Þjóðviljinn - 03.12.1950, Qupperneq 5

ídagur 3. desember 1950.
ÞJÓÐVILJINN
íþróttir fórnmanna
Þess hefur verið getið hér
áður í Bókaíregnum að bók
Björns Bjamasonar frá Við-
firði, lþróttir fornmanna á
Norðurlöndum, eins og hún
heitir fullu nafni, væri komin
út á vegum Bókfellsútgáfunn-
ar, með Æviminningu höfund-
ar eftir Halldór Halldórsson
menntaskólakennara á Akur-
eyri. Þar var þess einnig getið
að „rit það sem nú birtist
almenningi öðru sinni. ... er að
sumu leyti þýðing, en að öðru
leyti endursögn“ á doktorsrit-
gerð Bjöms, en hún var rituð
á dönsku. Fór doktorsvömin
' fram árið 1905, við Hafnar-
’ háskóla, en hin fyrri íslenzka
' útgáfa ritsins. birtist árið 1908,
en kostnaðarmaður var Sigurð-
ur Kristjansson. Segir svo í
' formála Halldórs að bókin hafi
þegar orðið vinsæl af alþýðu
manna, og mikið vérið lesin.
Það var einmitt um þetta leyti
sem íþróttaáhugi tók að vakna
á nýjan leik hér á landi, og
væri fróðlegt að vita hvort
hægt væri að rekja upptök
þess áhuga inn á blaðsíður
þessarar bókar og til ðnda
hennar. En hvað sem því líður
sýnist ekki fjarri lagi að ætla
að rit þetta verði enn vinsælt
og lesið af alþýðu manna, slík-
ur sem íþróttaáhuginn er í
landinu nú um þessar mundir
Kemur ekki bókin sem kölluð
væri á fund íþróttaæskunnar í
landinu?
Það vita. allir að þessi bók
er vel skrifuð, og hún er höf
uðrit um það efni sem hún ræð-
ir. Aðrir hafa ekki fetað í þau
spor, a. m. k. ekki á leiðarenda
stórrar bókar. Og af því ég er
,,hugsar“ sér knattleik, en
„fullri vissu hef ég ekki getað
komizt að í öllum greinum",
segir hann. En jafnvíst er hitt
að furðulegum fjölda stað-
reynda hefur hann kómizt að
með því að lesa vandlega og
bera saman og gaumgæfa vor
fornu rit, þar sem við venju-
legir hraðlesendur sjáum ekk-
ert nema nöfnin tóm. Er slíkt
mikið eljuverk, eins og öil vís-
indastörf.
Björn Bjarnason féll fyrir
aldur fram, frá óloknum verk-
um, órættum draumum. Þótti
öllum sem þekktu hann míkið
skarð fyrir skildi að honum
föllnum. Það er mikill kostur
á hinni nýju útgáfu á Iþróttum
fornmanna að þar birtist ævi-
minning höfundar, svo sem áð-
ur er getið. Það er alllöng rit-
gerð, samin af hlýúð og vand-
leik og nákvæmni.
Dr. Bjöm sendi æskulýðnum
íslenzka kveðju sína með „kver-
inu“ er það kom fyrst út, og
bað- hann þiggja það. Þess er
að vænta að æskan taki enn
undir þá kveðju og verði við
þeirri bón. B. B.
BRAUTRYÐJENDUR
Sú bólf geymir sjálfsævisögu-
þætti þriggja merkismanna is-
lenzkra, þeirra Páls Melsteds
sagnfræðings, Tryggva Gunn-
arssonar bankastjóra og Jóns
Ólafssonar ritstjóra. Bókfells-
útgáfan gaf bókina út snemma
á þessu ári, en Vilhjálm-
ur Þ. Gíslason ritar um
höfundana í formála. Um braut
ryðjendastarf þeirra segir þar
svo: „Páll Melsted ruddi braut
nýjum anda i islenzkri blaða-
útgáfu, hann var stofnandi
stíll á þessum frásögnum, erf-
iðislaus og eins og ekkert sé
haft fyrir lionum. Mikill fróð-
leikur um menn og málefni er
þar saman kominn, og er þetta
prýðileg lesning.
Jón Ólafsson ritar aðeinr um
barnæsku sína og skólaár, og
fellur honum þar raunar penni
úr liendi í miðjum klíðum — og
var ekki tekinn upp aftur. Um
það þarf ekki að spyrja að frá-
sögn hans er gædd miklu lífi og
þ jóðsagnakver
Svo nefnist ný bók frá Hlað- manna á milli í Öræfum, ef
búð, eftir Magnús Bjarnason þær voru ekki til í Þjóðsög-
frá Hnappavöllum. Það er ný- unum, eða ef frásögnin var
stárleg bók, ekki sízt vegna þar með öðrum atvikum."
þess hve gömul hún er, eða Handritið virðist þrví nærri aid-
handrit hennar.
