!
skapur er það tæpast. Fyrst og síð-^
istræna
heildarmótun, hún er flausturs-
lega unnin.
° |
Aöalpersóna bókar er Jón Egg-
ertsson, prestssonur úr sveit, síðar
lögfræðingur, þingmaður, ráð-
herra og bankastjóri. Leið hans til
,frama“ liggur yfir . kramin
hjörtu og glötuð líf, og er í margri
grein sterk ádeila fólgin í lýsingu
hans. Hins vegar mundum við
rækilegri greinar-1
kjósa nokkru
gerð fyrir þeim öflum, sem að
baki honum stóðu, í raun o<j
eru, og veittu Jóni Eggertssyni
hjálpræði valdsins. Þeir fljóta ekki
á eigin spýtum, þessir kónar. —j
Einnig verður honum of auðveld-j
ur sigurinn yfir Áskeli, ef maSui'!
á að kalla það sigur. Eg sé ekki
betur en harmsaga hans sé hrein-1
asti uppspuni.
ÞaS skal ekki rengt, sem segir',
D D
í formála, að saga þessi hafi bæðí
vakið athygli og umræður, er
hún birtist fyrst. Það hefur verið
talsvert nýjabragð af stílnum,
hann er fjörugri og sveigjanlegri
en þá var títt. Hér eru einnig
ástalýsingar af því tagi, sem áður
var látið liggja í þagnargildi. Og
bera á torgin samúð sína með
„jafnaðarstefnu“, bolsévism, það
var ekki hægt að þegja yfir slíku,
það var bæði þakkað og vítt. En
allt þetta hafa margir aðrir unnið
miklu betur síðar. Og nú er þessí
bók að engu ný. Sjálfur sló Sigur-
jón streng sinn til þagnar. Silki-
kjólar og glæsimennska hans er
í dag fyrst og fremst bókmennta-
sögulegt plagg. Djúpt í henni
kennir þo enn lífsvarma, í ádeil-
unni á pólitískt siSIeysi og valda-
græðgi. Þó hafa orðið litlar um-
ræður um hana í haust og vetur,
Svona erfitt er að blása ryki tím-
ans af þeim hlutum, sem það I
annað borð hrín á. Það fellur sv®.
jafnt
og þétt.
B. B. ]
I dag verður tefld 8. um-
ferðin í skákþingi Reykjavíkur j
og er það sú næstsíðasta í j
fyrri hluta mótsins. Eftir 7
fyrstu umferðirnar er staðan
þessi: 1. Guðjón M. .Sigurðsson
5% vinning; 2.—4. Árni Snæv-
arr, Eggert Gilfer og Sveinn
Kristinsson 5 hver; 5.—7.
Benóný, Lárus og Guðmundur
S. Guðmundsson; 8.—11. Árni
Stefánsson, Baldur, Friðrik og
Guðmundur Ágústsson.
Sennilega verða þeir 6, sem
í úrslitin komast, úr þessum ,
hóp, en erfitt er að segja enn-
þá, hverjir það verða.
1 dag tefla þessir saman með-
al annarra: Guðjón og Sveinn,
Benóný og Snævarr, Guðm. S.
og Gilfer, Baldur og Árni
Stefánsson, Guðm. Ágústsson
og Lárus. Mótið fer vel fram
og er vel sótt af áhorfendum.
Hafa margar fjörugar og
skemmtilegar skákir verið
tefldar þar.
Bjarni Magnússon, Lárus
Johnsen.
1. c2—c4 Rg8—f6
2. Rbl—c3 g7—g6
3. e2—el d~—d6
4. Rgl—f3 Rb8—(17
5. h2—li3 Bf8—g7
6. Bfl—e2 0—0
7. 0—0 e7—e5
8. d2—d3 Rd7—c5
9. b2—b4 Rc5—e6
10. Bcl—e3 Rf6—h5
Svartur á þægileg sóknar-
færi á kóngsvæng í Rhf4 og
f7—f5. Á móti þessu er ekki
sjáanlegt að hvítlir hafi neinu
fram að tefla, því að sóknar-
færi hans á drottningararmi
eru óljós og verða að engu í
næstu leikjum. Hvítur hefur
því ekki haldið eins vel og
skyldi á spilum sínum í því sem
af er skákarinnar. Væri bezt að
viðurkenna þetta strax og leika’
d3—d4. Á þann veg væri freki
ast unnt að jafna skákina.
11. Hal—cl a7—a5S
12. b4—b5 í
Ögn betra væri líklega aS
halda spennunni áfram með
a2—a3, þótt svartur kunni þá
að fá not af opinni a-línunni
síðarmeir.
12. ---- Rh5—f4
13. Rc3—d5 b7—b6
14. Ddl—d2 g6—g5!
15. Be3xf4?
En þetta er að undirrita sinn
eigin dauðadóm. Svartur fær
opna g-línu og frjálsar hendur
á kóngsvæng, en peðin á mið-
borði og drottningararmi negld
föst, svo að hvítur verður bund
inn við vömina án nokkurra
færa til gagnsóknar. Slíkt end-
ar tæpast nema á einn veg„
Betra var enn Hfdl og d3—dé'
(d4 strax kostar peð).
15. — — g5xf4
16. Kgl—h2 f7—f5
17. Rd5—c.3 Bc8—d7
18. Dd2—dl Kg8—h»
19. Rf3—el f5xe4t
20. d3xe4 Bg7—h6
21. Be2—f3 Hf8—g8
22. Hcl—bl Re6—d4
23. Rc3—e2 Rd4xf3t
24. RelxfS D(18—fö
25. Ddl—d5 Df6—gd
26. Hfl—gl Dg'6—li5
Kvörnin malar hægt en ör-
ugglega, svartur hótar núl
Bxh3 í sambandi við Dxf3. I
27. Dd5—d3 Hg8—g7
28. Rf3—el Ha8—gS
29. f2—f3 |
Svartur hótaði f4—f3! (Dxf3f
Bg4 og vinnur mann. Rxf3,
Hxg2! og mátar).
29. Hb2 dugar heldur ekkií
29. — — Dh4 30. Rc3 Hg3!
31. fxg3 Hxg3 32. Dxg3 (anu-
Framhald á 7. síðu. j