Þjóðviljinn - 08.04.1951, Blaðsíða 3

Sunnudagur 8. april 1951
ÞJÓÐVILJINN
(3
Þokazt rauða
Þokan rauða, nýjasta bók
Kristmanns Guðmundssonar, er
uppdiktuð skáldsaga úr siígu-
legri byggð. Hún gerist á 11. öld,
við Breiðafjörð, á Alþingi við
Öxará, við írska konungshirð,
í Niðarósi. Húsum og klæðum,
háttum og landi mun lýst á
isannsögulegan hátt, eftir því
sem höfun.di' hrekkur .þekking
til. En persónurnar liafa ekki
verið til í sögulegri merkingu.
Okkur er tjáð að sagan fjalli
um höfund . Völuspár, þ. e. a.
s.: liún á að vera lýsing og
frásaga af ævi og þroskaferli
manns sem hefði getað ort þetta
kva\ði, eitt af stórkvæðum
heimsbókmenntanna. Eru þar
ckki öll kurl enn til grafar
komin. Isarr Dagsson er að
vísu tekinn að yrkja í þessu
bindi. En höfuðverk hans mun
bíða seiimi bókar, enda sói
hans vart í hádegisstað þótt
hún muni snemma hníga.
Hvað þarf þá höfundur
Þokunnar rauðu að hafa til
brunns að bera? Hann þarf að
skilja til fyllstu hlítar söguleg-
ar og andlegar forsendur þess
verks sem hann er að skapa
höfund að. Til sliks þarf bæði
xnikla sögulega innsýn, grund-
vallaða á vísindalegri söguþekk
ingu en ekki innblásnum ím>md-
unum því Völuspá í okkar hönd
um er ákveðin, gefin staðrejmd
sem ekki verður linikað eftir
geðþótta hvers og eins. Og ti!
slíks sköpunarverks þyrfti einn
ig vit og skap á borð við höf-
und Völuspár — og líklega
reynslu af svipuðu tagi og
hans. Skáld sem býr til gildar
höfund hennar þyrfti sjálft að
geta samið verk hliðstætt
henni. Margs þarf búið við.
Hver er ísarr Dagsson ?
Hann er völvusonur við Breiða-
fjörð; drengur, unglingur og
að lokum fullvaxinn maður í
þessari sögu. Móðir hans er
höfðingi af viti sínu og spá-
fjalli fær hann ráðning lifsgát-
unnar. Hún er þessi, prentuð
gleiðletri á bls. 227 í Þokunni
rauðu: „Konungur himnanna
var að vekja hann til meðvit-
undar um tilveruna, gera hann
sér líkan“. Við vitum ekki enn
hvern lærdóm lífsreynsla ísarrs
fÖrumaður sem manni skilst
þó að síðar gerist kóngur í
Skotlandi skamma hríð. ísarr
er liverjum manni glæsilegri —
og, gáfaður eftir því, skulum
við yona; tekur snemma að
hugsa um rúnir tilverunnar
gátur lífsins. Lifir þó að höfð-
ingjahætti, býður vinum sínum
heim til langra dvala, og ,er
goldið í sömu mynt. Þeir flakka
u m byggðina og landið, og
drepa ekki hendi sinni í kalt
vatn. Ungar stúlkur koma þar
fljótt við sögu, og eru snemma
fyrirhugaðar giftingar þvers og
kruss um byggðina. En ekki
fellur þar öllum jafnvel skipt-
ing liðs og skapa. Eru þessi
mál öll óútkljáð er ísarr fer ti!
Irlands með Clemet presti, og
! íveir Lvinlr hans og fóstbræður
með honum; hann til að nem,°
4ísindiLÍí>g menntir, þeir til að
’ áfla sér fjár og frama. Dvelja
í þeir þar árum saman, og nær
; hver siriú miði. I lok stórbrot-
innar leiðslu sem Isarr upplifir
við launhelgavígslu í írsku
KRISTMANN GUDMUNDSS.
Dagssonar kann að leggja hon-
um upp í hendurnar. En þetta
mun vera síðasta orðið í lang-
skólanámi og vísindaiðkunum
hans. Og erum við ekki líka
komm á höfundarspor Völu-
spár ?
