Þjóðviljinn - 30.10.1951, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 30. október 1951 — ÞJÓÐVILJINN' — (5
Listaáhuginn er sagður mik-
ill. Samkvæmt því er manni
skipað að vera þakkiátur. En
við hvað er miðað? Við núll?
Við það að listsýningar standi
auðar, séu einskonar sérvizka
eða hobbý, fyrir vissa tegund
manna, sem enginn man lengur
samheiti á, að þarfir dýrsins
séu þarfir mannsins? Ef ekki,
hvað á. þá að halda ?
Á Islandi lifir mikill lista-
maður, myndhöggvari, og eins
og persónugervingur fyrir beztu
kosti þjóðarinnar, sem þar býr,
þrautseigur, þurftarlítill, and-
lega vakandi, gáfaður, frumleg-
ur, genial. Hvað viíl ein þjóð
meira? I tuttugu til þrjátíu 'ár
hefur hann starfað meðal okk-
ar, misskilinn, hundeltur, pínd-
ur og hæddur. Hann heídur í
fyrsta. skipti sýningu á verkum
sínum eftir öil þessi ár og þjóð-
in er söm við sig, enginn kem-
ur. Það er listaáhugi hennar.
Höggmyndalist er ásamt
byggingarlist sú listgreina sem
mest er sameign okkar allra,
‘þessvegna 'á þjóðfélagið og sér-
staklega. menn þeir, er út-
deila ávöxtum vinnu þess, að
vaka yfir henni alveg eins og
heilbrigðismálum eða skóla-
málum. Án listar ekkert upp-
eldi, engin heilsa.
Nú. Hver er svo raunin?
Hvar eru hin skreyttu torg,
hinar prýddu húshliðar. Var
kannske enginn peningur af-
gangs, eða fór hann ef til vill
'allur í bíla og brennivín? Hugs-
ið ykkur, þið forstjórar ríkis og
bæjarfélaga, komið með mér í
huganum eitt andartak fram í
tímann og eg skal sýna ykkur
einkennilega mynd. Eg vona að
þið hafið inanndóm í ykkur til
að viðurkenna að ykkur hryllir
við: Á tslandi er blómgandi
atvinnulíf, mörg hús eru byggð,
fleiri munir smíðaðir en nokk-
urntíma áður í sögu þess. (Eg
verð a'ð skjóta því inn svo að
öruggt sé að þið misskiljið mig
ekki, að lilutur hefur tvemis-
lconar skyldur gagnvart okkur
og við gagnvart honurn auðvit-
að: Not og fegurð). Eg efast
ekki um a’ð þið gerðuð allt til
þess ao eins vel færi um ykkur
i húsum. ykkar og mögulegt
var, að g'ögn ykkar og gripir
þjónuðu þörfum ykkar í fyllstu
auðmýkt. Bílarnir þutu með
ykkur um landið. Það var þægi-
legt. Verksmiðjurnar voru að
vísu ekki til fyrirmyndar, en
þær gáfu þó atvinúularjium
mahni mat. En hvernig var það
með hina hliðina, hvernig var
það með fegurðina og annan
atvinnulausan mann, þann, sem
átti a'ð móta húsin ykkar, hlut-
ina ybkar já, og við skulum
segja verksmiðjuna okkar, af
því að bið voruð sagðir í þjón-
■ustu ríkis og bæjar, hvað gerð-
uð þið við þann, sem átti að
,,hefja hug okkar“, eins og
prestarnir segja, sem átti að
minna okkur á að við vorum
herrar á jorðunni, sem átti að
gera lífsstríðið að ljóði þótt
ekki væri r.ema augnabhk?
Lítið þið á hann Ásmund.
Þarna hafið þið þrælað honum
út í húsbyggingum, hálfsvelt
liann, hálfdrepið hann svo að
rétt sé a'ð orði komist. Einu-
sinni kom ykkur til hugar að
setja eina mynd hans upp á
almenningsfæri, en lýðurinn í
horginni æpti þ'á að ykkur og
þá var lcjarkurinn ekki meiri
en svo að þið stunguð myndinni
út í horn.
Þið haldið að iiann komi ykk-
ur ekkert við? Þið eigið enga
sök ? Örlög. Gott. En mér er
spurn, hvenær ætlið þið þá
a’ð hætta að hundelta þennan
mann, sem er sómi ykkar, oklt-
ar, einn af fáum. Eða haldið
þið kannske að heiður ykkar
sé svo mikill að ykkur muni
ekkert um það að einum mesta
myndhöggvara íslands sé bara
kastað fyrir borð.

HELREIÐ — (eign ríkisins). — Þetta listaverk er skorið í eik.
eins og svo margar af mynd-
um Ásmundar er, að hver get-
ur dregið sína eigin ályktun og
bundið við þær sínar eigin
minningahugmyndir (associat-
ed ideas).
