Þjóðviljinn - 01.10.1950, Blaðsíða 3

ÆQJ' •t-.sáölfc
. i>; nsf:
Surmudagur 1.' október 1950.
n V: ix.,lív 1«
ÞJÖÐVILJINN
',!".""" T-TT’"
ttt
TTT
'sZ
—
uv.
HANS SCHERFIG:
1 Móskvu er opið safn þeirra
i gjafa sem Stalín hafa borizt
á ýmsum tímum. Það er mjög
eftirtektarvert og hið einkenni-
legasta safn sem ég hef nokk-
um tíma séð. Þúsundir fag-
urra, hrífandi, sérkennilegra og
ósmekklegra gfipa sýndi betur
listauð sovétþjóðarinnar heldur
en nokkur sýning lærðra lista-
manná. Þessi heimagerðu lista-
verk frá öllum hlutum hins víð-
áttumikla ríkis voru dýrmætari
vottur um auðæfi, fjölbreytni
og þjóðlegan mátt, heldur en
troðnar fjárhirzlur zaranna í
Kreml. Þau vom þirungin sak-
leysi, lífsgleði og bjartsýni.
Smekkurinn fær ekki skapað
listaverk; hispursleysið, sköp-
unargleðin, tengslin við nátt-
úruna gera það. Einfaldleikinn
á ekki upp á pallborðið í borg-
aralega heiminum, þar sem á-
gæti manna er dæmt eftir leikni
þeirra í viðskiptaprettum. 1
Sovétríkjunum geta mehn
„hlegið og grátið af grunni
hjartans“. Menn geta glaðzt í
einlægni af mynd án tillits til
fínleika myndarinnar. — Menn
hengja litprentaðar myndir á
veggina innan um blúndur og
pappírsblóm án aðstoðar lærðra
húsameistara. Saklaus mynd-
gleðin snýst ekki upp í óeðli
vegna iðnaðarbrasks. Það eru
engin litmynduð vikublöð, eng-
ar kynæsandi framhaldsmyndir.
Menn verða að komast af án
þess að hafa Saturday Even-
ing Post og Sunnudags-B.T.
Heimagerðu pappírsblómin
em gerð af miklu hugmynda-
flugi. Þau -eru ekki eftirlíking-
ar lifandi blóma heldur hug-
myndablóm sem eiga rætur sín-
ar að rekja til gamallar, þjóð-
legrar listar. Sterkjuð blúndu-
tjöldin fyrir gluggunum eru
lögð í feilingar sem eiga upp-
tök sín að rekja til byzantiskr-
ar skreytingar. Tjöldin eru
ekki aðeins fyrir gluggum. Þau
eru einnig hengd á miðja veggi.
Minnisstæð eru mér neon-ljósin
í Kíeff. Þau vom ekki auglýs-
ing um neitt sérstakt, heldur Ekki verður annað sagt en
aðeins til skrauts. Stór gul að allur almenningur væri stolt
körfublóm og rauðir valmúar ur af frammistöðu ísl. skák-
settu hátíðarsvip á strætið. mannanna á norræna skákmót-
Það er engin ástæða til að _ inu (í sumar. Það var heldur
óttast hið algenga.
Sú list sem ég hef séð síðar
SÍÐARI HIA TI
LISTIN
í Sovétríkjunum
mestu þrotnir, muni endurfæð-
ast í Sovétríkjunum — ef ekki
með þessari kynslóð þá með
þeirri næstu eða þan næstu. Ég
er sannfærður um að Salto hef-
ur á réttu að standa, og ég
held ekki að við þurfum að
bíða heila kynslóð. Skilyrði
mikillar þjóðlegrar listar eru
fyrir hendi, listþráin er rík,
, ánægjan og einfaldleikinn.
I Sovétríkjunum er listin á
byrjunarskeiði, en hjá okkur er
hún að syngja síðasta, fagra
Versið. I Sovétríkjunum er list-
in eign allrar þjóðarinnar. Hjá
okkur er lokaskeið íburðarmik-
illar listarinnar eign örfárra,
og enn færri ef uppskafning-
amir væru dregnir frá.
Málarar þeir rússneskir og
safnverðir sem ég átti langar
viðræður við, voru ekki frá
því að fallast á þessa ályktun
mína. Þeir höfðu ekki trú á
því að rússneskir listamenn
gætu lært neitt af hinum vest-
ræna formalisma. Sú list sem
þegar hefur runnið skeið sitt
á enda getur ekki oi"ðið upphaf
endumýjunar. Það er ekki hægt
að byrja öfugu megin. Sú list
sem vex upp í Sovétríkjunum
verður eign allrar þjóðarinnar
á þann hátt sem ekki hefur
Hví fá venjulegir safngestir
ekki að sjá myndimar, láta í
ljós álit sitt á þeim?
