Þjóðviljinn - 14.02.1951, Qupperneq 5

Miðvikudagur 14. februar 1951.
1» J Ö Ð V 11 9 I N N
5
Enn hafa borizt tvær grein-
ar til viðbótar um islenzku
sýninguna í Osló. Birtist hin
íytri í Arbeiderbladet í Osló
og er eftir Arve Moen, list-
dómara blaðsins. Þar segir
hann:
I.Meðal þeirra mörgu þátta,
sem skapa list þjóðar, er einn,
sem er auðsærri og greinilegri
en aðrir: sá jarðvegur. sem hún
er sprottin úr. Að baki allrar
sannrar og upprunalegrar list-
ar má alltaf finna náttúru
landsins, og skaphöfn þjóðar-
innar. Þegar við minnumst
þeirra norrænu sýninga, sem
\ið höfum séð á sííustu árum,
•— þeirrar dönsku, finnsku og
sænsku, — finnum við, að þær
hafa allar skilið eftir hjá okk-
ur áhrif, sem eru ó'ík innbyrð-
is, og ólík okkar eigin list. Og
nú er röðin komin að íslenzku
listinni, sem við höfum liingað
til haft mjög óljósa hugmynd
um. Og hér dyljast þjóðarein-
kennin ekki heldur.
Þegar hin unga og arflai’sa
íslenzka list kom fyrst fram um
aldamótin síðustu, var það fvrst
og fremst landslagið, sem va.kti
ústhneigðina, og hefur állr til
þtssa dags verið sterkast; afi-
gjafinn.
Þegar sagt er að íslenzk !ist
sé arflaus, verður að skýra
nánar, hvað átt sé við. Það
merkir meðal annars, að hún
hefur farið á mis við mörg list-
ræn þróunartímabil, svo sem
þjóðernisrómantíkina, natúral-
ismann, impressionismann, ný-
rómant'kina og hinar frjóu
mótsetningar og víxláhrif þess-
ara stefna. Getum við t.d. í-
myndað okkur norska liotsögu
án nafna eins og J. C. Dahl,
Werenskiold, Krogh, Backer,
Edvvard Munch og alls, sem
þessi nöfn bara með sér? Ef
til vill er það ekki fyrr ,en
við höfum spurt okkur þessarar
spurningar, sem við skiljum
bákgrunn ís’enzkrur myndlistar
og getum dæmt hana rétt.
> Listaverkin, sem við sjáiun
á- þessari sýningu, eru öll frá
síðustu ár^ji. Aðeins nokkur
eru það gómul, að þau beri
ártöl annars og þriðja tugs
þessarar aldar. Hinar eigin-
legu fæðingarhríðir, — sem
hljóta að liafa verið mjög at-
hyglisverðar, — fáum við ekki
að sjá, en innan um sýninguna
má á stöku stað finna merki
þeirra. Meðal annars finnurn
við þar oft dirfsku í meðferð
efnisins, sem er skemmtileg
bending um vöntun á kjölfestu
listrænnar arfleifðar Og dönsk
áhrif eru hér undarlega lítil.
Þróttur og áberandi vilji til
skýrrar túlkunar er eitt af höf-
uðeinkennum þessarar ungu
listar. Að því leyti er hún skil-
getið barn þeirrar þjóðar, sem
gaf okkur sögurnar. Og við get-
um bætt við: að góðu og slæmu
er eitthvað í henni af máli okk-
ar sjálfra.
Það íslenzka landsiag, sem
rls upp úr hafinu í spennu
grjóts og jarðar, hrauns og
lyngs, á sterkan túlkanda þar
sem Jóhannes Kjarval er. Þar
cr bæði efniskennd og fint sam-
spil litanna. Góðar náttúrulýs
ingar má einnig finna hjá Ás-
grími Jónssyni, hinum róman-
tíska naturalista Þórarni B.
Þorlákss. og Jóni Þorleifssyni,
sem er öllu tempraðri í litum.
Einnig bera verk Kristínar
Jónsdóttur og Sveins Þórarins-
sonar þessi ótvíræðu íslcnzku
séreinkenni. Hjá listamanni eins
og Jóni Stefánssyni er aftur á
móti tekið aimennari tökum á
hlutunum, líkara. því, sem ger-
ist úti í álfunni. Hér eru hin
listrænu vandamál dregin skjTt
fram, og maður tekur eftir
hinni meðvitucu, skipulegu
myndbyggingu og hæfni til
þess aö láta litina móta form-
in. Júlíana Sveinsdóttir hefur
að því er ég kemst næst, þegið
mjög mikilsverð áhrif frá
danskri list. Enda 'þótt litameð-
ferðin sé eltki ýkja persónuleg,
er hún fín og látlaus. Guðmund-
ur Einarsson leitast við að
gera litameðferö sína sem ó-
brotnasta, og tekst með því að
áýna okkur islenzkt landslag
frá nýjum sjónarhól.