Jóhann Gunnar Ólafsson,
bæjarfógeti á ísafirði, sem ann-
azt hefur um útgáfuna ritar
Formála um höfundinn. Segir
1 ar að liann fæddist 1839 á
Hnappavöllum í Öræfum. í
æsku veiktist hann af bein-
kröm og varð krypplingur upp
frá því. Hann byrjaði snemma
„að fást vdð bókband, bóka-
sölu og umboðsstörf fyrir blaða
útgefendur“. Til Akureýrar
fluttist hann árið 1887 og
stundaði þar bókband um hríð.
Þremur. árum síðar fiuttist
hann til Vesturheims og hóf
bóksölu í byggðarlagi sínu,
Norður-Da.kota. Segir nú ekki
argamalt.
Bókin er um 200 bls. að
stærð, og í henni eru samtals
110 þættir eða sögur, og eru
ekki allt venjulegar þjóðsagn-
ir, heldur eru hér fram bornar-
skrítlur og skopmyndir héðan
og handan, af mönnum frá
ýmsum tímum. Suma þeirra
þekkjum við vel, svo sem Sre-
mund fróða sem enn lætur
kölska þjóna sér, og Eirík í
Vogsósum. Þættir eru hér af
Jóni Vídalín, og eru þar birt
tvö sálmaerindi kennd „þén-
ara“ biskups. En það er nógu
merkilegt, og þó einkum nógu
skemmtilegt, að erindi þessi evu
úr Passíusáimum Hallgríms
meira af honum hér, fyrr en I Péturssonar, og er tilefni þeirra
hann andast, 20. des. 1928.‘j vissulega annað en í Þjóðsagna-
Tók þá Tómas nokkur Hall- jkveri stendur. Annars skulum
dórsson bókaskápa hans i sína við lofa Magnúsi og sögnum
vörzlu, en að honum látnum hans að tala sjálfum, og kemur
voru þeir bornir út undir bert hér sögn af Eiriki í Vogsósum.
loft og stóðu þar mánuðum j „Einu sinni komu skólapilt-
saman. Fóru þar bækur hans á? til sera Eiriks í Vogsósum
í glatkistuna, en öðrum var ’eitt laugardagskvöld. Morgun-
brennt. Ragnar H. Ragnar fékk inn eftir voru þeir að tala um
spurnir af þessum aðferðum jað fara til kirkju og heyra
og gerði sér ferð á hendur að hvað gódur prestur hann væri.
bjarga þeim bókum sem bjarg-
að yrði. I þeirri leit fann hann
handritið að Þjóðsagnakveri
þessu sem Hiaébúð hefur nú
gefið út. En um tilurð kvers-
ins segir svo að er Þjóðsögur
Jóns Árnasonar komu út árin
1862 og 1864 tók Magnús „sér
fjöri og ríkulegri fyndni. Lýs-^
Þjóðólfs 1848. . . . Hann hóf, ing hans á kennurum hans sum- f.vrir hendur að skrásetja ým-
nýja alþýðlega sagnritun um um er kostulegur samsetning- j konar þjóðsagnir, sem gengu
mannkynssögu. Tryggvi Gunn-' ur, en lýsingin á föður hans i ’
arsson var harðfylginn og hug-' og heimili hans er va’falaust inu. — Undir lokin segir hann
sjónaríkur brautryðjandi nýrra merkust, m. a. er hún kafli úr nokkuð 'frá afskiptum sínum úr honum.
Er séra Eiríkur fór á stað,
héidu hinir í hámóti á eftir,
og er þeir voru komnir á miðja.
leið, sat prestur þar hjá steini
og var að leita sér lúsa.
Stóðu piltarnir þar yfir hon-
um lang.m tíma. Fór þsim að
leiðast, hvað lengi hann var,
og sagði þá annar, að þeir
skyldu halda áfram. Væri þetta
kannski ekki hann sjálfur,
heldur einhverjar missýningar
verzlunarhátta og verkfræða,
einkum í brúarsmíði. Jón Ólafs-
son var öndvegismaður í bók-
menntum og stjórnmálum -og
kom með nýjungar í blaða-
mcnnsku og skólamálum“.
Páll Melsted ritaði endur-
fjarri allri ritstemningu í dag j minningar sínar um áttræðis-
ætla ég að vinna mér verkið aldur. Það er lengsti þáttur
létt og gera hér grein fyrir bókarinnar, um 100 bls., en þó
efnisskiptingu verksins.
Bókin skiptist í tvo höfuð-
þætti. Nefnist sá fj'rri Rækt
fornmanna við líkamsmenntir,
og skiptist í þrjá kafla: Mark-
mið uppeldisins, I æsku og Á
fullorðinsárum. Er þessi fyrri
þáttur um það bil fjórðungur
bókar. Hinn þátturinn nefnist
íþróttir og leikir, og skiptist
í ellefu kafla: Vopnaburður,
Dýraveiðar, Sund, Hlaup,
Skrið, Stökk, Jafnvægisganga,
Brattgengni, Fang(giima),
Knattleikur, Aflraunir (Skinii-
leikar).
Þessi upptalning gefur hug-
mynd um efnið. Það fylgir (:
in heimildaskrá, En þær eru
að sjálfsögðu fyrst og frenuít
fornar sögur, íslendinga og
Norðmanna, og má geta nærri
að ekki er þar allsstaðar á
föstu að byggja, þ. e. a. s.