Isarr Dagsson á alls kostar
við hverja mey sem lítur hann
augum — nema ef vera skyldi
Úlfrún á Mánafelli sem honum
er fyrirhuguð að frænda ráði;
enda fórnar hann henni vini
sínum og elskhuga .hennar, í
lok þessa bindis, hvort sem sú
fórn verður tekin til greina er
heim kemur af hafi. Saga þessi
er líka uppfull með jmdislegar
stúlkur, ójarðneskar að feguro
og hverri prýði, nema ef það
skyldi reiknast þeim til syndar
hve snemma þeim þykja góðir
kossar. Verkar allt þetta kossa-
flangs dálítið broslega á hvers-
dagslegan lesanda, en þó grun-
sagnaranda, faðir hans týndur p^r hann að af ástum þessa
ættina. Félagar hans eru að
vísu nokkru jafðneskari í eðli,
en hins vegar svo líkir hver
öðrum að þeir þekkjast ekki
sundur af öðru en nafninu.
JÚ, þeir eru dálítið misháir i
toftinu líka. En það sést ekki
í bók. Sama er að segja um
frökenamar litlu. Þær em allar
eins, ofurlitlar jurtir sem liafa
gaman af marklausum kossum.
Þær eru nærri blóðlausar, eins
þg bókin öll,
1 engri íslenzkri skáldsögu
er jafnmikið af fallegum orðum
og þessari. Hér er lítið sýnis-
horn: En Isarr Dagsson sett-
•'st við stýrið, alsæll, og tók
ið kyrja lofgerðaróð til lífsins,
er hann orti jafnharðan. Allt í
kringum hann glitraði hafflöt-
urinn líkt og silfur og snær,
en framundan risu eyjarnar í
ótrúlegum bláma undir roða
sólarlagsins. Gleðin í huga
hans var einnig blómrauð og
blá, Honum var sem hann sam-
einaðist ljóma liins litrika
kvölds; tíbráin sjálf bar bátinn
hans inn í ljóma mikillar kyrrð-
ar“. En merkilega óminnisstæð
er manni þessi faguryrðalýsing.
Og þó er það ekkert merkilegt,
því hún er öll utanverð og
engin dýpri fegurðarskynjun að
baki. Höfundurinn kemst ekki
nær blámanum en það að segja
að hami sé ótrúlegur, og orða-
Framhald á 7. síðu.
um
Haustir 1949 hóf Menningar-
ájóður útgáfu einhverrar mestu
landafræði í heimi. Nefnist verk
ið Lönd og lýðir og átti að vera
tuttugu bindi alls, eða yfir 4000
bls. ef draga mátti stærðar-
ályktun af fyrsta bindinu. Af
því ekki mun hafa verið gerð
grein fyrir þessari útgáfu hér
í blaðinu, vil ég taka upp úr
formálsorðum fyrsta bindis ráð
gerða skiptingu verksins í
bindi: „1. Noregur. 2. Svíþjóð.
3. Finnland. 4. Danmörk. 5.
Færeyjar. 6. Bretland hið mikla
pg Irland. 7. Frakkland. 8. Mið-
Evi'ópa: Þýzkaland, Belgía,
Sviss, Austurríki, Tékkóslóvak-
ía, [Pólland, Ungverjaland. 9.
Suðurlönd. 10. Sovétríkin. 11.
Bandaríkin. 12. Kanada. 13.
Mið- og Suður-Ameríka.. 14.
Afríka. 15. Suður- og Vestur-
Asía. 16. Austur-Asía. 17.
Astralía og Suðurhafseyjar. 18.
förðin. 19. Mannkynið. 20.
Landabréf, uppdrættir, línurit."
Fyrsta bindið var sem sagt
Noregur, ritað af Ólafi Hans-
syni menntaskólakennara, isem
iafnframt liefur umsjón með
útgáfunni og mun hafa ráðið
miklu um alla tilhögun bóka-
flokksins. Mun bókinni hafa
verið vel tekið, enda var þar
geysimikinn fróðleik að finna
um frændur vora Norðmenn og
land þeirra. Hins vegar var í
bókinni allmikið af smekkleys-
um sem ekkert komu ne’nr
máli við, m. a. um drykkjr''-au
Islendinga og fleira í þá átt
U.igur menntamr.ðnr ser.i ve!
bekkir til í Noregi rita, i greh
um bókina og leiðrótú ma.gai
villur í henni og vakti. athygli
á margs konar ónákvæmni og
ósamkvæmni, sem þar gætti.