Millikynslóðin og þcir yngri
eru yfirleitt uppteknir af til-
raunum í svipaða átt og starfs-
bræður þeirra á hinum Norður-
löndunum. Margir þeirra hafa
þegar fundið túikunarform
sem hefur leitt til fullgilds, per
sónulegs árangurs. Þetta á sér-
staklega við um Gunnl. Schev-
ing, sem alltaf er sannur og
öruggur, hvort sem um er að
ræða myndskipun eða litameð-
ferð. Jón Engilberts sýnir liug-
myndaríki og verkgleði, en
formtúlkun hans er dálítið of
yfii'borðskennd. Og hjá Finni
Jónssyni leiðir tiiraunin til að
skapa sterk áhrif hann inn á
talsverða afvegu. Aftur á móti
stanzar máður við hinar dimmu
myndir Karenar Agnetu. ,,Port-
rett“ hennar er 'bæði lifandi og
I nefndaráliti Ásmundar Sig-
urðsso iar segir svo m.a,:
„Fjárveitinganefnd hefur
ekki orðið sammála um af-
greiðslu þessa máls. Vill meiri
hl. láta felia tillöguna, en
athyglisvert málverk. Snorri
Arinbjarnar dregur það veiga-
mesta í mótífum sínum saman
með kraftmiklum pensildráttum
og leiðir ljósið inn með sterkri
verkun, — en Þorvaldur Skúla-
son og Nína Tryggvadóttir leit-
ast hins vegar við að halda
myndum sínum í einum fleti.
Á 'meðal hinna yngstu tekur
maður eftir Hjörleifi Sigurðs-
syni, — sérstakiega myndinni
,,Gluggi“, og hinam frísklegu
samstillingum Harðar Ágústs-
sonar. Margir fara yfir í það
óhlutræna og liafa náö þar
sómasamlegum árangri, líkum
bví, sem við þekkjum fyrir.
Sigurður Sigurðsson er mjög á-
litlegur, ljóðrænn málari, sem
virðist fara sínar eigin leiðir,
og hin frumlegu höfuð Krist-
.iáns Daviðssonar eru athyglis-
verð fyrir fínlega litsetningu“.
★
í grein, er birtist í Verdens
Gang þann 6. þ.m. um sýning-
una og er eftir Johan Fredrik
Michelet, segir á þessa leið:
„Þegar þjóð, sem ekki á neina
listræna .arfleífð til þess að
byggja á, .leggur út í túlkunar-
form, sem eru árangur af þró-
un margra aldn, er mjög hætt
við áð útkoman verði ekki sem
bezt. Og hversu mjög, sem mað-
ur dáist að því, sem þessi litla
þjóð hefur lagt af mörkum á
ekki lengri tíma en hálfri öld,
er samt ekki hægt að neita því,
að sá, sem kemur á sýninguna
í eftirvæntingu þess að finna
þar eitthvað af sérkennum ís-
lenzkrar skapgerðar, verður
fyrir nokkrum vonbrigðum. Hin
persónulegu sérkenni eru allt
of oft dulin á bak við gervi,
sem menn hafa sótt til París-
ar, Kaupmannahafnar eða Osló.
Það er eins og við höfum séð
þessar myndir áður. Skyldleik-
inn við norska list er svo sem
mjög eðlilegur, — það eru göm-
ul ættareinkenni, sem koma hér
fram.
minui hl. leggur til, áð tillagan
verði samþ. óbreytt.
Minni hl. telur mál þetta
mjög aðkallandi og það svo, að
ekki sé sæmandi fyrir þingið að
.hætta nú störfum um margra
En þrátt fyrir þetta er samt
að finna svip hinnar óblíðu o.g
eihmanalegu eyju langt norður
í hafi i sýningarsölunum. Lita-
áferðin. getur verið myrk og'
þungbúin, grá og kuldaleg eða
líka lieit og elaleg. Og það má
vel. finna skapgerð einangrunar-
innar, sem tekur sjálfa sig.há-
tiðlega. og lífið aivarlega. Form-
túlkunin ber í . sér eittlivað
„sveitarlegt“ og „heimatilbú-
ið“, sem er þó viðfeldið og heið-
ariegt, en spennan í myndun-
um er oftast of bundin og fær
ekki útrás.