Almenningur hefur þegar
lagt dóm sinn á þær. Það er
fólkið sem ekki vill sjá mynd-
imar; þegar þær eru hengdar
upp fyllist kvartanabókin mót-
mælum. Fólkið vill ekki hafa
myndimar til sýnis. Ég vildi
gjarna hafa myndirnar uppi við,
en safnið er .eign fólksins, og
það verður að ráða.
Það er ánægjulegt að hitta
fyrir sér safnvörð sem lítur
ekki á safnið sem einkaeign
sína.
Mér var skýrt frá fjárhags-
ástæðum listamannanna. Það
gegnir svipuðu máli um þá og
rithöfundana. — Stéttarfélög
þeirra gegna líku hlutverki og
stéttarfélög rithöfunda um
stjórn og stofnanir og hafa
miklu fé yfir að ráða. Auk
ríkisins, safnanna og opinberra
stofnana, em fagfélögin bezti
viðskiptavinur listamannanna.
Þúsundir fagfélaga sem hafa á
sínum snærum hvíldarheimili,
heilsuhæli, barnagarða, bóka-
söfn, klúbba og menningarhall-
ir,. þurfa á miklum skreyting-
um að halda, og það svo að
eftirspurninni er ekki fullnægt.
Teiknilistin sem svo mikið bar
á þegar á byltingartímanum,
stendur enn á mjög háu stigi.
En listin er ekki eingöngu í
höndum listamannanna. Hún er
almennings í svo ríkum mæli,
að menn í öðrum löndum fá
það ekki skilið. Leikhús áhuga-
manna eru ekki einungis til
gamans. í þeim er rekin listræn
starfsemi af eldmóði og í alvöru
undir stjórn lærðra leikstjóra.
f klúbb sérhverrar verksmiðju
og stofnunar er leiksvið, þar
þekkzt síðan á miðöldum, og
þekkist hvergi nú á dögum
nema meðal frumstæðra þjóða.
Ég spurði yfirmann Tretja-
koff-safnsins, hvers vegna abs-
trakta listin frá þriðja tug
aldarinnar væri ekki til sýnis.
Formkvæða listin er engum
hugleikin, svaraði hann, við
teljum hana tilheyra liðnum
tíma sem við erum vaxnir uþp
úr.
Það væri engu að síður hægt
að hafa myndirnar til sýnis.
Þær hafa sögulegt gildi, enda
þótt menn séu hættir að láta
hrífast af konstrúktívisma og
ímagínisma.
Auðvitað geta allir sem þess
óska fengið aðgang að mynd-
unum og kynnt sér þær í
geymslunum.
En hvers vegna eru þær ekki
hafðar almenningi til sýnis? 3em áhugamenn hafa myndað
listrænan stíl sem minnir á leik-
hús fornaldarinnar. Mörg þús-
und leikhús \ið verksmiðjur,
skrifstofur og samyrkjubú, eru
eins sjálfsögð og íþróttafélög.
Á cllum vinnustöðvum er hljóm
sveit og kór, og öllum þjóðum
Sovétríkjanna er dansinn í blóð
borinn. Hinir ágætu grúsísku
dansmenn, sem komu til Kaup-
mannahafnar fyrir fáum árum
iðkuðu dansinn í tómstundumí
sínum. 1 sambandi við klúbbana
eru einnig vinnustofur fyrir
málara og myndhöggvara, en.
þar geta verkamenn, bændur og
aðrir starfsmenn lags stund á
listir i tómstundum sínum sér
til ánægju án þess að þurfa
að taka tillit til óska viðskipta-
vinanna. lausir við öfund nagg
og nag. Úr röðum þessara
manna koma listamennimir.
Þetta gerist meðal almennings.
Það sem vekur mesta ánægju
við athugun sovétlistarinnar er
það, að hún er eign alþjóðar.
Fersk og ófullkomin, fjölbreytt
og frumleg. Hún vex með þjóð-
inni og nær lífrænum þroska.
Enginn ræður yfir henni nema
þjóðin sjálf. Engir alvitrir fag-
urkerar þurfa að brjóta odd af
oflæti sínu til þess að kenna
fólkinu að skilja list, eða rækta
uppskafningsaðdáun á því, sem
er svo offágað að fáir einir
kunna að meta.
Smekkurinn er látinn í friðú
Það er óþarfi að spyrja sér-
fræðinginn hvort mönnum megii
þykja þetta fallegt eða hitt.
Pappirsblóm, glansmjmdir og
blúndur ber ekki að lasta, ef
menn hafa gleði af þessum
hlutum. Allt er komið undir
ánægjur.ni, án lítillátra afskipta
fagurfræðinganna.
Hvergi á listin sér betri!
gróðrarreit en í þessu eðlilega
og einlæga andrúmslofti, þar
sem vingjamleg gleði ríkir en,
spjátrungsháttur þrífst ekkL
Ilvergi er listin frjálsari. Og
að þaki Sovétríkjanna eru önn-
ur víðáttumikil og voldug lönd,
sem alþýðan ræður. Vestrænir
fagurkerar þurfa engar áh-yggj-
ur að hafa um framtíð listar-
innar.