I haust kom annað bindi
þessa flokks, Svíþjóð, eftir Jóri
Magnússon fréttastjóra. Eins
og fyrra bindi er þessu skipt
i þrjá hijfuðkafla er svo heita:
Landið, Þjóðin, Einstákir lands
hlutar og merkisstaðir. I fyrsta
kafla, sem er stytztur, greinir
m. a. frá legu og londslagi,
vötnum og ám, loftslagi, gróðri,
dýralífi. Kaflinn um þjóðina,
sem er langlengstur, skiptist í
sex hluta: Þjóðerni og tunga,
Atvinnuvegir og samgöngur,
Stjórnskipun og stjómmála-
flokkar, Bókmenntir og listir,
Saga, Samskipti Svía og íslend-
inga. Og mun í þessum þáttum
drepið á flest það sem vettju-
legir menn láta sig einhverju
skipta um önnur lönd. Sérfræð-;
ingar isækja vitaskuld ekkert í
slíkar alþýðubækur sem þessar
eiga að vera. — Seinasti hlut-
inn heitir Einstakir landshlut-
ar og merkisstaðir, þar seríi
gerð er fyrir þeim nánari grein
en liægt er í yfirlitinu um
landið.
Þetta er stutt lýsing á efni
bókarinnar. Því fér víðs fjarfi
að undirritaður liafi gert sér
nokkra hugmynd um það hvem
ig ætti að semja svona bók,
lætur þess vegna sem þær séu
í því æskilegasta formi. Ekki
er ég heldur svo vel að mér í
fræðnm Jiessa lands að ég geti
leiðrétt þær villur sem inn
kynnu að hafa slæðst. Eitt ár-
tfl sá ég skakkt, fæðingarár
Framhald á 7. síðu.
SKAK
Ritstjóri: Guðmundur Arnlaugsson
fólks muni í framtíðinni gerast
mikil saga — og hormuleg. Hitt
rennum við síður grun í hvernig
við erum nær höfundi Völuspár
á þessum slóðum.
Hver er IsaiT Dagsson?
Hann er kristinn imgur maður
með tilhneigingar til heilagleika
í blóðinu. Hann er skyggn í
álfheima, og drevmir um flekk-
!eysi og hreiniifi á!fa og blóma.
I öðru landj læri?+ honum að
ná því valdl ýfir hug sínum að
hann geti hugsáð bær hugsanir
einar sem hann óskar hverjr
sinni, stöðvar hugsanastraum-
inn. Og leggur stund á öndun
aræfingar í hví skvni. Fyrir
utan kristindóminn eru honum
kunnar eg.vpzkar trúarkenning-
ar, og ég má segja indverskar
hugmyndir um lffið og ódauð-
leikann. Svona margar stoðir
renna uifdir Völuspá. — Hanr
ann konum, einkum í draumi,
enda er unglingur þessi allur
einkar loftkenndur og mynd
hans á reiki. Hann er ekki af
moldu kominn nema í aðra
Lesendum síðasta skákþáttar
hefur sennilega komið fyrri
hluti hans spánskt fyrir sjónir.
Að vísu kom það fram einhvers
rtaðar um miðbikið, að hér
var um þýdda grein að ráéða,
en ekki var frekar-vikið að þvi.
Úr fyrirsögn kaflans hafði fall-
ið niður, að þetta var ritstjórn-
argrein úr enska stórblaðinu
Times. Ég hafði gaman af þess-
ari grein bæði vegna þess að
sjaldgæft er að sjá forustu-
grein í dagbjaði fjalla um
skák, og svo var efni hennár
fióðlegt ölium þeim, er ánægju
hafa af skák.
Ste’ngrímur Guðmundsson
Skákineistari Reykja-
\ikur 1951.