þótt getið sé leika er ekki endi-
lega lýst hvernig þeir fóru
fram, né hverjum reglum þeir
hlíttu. T. d, lýsir höfundur því
allnákvæmlega hvcmig hann
aðeins ágrip af ævisögu, enda
árin orðin mörg og frá ýmsum
mcrkilegum hlutum að segja.
Það er alveg sérstaklega lipur
menmngarsögu. ( af högum Jóns forseta. Og ég
En því er ekki að leyna að* 1 2 3 4 5 6 7 8 9 held að ég verði að ljúka þess
Iangmest gaman hafði ég af um línum með niðurlagi
ævisöguþáttum Tryggva Gunn- Tryggva á þáttum sinum. Það
arssonar. Ég held því valdi er svona:
myndarbragurinn á manninum j „Af því sem ég hef aðhafzt
og geðslagið í frásögninni, um dagana er tvennt sem mér
mannlundin sem skín þar í þykir vænzt um. Annað er af-
gegn. Þótt hann legði hvorki j skipti þau af högum Jóns Sig-
fyrir sig ritstörf að marki né urðssonar sem ég nú hef sagt
skáldskap, hefur hann verið j frá. Hitt er það sem ég hef
skyggnastur þessara manna á! skrifað og unnið fyrir dýrin.“
hin óunnu verk í landinu, verk-1 Þetta er sjálfur einfaldleikinn
in sem þurfti að vinna fólk- uppmálaður. B. B.
Fóru þeir svo leiðar sinnar.
og er þeir komu til kirkjunnar.
fór presturinn ofan úr stólnum.
Sáu þeir þá, ’hversu prestur
hafði villt sjónir fyrir þeim.“
Þessi saga er allskýrt ein-
kennandi fyrir Þjóðsagnakver
Magnúsar frá Hnappavöllum.
Hún talar glöggu máli um blæ-
inn á frásögnunum. Og hún
lýsir því hve laglega þæi' ei u
stílaðar og hve geð þeirra er
glatt.
B. B.
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSS0N

AFMÆLI
Árið 1950 er ár merkis-
afmæla í félagslífi íslenzkra
skákmanna.
Á þessu ári er aldarfjórð-
liði
nd í.
an er
m sífían Skáksam-
Í3 var stofnað, jafn-
ii frá stofnun Tafl-
■ .arfja'.’ðar, en Tafl-
iavikur l álfrar ald-
E
hefur neitt frétzt um
hátíðahöld hjá Skáksamband-
inu, en Taflfélag Hafnarfjarðar
efndi til afmælishófs um þessa
lielgi og ráðgerir að halda tafl-
mót á næstunni.
að halda taflmól með erlsndri
þátttöku í haust, en það fórst
fyrir um sinn af óviðráðanleg-
um orsökum eins og kunnugt
er. Mitt hefur ekki verið aug-
lýst eunþá, að félagið gefur út
veglegt minningarrit í tilofni
afmælisins. Verfío þru’ aC tjá.l
sögðu ýmsar greinar og rit-
gerðir um félagio og störf þess,
en auk þess yfirlit um þátttc u
Islendinga á erlendum skák-
mótum og valdar slcákir frá
þessum móturn, um 60 að tölu.
Þetta er fyrsta skákbókin á
Islandi um áratuga bil, hún
verður prentuð á vandaðan
Taflfélag Reykjayíkur ætlaði pappír og prýdd fjölda mynda,
syo a.ð þeir sem eigo skákmann
í fjölskyldunni þurfa ekki að
vera í vandiæðum með val á
jólagjöf haiida honum.
NORRÆNA SKÁKMÓTIÐ
meistaraflokkur '
Áki Péturss, Jón Þorsteinss.
1. e2—oi
2. Bfl—c4
bræðranna Áka og Sturlu. Hvít
ur á góða stöðu og hún batnar
við þetta framhald svarts. Betri
leikur var He8.
10. f4xe5! BfC—.17
11. Bcl—f f Dd8—e7
Bstra var Rxc4 12. dxe4 Bxí3
o. s. frv.
12. Bc4—d5 c7—c6
13. Bd5—b3 Ita5xb3
14. a2x1)3 Bg4xí3
15. Ddlxf3 Btl7x: 5
16. DfS—g3 Hf8—r8
Hv.’tur á greinilega betra, en
hér (eða í 'næsta leik) var Í6
3. d2—-(13
4. Rbl—e3
5. f2—f4
6. Rgl—f3
7. Rc3—u4
8. Ra4xc5
9. 0—0
Byrjun hvíts
e7—eí>
Rr8—f6
Bf8—c5 bst-ri leið, sá leikur valdar Re5
Rb8—eo ?g cpnar leið til að valda g7.
d?—fíOj 17. Hfl—Í2
BcS ' ] 18. Bf4—g5!
0—0 Nú er ekki
díixcð Iríkr. 16.
19. Bg5—fG
cr
RcG—«5
einkavopn
b7—1:6
De7—(‘6
lengur unnt að
Reö—g6
Framhald á 6. síðu.