Ég varð dálítið hissa að sjá
Vatnsberami þarna, því það var
yfir henni svo mikil klassísk ró
innan um allan liamaganginn í
hinum myndunum. Mér er alveg
óskiljaniegur sá úlfaþytur, sem
hún vakti, er setja átti hana
upp í Lækjargötu. Ég má segja
að það var Guínar Einarsson,
sem fann henni það til foráttu,
sem mér finnst hin beztu með-
mæli: að hann hafði hvergi séð
aðra eins mynd í borgum er-
lendis. Okkur vantar einmitt
eitthvað frumlegt, eitthvað
nýtt, citthvað sem áðrir ekki
hafa. Mér finnst það t. d. gall-
inn á þorra þeirra höggmynda
sem prýða hina óviðjafnanlegu
Parísarborg, að það er eins og
þær séu aiiar eftir sania mann-
nillingurinn og þjóðfélag
List Ásmundar Sveinssonar
Ásmundur Sveinsson hefur
þolað heimsku ykkar og blindni
svo að einhver smáglóra, ein-
hver ofurlítil týra af sóma gæti
borizt fram í tímann, út í lönd-
in, eða inn að þeirri samvizku,
sem enn er eftir með þessari
þjóð. Ásmundur, þú hefur ver-
ið brimbrjótur okkar, sönn fyr-
irmynd, við munum ekki gleyma
þér Hörður Ágmstsson.
Ásmundur!
Mig langar í tiiefni af þessari
fallegu sýningu, sem, án efa,
verður öllum, sem hana sjá,
ógleymanleg, allt frá elztu
myndinni, Sæmundi á selnum,
1927, síðan hina samfelldu,
stórbrotnu þróun að síðustu
myndinni, I tröilahöndum, 1951,
að þakka þér þann stóra skcrf
scm þú hefur lagt til lista í
þessu landi. Á ég þar ekki að-
eins við höggmyndalistina, sem
þú hefur glætt áhuga almenn-
ings á, bæði sem kennari við
Myndlistaskólann undanfarin
ár og með myndum þeim, sem
þú me'ð dirfsku og trú á fólkið
hefur stækkað og stillt upp fyr-
ir utan hús þitt almenningi til
þroska og yndis. en nokkrum
úrillum, klámfengnum náung-
um til hneykslunar.
Það er ekki síður máiaralist-
in, sem þú hefur tekið upp 'á
þína arma með því að opna
málurunum hús þitt við Freyju-
götu, og þar með gefið þeim
tækifæri til að komast i sem
nánast samband við fólkið, og
er það von mín og trú að al-
menningur sýni viðleitni þess-
ari verðugan skilning með því
að koma og skoða; fylgjast
með framvindu íslenzkrar
myndlistar.
Það er orðið svo algengt, þeg-
ar ungir og efnilegir listamenn,
sem ekki fara gamlar og troín-
ar slóðir, sýna myndir sínar,
að uppvekist menn, sem finna
sig tilknúna að ófrægja verk
þeirra og rangsnúa hugsunar-
hætti almennings til myndlist-
ar. Þessir ungti listamenn, sem
miklar vonir eru tengdar við,
sækja þig heim; við þig geta
þeir rætt, síimgan og sifrjóan,
opinn fyrir öllu nýju, sem gerist
í listum. og með óskeikult auga.
Þú blæst þeim bjartsýni og
von í brjóst. .
Það fer einlæg ósk ahra að-
dáenda þinna, að hið opinbera
gangist fyrir sýningu á verk-
þínum erlendis, (París — Lon-
don) þar sem þau munii metin
að verðleikum.
Lifðu heill.
Gunnar Signrðsson.
Það er tvennt sem mér finnst
mest áberanai á þessari sýn-
ingu Ásmundar: hversu jöfn-
um og háum mælikvarða hann
nær og hreyfingin í öllum mynd-
um hans. Sýningin er lauslegt
yfirlit yfir þróun listar hans
síðastliðin tuttugu og fimm ár,
hann hefur á þeim tíma farið
i gegnum þrjú þróunarstig, en
þessi tvö einkenni haldast í
gegnum allar breytingar, allt
frá Konu tneð bikar til í trölla-
höndum. Hver mynd er svo þaul
hugsuð, að það er virði þess að
skoía hverja einustu þeirra og
skoða rækilega. Ég held að þetta
sé einhver heilsteyptasta sýning,
sem ég hefi séð á Islandi.
Hreyfingin, sem ég minntist
á, einkennir næstum hverja
mynd. Hún er oftast nær upp
á við og út á við og líkist þann-
ig ákalli en ekki bæn, ákalli
þeirrar tegundar sem kemur
fram í hinu einstæða erindi
Bólu-Hjálmars: ,,En viljirðu
ekki orð mín lieyra •—■“
Þróunarstigin eru natúral-
isminn og það sem ég vildi
kalla hin egypzku áhrif, sem
voru nokkurnveginn samferða,
og nú síðast það sem nálgast
að vera abstraktismi, sem nær
þó ekki lengra en það, að hver
maour getur séð ,,af hverju
myndin á að vera“, en hefur
samt veitt iistnmannimun frjáls
ræci til aS láta hvert form
þjóna sínum eina tilgangi: að
skapa heiisteypt listaverk.
