Þjóðviljinn - 16.07.1950, Blaðsíða 3

.i&Sðt Hi'á' ’íf
Sunnudagur 16. júlí 1950.
a»siaj«--saca -t
ÞIÖÐVTLJÍNN
Þeir leiddu hann brott
Eftir bandarísku
SHIRLEY
Þeir leiddu þá handjárnaða
brott, ellefu göfuga Ameríku-
menn, og siðastur fór Howard
Fast, höfundur „Frelsisbraut-
arinnar".
Það gerðist í Washington
miðvikud.. 7. júní 1950. 1 tár
. um sá ég fangastjórann hrinda
Howard Fast áfram, er hann
-. klifraðist upp í stálvagninn
með járnrimlagluggunum. Reiði
mín breyttist í þimga sorg, en
! Howard snéri sér við og horfði
( fast á rautt- kjötvið andlit varð-
arins sem leit undan, vandræða
lega. Því góðmannlegt, opin-
skátt andlit þessa unga Gyð-
ings snart óþægilega þennan
stóra sterklega þjón, og fékk
honum blygðunar. Hann hvim-
aði augunum í áttina til okkar
— okkar sem stóðum þar og
horfðum á. Það var greinilegt
að hann spurði með sjálfum
sér: Er þessi maður glæpa-
maður? Hver er sök hans?
Mér finnst blökkumenn í
Ameríku, gjörvallri Ameríku,
ættu að spyrja sömu spurninga.
Því Howard Fast hefur reitt
sig á okkur, trúað á okkur,
hvatt okkur, blásið að eldi í
hjarta okkar, fremur öllum
hvítum rithöfundum í Ameríku
fyrr og síðar. Hann hefur
gengið undir okkar ok, hann
hefur skynjað sársauka okkar,
hann hefur glaðst yfir sigrum
okkar, tekið undir söng okkar.
Bróðir minn — hver dagur í
lífi hans hefur táknað þau orð.
Hann lofaði hið göfuga við-
horf blökkumannsins:
„Hið síðasta sem Gideon Jack
son mundi, þegar handsprengj-
an sprakk og flútti hann yfir
í óminnið, var crka fólksins í
landi hans, svartra manna og
hvítra, orkan sem hafði haldið
því uppi í þessu langa stríði,
orkan sem hafði^gert því fært
að gefa framtíðinni fyrirheit,
upp af bruimum rústum, fyrir-
heit sem á sinn hátt var dá-
samlegra en öll önnur fyrix’-
heit í veröldinni. Þessum ein-
kennilega og þó einfalda styrk-
leik voru þau öll gædd: Markús
sonur hans, Jeff sonur lians,
Rakel kona hatis, Jenný dóttir
hans, gamli maðurinn sem
nefndist bróðir Pétur, hávaxni
hvíti rauðhöfðinn Abner Lait,
litli skorpni svertinginn Hanni-
bal Washington — þau voru
svo mörg og svo margs konar,
sumir sterkir, aðrir veikburða,
sumir gáfaðir , aðrir einfaldir,'
samt voru þau það síðasta sem
Gideon Jaekson mundi: þau
hin óskýranlegu og ósigran-
legu". (Þessi kafli er úr bók
Fasts, Frelsisbrautin. Þýð.)
Frelsisbraut Howards Fast,
hún liggur yfir Ameríku, yfir
þveran. heiminn, þann veg get-
um við öll gengið: svört og
hvít og rauð og .gul, Gyðingar
og ekki Gyðingar, Múhameðs-
j menn, f^í-þenJt'jarar^ við öll,
negraskáldkonuna
GRAHARI
systkin á jörð. Á ávöxtuiium
skuluð þér þekkja þá —How-
ard Fast játar þá trú. Hún
skýrir það hvers vegna átta
milljón eintök af bókum hans
hafa ratað inn í hús og hjörtu
bandarísku þjóðarinnar, hvers
vegna þær eru lesnar um allan
heim, hvers vegna nafn hans
er nefnt á fjölda tungumála
— nefnt með ástúð.
Nú vil. ég svara spurningum
fangastjórans. Ég veit' svörinj
því Howard Fast fór i fangelsi
fyrir mig.
Árið 1945 þegar hermaðurinn
sonur minn hreinsaði til á
Kyrrahafi, í nafni lýðræðisins,
heyrði ég fyrsta sinn nefnda
andfastísku flóttamannanefnd-
ina. Ég heyrði talað um sjúkra-
hús í Suður-Frakklandi fyrir
flóttafólk undan kúgunarhæli
Frankós; ég heyrði talað um
munaðarleysingjaheimili. JAF
RC (yfirflóttamannanefndin)
var stjómað "af hinum fræga
skurðlækni Edward K. Barsky,
sem þekkti grimmdarleik Frank
ós af eigin sjón og raun. Hann
hafði ekið sjiikravögnum í
sprengjuregninu, hann hafði
saumað saman sundurskotna
menn, í dyni fallaudi sprengna.