S K Á K
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON

á ævinni hefur ekki varpað
skugga á steinprentaðar lit-
myndii’, olíuprent og glans-
myndir sem ég dáðist að á
æskuárunum. Óbrotinn unaður
við að horfa á mynd er senni-
lega fyrsta skilyrði þess að
gefa sig að listrænum viðfangs-
efnum. — Brúðuleikhúsið og
skreýtiffgar þess, starfrófskrer-
ið með glansmyndunum fram-
an á, gömlu dregnu g’ugga
tjöldin með myndum af Frið-
arhöllinni og Kristskirkjunni,
borðbúnaðurinn með landslags
myndunum, körlum og konum
á botni grautarskálarinnar, allt
þetta hefur veitt mér meiri
listunað heldur en það sem ég
hef síðar séð í söfnum.
Axel Salto lét það álit eitt
sinn í ljós í útvarpserindi, að
myndlistin, sem í Vestur-Evr-
ópu er komin á það stig að
möguleikar formsins eru að
ekki að ástæðuiausu, því að þar
gekk okkur allt í haginn í jafn-
vel í enn ríkara mæli en hinir
bjartsýnustu höfðu leyft sér að
dreyma um.
Annað mál er svo það, að
ekki dugir að láta þennan sig-
ur miklast sér um of í augum.
Það landið sem heima teflir
stendur vitaskuld bezt að vígi
á móti sem þessu, og þess menn
vinna að jafnaði bróðurhlutann
af verðlaununum. Þetta á ekki
sízt við þegar mótið fer fram
á Islandi, ferðalögin hingað og
liéðan taka langan tíma og
kosta ærið fé, og því sitja ýms-
ir heima sem annars gætu orð-
ið skeinuhættir. Við megum
ekki gleyma því, að útkoman
hefði getað orðið öll önnur, ef
hinar Norðurlandaþjóðirnar
hefðu sent alla sína beztu og
efnilegustu menn.
Það sem mér þótti gieðileg-
ast við þetta mót var einkum
það hve margt. var imgra og,
mannvæniegra taflmanna í 1. og
meistarafl., sigur Friðriks Ólafs
sonar og frammistaða Guðjóns
M. Sigurðssonar í landsliði. Eg
nefni Baldur ekki í þessu sam-
bandi, því að samanburður á
fyrri afrekum landsliðsmanna
sýndi ijóslega að hann átti mest
ar sigurvonir þar, svo að ekki
er unnt að segja að sigur hans
kæmi á óvart.
Guðjón M. ér næstyngstur
þeirra sem keppa í landsliði og
framraisíaða hans var með á-
gætum, liveraig sem á hana er
litið. Guðjón vakti fyrst at-
hygli sem harðvítugur sóknar
skákmaður er kunni bezt við
sig í gruggugum taflstöðum, en
í sumar sást að hann liefur vax
ið að þroska og þolinmæði.
Hann kann nú að bíða og mjaka
stöðunni hægt og hægt í það
horf sem vakir honum fyrir
sjónum. Áður vissu menn að
hann var slyngur og hættuleg-
ur í þeim taflstöðum sem eru
erfiðar vegna þess að þær eru
fullar af tækifærum, nú hefur
hann bætt við sig þeim sem
era erfiðar sökum þess hve fá-
tækar þær. eru að tækifærum.
Guðjón M. Sigurðsson
Þetta kemur greinilega í ljós í
skákinni, sem hér fer á eftir.
Spænskur Ieikur.
4. ágúst 1950.
Guðjón M.
1. e2—e4
2. Rgl—fS
3. Bfl—b5
Nielsen.
e7—ea
Rb8—c6
a7—a6
4. Bb5—a4 d7—dCi
5. c2—c3 Bc8—d7
6. d2—d3 Dd8—e7
Venjulegra er 6. d4, en það er
vafasamt hvort d3 er nokkru,
síðri, hann ljær skákinni ann-
an blæ.
7. Rbl—d2 g7—g6
8. Rd2—fl Rg8—f6
9. Bcl—g5 h7—h6
10. Bg5—d2 Bf8—g7
11. Ddl—cl
Nú getur svartur ekki hrók-*
að stutt. i
11. --- d6—dS
12. Rfl—g3 d5xe4'
13. d3xe4 Ha8—dS
14. 0—0 Bd7—g4
Gefur hvítum færi á að sundra'
peðunum á drottningarvæng, en)
hvítur hafnar því og sennilega
með réttu.
15. Ba4—dl Rf6—d7
16. h2—h3 Bg4—efi
17. Bdl—c2 Rd7—b6
Hér og síðar kom til greina!
fyrir svartan að rýma til og’
leysa hrókinn af verði meS
Ke8—f8—g8—h7.
18. b2—b3 h6—hfF
19. Hfl—el h5—h4:
20. Rg3—fl Bg7—f®’,
21. Bd2—g5 Hh8—hó
22. Bg5—d2
Hið rökrétta framhald væií
Framh. á 7.. síðfl