Skákþingi Reykjavíkur er ný-
lokið, og varð Steingrímur Guð-
mundsson fyrstur, en næstir
urðu Þórður Jörundsson og
Bjöm Jóhannesson. Steingrim-
ui hefur ekki fyrr orðið skák-
meistari Reykjavíkur, en skák-
moistari Taflfélagsins var hann
árin 1934 og 1939, og árið 1936
var hann í flokki þeim er keppti
fyrir íslands hönd á skák-
ólympíunni í Múnchen. Það
hefur viljað brenna við lijá
okkur Islendingum í skák eins
og öðrum íþróttum, að menn
fcætta áð keppa, þegar þeim
fer að ganga miður. En Stein
grimur hefur haldið tryggð við
íþróttina, þótt ekki blési alltaf
jafn byrlega, sótt mót eftir
mót, teflt skákarinnar vegna
en ekki framans. Og Stein-
grimur hefur fleira sér til á-
gætis. Hann er einhver frum-
legasti skákmaður hérlendis. —
Þegar skákferill Steingríms
hófst, vorú rit Nimzovitsj að
koma út eða. nýkomin út (Mein
System, Die Praxis meines
Systems). Nimzovitsj var ein-
liver frumlegasti höfundur, sem
r.m tafl hefur ritað, og flestir
taflmeistarar hafa orðið fyrir
oinhverjum áhrifum frá honum.
En Steingrímur hefur valið
hann sem sitt leiðarljós í skák-
innni. Ég veit ekki, hvernig
Steingrímur hefði teflt, ef liann
fcefði aldrei kynnzt Nimzovitsj,
— hve mikið Nimzovitsj á í
honum og hve mikið hann
sjálfur. En víst er um það,
að tæpast getur sérkennilegri
taflmann hér en Steingrímur
er. Ég hef hér með höndum
tvær af skákum hans frá
Reykjavíkurmótinu, en hvor-
ug sýnir þessi sérkenni hans
nógu vel. Hér kemur sú styttri:
Kristján Steingrímur
Svlveríuss. Guðmundss
1. e2—e4 e“—e6
2. d2—d4 d7—do
3. e4—e5 c7
4. Ddl—g4
Nimzovitsj gegn Steingrimi!
Þessi leið, sém Kristján velur,
er komin frá Nimzovitsj
4-------------------- c5xd4
5. Rgl—f3 Rb8—e6
6. Bfl—dS Dd8
7. Dg4—g3. Rg8—e~
Hér er taíið bezt að Ipika
f7—f6, 8. exf6 Dxg3 9. f7f
Kxf7 10. hxg3 e5, og svartur
stendur betur. 8. Bf4 dugir
heldur ekki, vegna. g7—g5 9.
Bd2 Rxe5 10. Rxe5 Dxe5f
8. 0—0 Rc7—f5
9. Dg3—f4 g7—g6
1C. g2—g4! Rf5—g7
Bh6 svarar hvitur sennilega
með 11. Rg5 Rg7 12. Hel og
hótar þá Rxe6.
11. Hfl—el h7—hG
12. Rbl—<12?
Með 12. Df6 gat livítur tor-
veldað mjög liðsflutninga
svarts á kóngsarmi.
12. ------ Bf8—e7
13. Rf3xd4?
Betra var Rb3.
13. --------------- Rc6xd4
14. Df4xd4 hf6—h5!
Nú getur hvítur ekki einu sinni
leikið g5. Svartur opnar h-
línuna og vinnur á því.
15. h2—h3 Bc8—d7
1C. Rd2—b3 h5xg4
17. h3xg4 Hh8—h4
18. Kgl—g2 Rg7—f5!
19. Dd4—f4 g6—g5
20. Df4—f3 Rf5—h6
Nú hlýtur hvitur að láta peð.
21 Hel—hl
22. Kg2xhl
23. Bcl—e3
24. Df3—h3
25. f2—f4
26. Be3—d4
27. Dh3xg4
28. Khl—g2
Hvítur gefst upp.
Hh4xhl
Dc7xe5
Be7—<16
Rh6xg4!
g5xf4
De5xd4!
De5—h8f
0—0—41