Hjálpamefnd únítara dreifði til
réttra aðilja þeim varningi sem
yfirnefndin safnaði, veitti hin-
inn athvarfslauSu húsaskjól, gaf
hinum soltnu mat, læknaði
hina sjúku. Ég fagnaði því að
láta peninga af hendi rakna i
þessu skyni. Það var ekki mikið
sem ég gaf, en það var þegið
með þakklæti, og nafn mitt var
skrifað í bók þeirra. Nokkrum
mánuðum síðar hélt JAFRC
fund í Madison Square Garden.
Hann var hugsaður sem „kveðja
til spænskra lýðveídissinna“. Á
þessum fundi var útvarpað frá
London ræðu sem Harold J.
Laski flutti. Inntak ræðunnar
var þetta.: „Frelsi Spánar er
nauðsynlegt raunverulegu lýð-
ræði í Evrópu“. Þessi ræða
Laskís 'hafði í för með sér magn
þrungið æðisöskur frá voldug-
um afturhaldssömum aðiljum.
Óameríska nefndin gekk fram
á sviðið, arftaki rannsóknar-
réttarins forna. Þótt JAFRC
væri skráð ' hjá stríðshjálpar-
ráði forsetans og gæfi þvi
skýrslur um starfsemi sína
krafðist óameríska nefndin þess
nú að fá í hendur öll skjöl
Þverskurður csf Stormi
María Stúart og nafna henn-
ar Antoinetta voru meðal þeirra
bóka sem maður las í æsku
sinni. Það var ljúfur lestur,
ennþá ,ge^ur gtaður heyrt óm-
ínn af þessum breiða og þunga
hátíðastíl. sdm' maður sóttist
þá sjálfur eftir' í skólastilpm;
sínum. Meðál ^þeirra/skólasýstp
,{.kiija„mjnna- á Akureyri. sem a
annað borð höfðu auga fyrir
bókum var mjög litið upp til
þýðanda þessara bóka. Rit
Stefáns Zweigs voru í tizku;
og þýðandi,. hans var einhvers
staðar á næstu grösum við
skólameistara í kunnáttusam-
legrj meðferð ísÍenzkraV tungu.
Síðan hafa árin liðið eins og
þeirra er vandi, og nú liggur
hér á borðinu frumsamin bók
eftir þýðanda Stefáns Zweigs.
Og nú er bezt að leyfa höf-
undinum að grípa fram í. Hann
segir í Eftirmála: „Ætlunin með
bók þessari, sem nú kemur
fyrir almenningssjónir og hlot-
ið hefur nafnið: Setið lief ég
að sumbli, var fyrst og fremst
sú, að sýna í henni einskonar
þverskurðarmynd af „Stormi“
hennar og heimildir. Nefndin
(þ.e. JAFRC) hafnaði þessu á
þeirri forsendu að afhending
nafnalistanna og annarra slíkra
skjala væri svik við skjólstæð-
inga nefndarinnar, og gæti leitt
til ofsókna af Frankós hálfu á
hendur ættingjum þeirra sem
verið var að hjálpa.
Þess vegna fékk hr. Parnell
Thomas, þáverandi formaður
óamerísku nefndarinnar, ekki
mitt .nafjL Hann fær það hér-
með, en þar sem hinn „æru-
.verði“ herra Thomas situr nú
í tugthúsi fyrir þjófnað gefst
honum ekki um sinn tækifæri
til að saurga það. En nefnd
hans heldur áfram störfum,
hefur góðan tíma og nóga pen-
inga. Það var ekki fyrr' en á
miðvikudaginn var að hún gat
komið í kring fangelsun and-
fasísku flóttamannanefndar-
innar — það voru þrjár konur
og sjö karlmenn: tvær ungar
mæður, skurðlæknirinn, tveir
aðrir læknar, tveir verklýðs-
leiðtogar, tveir lögfræðingar
einn prófessor við háskólann í
New York og — svo var How-
ard Fast. Hvaða glæpi hafa þau
drýgt? Glæpir þeirra eru ástin
til. mannkynsins, óeigingjörn
viðleitni til að lina þjáningar,
aðstoð við illa stadda samborg-
ara, drengskapur, heiðarleikur,
hugrekki, almennt siðferði,
Eða var það „óvenjulegt sið-
ferði?“, spyr Howard Fast.
„Við sem gerðum einfaldlega
hið sama og hver siðugur Ame-
ríkumaður með sjálfsvirðingu
mimdi hafa gert.“
Ég minnist orða annars ungs
Gyðings, þau voru sögð fyrir
löngu síðan: Sannieikurinn mun
gjöra yður frjálsa.
Þetta er sannleikurinn. Út-
breiðið hann! Hrópið hann af
húsþökunum! Eigum við ~að
þegja þegar beztu og heiðarleg
ustu menn Ameríku eru settir
bak við lás og slá? Þetta. er
landið okkar, landið þar sem
Framhald á 7; stðu.