En við skulum líta á nokkra
þeirra manna, sem mest skera.
sig. úr, — ménn, sem liafa brot-
izt. út úr gerfi aðkominna á-
lirifa og sýna okkur einkenni
þjóðarskapgerðar og lands.
íslendingarnir túika hug sinn
aðallega á máli þeirra stemmn-
inga, sem landslagið og hafið
hafa lagt þeim til, að minnsta
kosti, þegar um er að ræða.
liina eldri menn. Þannig er um
Jón Stefánsson, — sem nú er
um sjötugt, og var lærisveinn
Zartmanns í Kaupmannahöfn
og síðar hjá Mattisse í París,
sem glöggt kémur fram í mynd
um hans. En í myndinni „Ung
stúlka á ísl. búningi," sem er
eitt athyglisverðasta verk hans,
kemur skýrt fram þungi og
formfesta, og mjög persónuleg
iitauðgi. Einnig dregur hin ljóð-
ræna og áhrifaríka náttúrulýs-
ing „Sumarnótt,“ með fuglun-
um tveim, mjög athygli manns.
Jóhannes Kjarval er nokkru
yngri, og sýnir raunsæistúlkun
lians sérkennilegan persónu-
leika. I mynd hans „Drekking-
arhylur“ er djúp glóð, sem
kemur innan frá, og uppbygg-
ing landslagsins er meitluð með
smágerðri og alúðarfullri ná-
kvæmni. En mestur málari er
hann ef til vill í hinni innilegu
landslagslýsingu „Mosi og'
hraun,“ þar sem efnisáferðin
mánaða tíma, án þess að gera
jafnframt ráðstafanir til þess.
að sjómenn, sem Alþingi hefur
með lagasetningu sinni hindrað
í að knýja fram greiðslu á.
kaupi sínu, fái leiðrétting mála
sinni. Engia stétt launamanna
í þessu landi hefur nokkru
slnní verið beitt annarri eins
óbilgirni og rangsleitni og sjó-
menn í jíessu efni. Sjómenn
hafa, sumir hverjir, ekki fengið
greitt áð fullu kaup sitt fyrir
s. 1. 3 ár, j /í að méð lögum
nr. 100 frá 1948, II. kafla.
sem verða að skoðast viðauki
við 1. nr. 85 frá 1948, er á-
kveðið, að hver sá útvegsmaður,
sem sótti um aðstoð, síldar-
styrktarlá,n eða aðra aðstoð.
skyldi 'vera laus við aðför eða
uppbcð á eignum sínum til
fullnustu kröfum, er menn
kynnu að eiga á hendur hon-
um, meðan á skuldaskilum
Framhald á 6. síðu.
Framhald á 7. síðu.
F.ngin stétt lannamaima faeíur veril beitt annarri
ém raigsleitni og siIdveiðisjómenH
Afturhaldsflokkarnir leggjast gegn tillögu scsíalista um að síldveiði-
sjómenn fái greitt vangoldið kaup sitt
Elns og kunnugt er hafa síldveiðisjómenn verið beitt
ir einstæðri rangsleitni af Alþingi á undanförnum árum.
Með sérstakri lagasetningu, sem fyrsta stjórn Alþýðu-
flokksins stóð að, voru þeir sviptir möguleikum til að inn-
heimta kaup sitt méð aðstoð laganna, og aí'leiðingin hef-
ur orðið sú að verulegur hluti þeirra á enn ógrcitt mikið
kaup fyrir strit sitt á undanfömum árum, sumir meira
að scgja allt frá 1948.
Sósíal'star hafa aftur og aftur fiutt á þingi tilíögur
um að þessi ofsókn á liendur sjómönnum yrði niður
felld, og síðast í haust fluttú þeir Áki Jakobsson, Ásmund
ur Sigurðsson og Einar Olgeirsson þingsályktunartillögu
þess efnis að ríkisstjórnin innleysti sjóveðskröfur síld-
veiðisjómanna og greiddi kaup þeirran Tillaga þessi hefur
ekki fengið undirtektir í fjárveitinganefnd, merihlutinn
vill láta fella hana, en Ásmundur Sigurðsson einn mælir
með henni.