þennan aldarf jórðung, sem
hann hefur lifað. Allt, sem í
henni er, hefur birzt í blað-
inu, og allt héfur ritstjðri þess
skrifað“. Hér tökum við orðið
af höfundi og skýrum frá því
að fi!tp^i|E>var iljljnð jeiða' tíma-
rit sem Magnús .gaf út, eða
gefur enn út. Ég'- héf “aldrei
haft nein kyniii af Stormi, en
Jón á Hvanná fékk hann og
þótti hann leiðinlegur. Eri hvað
um það, umrædd bók skipt-
ist í eftirgreinda kafla: Æsku-
og skólaminningar, Palladóma,
Ferðasögur, Á. víð og dreif, en
það eru greinar um ýmisleg
efni, og síðast eru örstuttir
þýðingakaflar úr bókum Zweigs.
Það er sagt að í ævisögum
manna taki bernsku- og æsku-
minningar jafnan hlutfallslega
mest rúm. Þessi bók er engin
ævisaga, og skiptir lengd fyrsta
kaflans engu máli í þessu sam-
ban|di. En hann er læsileg-
asti hluti bókarinnar, bæði
skemmtilegastur og fróðleg-
astur, líklega af því að höf-
undurinn fól honum ékkert sér-
stakt hlutverk á hendur fyrir
íhaldið. Ferðasögu er ekki held-
ur ætlaður neinn slíkur hlutur,
og næstbezt þótti mér að lesa
hana, enda er maður sumum
hnútum kunnugur á ferðasvæð-
inu; en í henni ber allmikið
á blæbrigðalausri og misheppn-
aðri fyndni, og í heild má raun-
ar segja um bókina að höfund-
ur virðist leggja meira upp úr
húmor og fyndni en hann hef-
ur gáfu til að uppfylla þegar
á reynir. Mikið af fyndni hans
felst í því að gera lítið úr sjálf-
um sér, en sú er frumstæðusfi
fyndni, enda ganga hinir leið-.
inlegustu menn á það lag þegar;
þeir vilja vera skemmtilegir*
—- Palladómar eru sálar- og'
líkamslýsingar íslenzkra. alþingn
ismann^. árið .1925; ásamt við-
bót 1930. Margt er þar vel
sagt og hnittilégt,- jafnvel sann-
fyndið. T/ d. er síðasta setn-
ingin um Gunnar á SelaÍæK
meistaraleg, hvort sem hún á
nú við hann eða ekki. Hún hæfi
ir því betur í annarra mannal
mark, að breyttu breytanda,
En orsökin til þess að yfirleitti
er ekki mjög gaman að þess-i
um dómum, hún er sá að þeiii
eru hlutdrægir. Höfundur böðli
I
ast á sumum þingmönnum*
miskunnar öðrum, svo að á því
má enginn villast. — Enginl
grein í flokknum Á víð og
dreif er mikils virði, sumt I
honum svo mikið bull að engu
tali tekur, t. d. ræðurnar fyrip
minni Jónasar og fleira. Þan
eru einnig nokkur Jeremíasar-.
bréf, einskonar pólitískir leið-
arar Storms, og er það allti
heldur slælega í pottinn búið„
Auðvitað kann þýðandíi
Zweigs góða og skipulega ís-
lenzku, þótt það sjáist nú að
alvöruþungi Zweigs átti máskej
jafnmikinn þátt í henni og
Magnús sjálfur. Og engin dýrði
eða ljómi leikur um stíl þess-i
arar frumsömdu bókar hina
snjalla þýðanda, I heild sinrií
er hún ekki minnisstæð né ýkja!
merkileg, enda þannig til herrn-i
ar stofnað, eins og að ofan!
segir. Það kemur fram feyra!
í þverskurðinum. B.
Kyrrliggursærinn
Fdgurt er kvöldið,
°g kyrr liggur sœr.
Ljóma aftansólar
á ládeyðuna sher.
En undir —
en nndir kvika öldur.
Kyrrt liggur hafið,
og hjarta minu er rótt.
Dreymdi mig f>ó válega
drauma í nótt.
Dg undir —
og undir kvika óldur.
Þótti mér af Stekkahnaus
steypast mikið fló'ð.
Féll það ofan Viðakinn —
fagurrautt, sem blóS.
Og þungur—
og þungur var sá þytur.
HeyrSi ég í loftinu
helþungangný. •
Skalf viS Dalur allur,
og œddust þrumuský.
Og þyngri —
og þyngri gerSist þytuz*
„ i
í
Fanrist mér þá sem herör j
flygi yfir sveit.
- Sá ég hv'ax aS bróSur mins
brjósti hún hneit.
Og þyngdiit —
og þyngdist allur þytulU
Kyrrt liggur hafiS,
og hugur minn er rór.
Má þó henda aS verSi
■ d morgttn annar sjór.
Því undir —
‘l
þvi undir kvika öldui.,
9,—10. júlí 1950. f
- . Ók. höf. ‘jj