I Það er tilgangslaust að lýsa
jeinstökum listaverkum á þess-
ari sýningu, best fyrir hvern
og einn að fara sjálfur að skoða
og njóta. Þó langar mi'g að
minnast á noklfrar myndir.
Ég sá þess cinhversstaðar
getið um Malarann, að „hver
hefði nokkurntíma séð nokkurn
mann bera sig þannig að ,viS
að mala lcvörn". Hér kemuf
fram nokkuð algengur misskiln-
ingur. Listaverk þarf ekki að
vera skýringarmynd (illu-
stration) á einhverju hugtaki.
Þessi mynd minnti mig á Grótta
söng eftir St. G. St.
„Kvörninni snúum, kreist við
höfum fast
möndul unz balc okkar brast.
Þessar hendur ha'fa unnið
heimsins þunga mannlífs-
starf“.
Og þó er óvíst að iistamaður-
kin hafi haft nokkuð svo drarna-
jtískt í huga, því það er kímni
, í myndinni, sem minnir ef til
'vill frekar á að „'salt er hið
rauða korn, er fjandinn mól“
hjá H. K. L. Það sem er
skemmtilegast við þessa niynd
inn. Að vísu á veðrun og elli
nokkra sök á því, en frumleik-
ann vantar. Ég segi því: upp
með Vatnsberan undir eins!
Ég gat þess áður, að mér
þætn aliar myndirnar góðar á
þessari sýningu. En þó finnst
mér list Ásmundar hafa risið
hæst á hinu síðasta þróunar-
stigi hans. Ég vil aðeins minna
á Svarta dýrið, Helrelðm, Tónar
hafsins og Maternité. En lengst
hefur hann komist í I tröila-
höndum. Það vill svo til að hún
stendur á stöpli með hringskífu,
svo maður getur snúið henni
fyrir sér eftir viid og iátið ljós
og skugga leika hringdans um
hin óendanlega fjölbreyttu
form, sem hverfa hvert inn í
annað, vefjast hvert um annað,
skerast og stangast á, en línufe
og skuggar hlykkjast og liðast
í dillandi hrynjandi. Þetta er
’nin fulikomnasta hljómkviða
— skorin í eik. Og efnið —
þjóðsaga? — eða gæti það ver-
ið Island og Amerika kannske ?
En hvað sem því líður, þá kem-
JÁRNSMIÐUR
ur hér fram hið sanna lista-
mannseðii: samúð með lítil-
mögnum og ofsóttum.
Magnús Á. Árnason:
'k
Engar myndir eigum við Is-
lendingar jafn hlaðnar spennu
þessarar aldar og nýjustu verk
Ásmundar Sveinssonar. Þs.r eru
segulmögnun tveggja póla:
Beiskju tortímingarinnar og
gleði lífsins, — trúarinnar '4
manninn, þrátt fyrir allt. Og
þó eru þær aðeins að hálfu af
þessari öld. Sá rammi safi, sem
þenur formin og gefur þeim
líf, er safi ísiands frá þúsund
myrkum vetrum Það er kynngi
þjóðsögu og rímu, innfjáig og
dul, holdguð formi nýrra tíma.
Andspænis þessum myndum
finnst okkur þáð hafa verið i
gær, sem Sæmund bar a'ð landi,
ef>a í nótt að tröliið kvað:
Fögur þylíir mér iiönd þín,
suör mín hin suarpa oj dillidó —
Fortíð og nútíð renna sam-
an í deigiu þessa meistara, þjóð
og heimur verða eitt.
Iiinan stundar verða verk Ás-
mundar Sveinssonar sameign
evrópskrar listmenningar og
fósturgjöld íslenzkrar myndlist-
ar goldin. En hin mikla skuld
okkar , sjálfra við Ásmund
stendur ógreidd.
Okkur ber að vaka yfir því,
að hver einasta mynd hans
komist í varanlegt efni, og hver
einasta beirra, sem stærð hef-
ur til, komizt á almannavett-
vang.
Það er af anda og blóði ís-
lenzku þjóðarinnar, sem þessar
myndir eru orðnar til, og það
er hún, sem á að búa þeim
stað um ókomna tíð.
Bregðis. hún þessu hiutverki
sínu, vería aðrir menn til þess
að rækja það, aðrár þjóðir. Og
sá blettur yrði aldrei af oklfur
þvegi’.m.
En það er nýr gróður í land-
inu, nýtt fólk að koma. Þótt §15
bregðist, sem nú eigið láoinítil
þess að hlú að íslenzkri meiín-
ingu, bá mun Nýtt ístánd end-
urgjalda Ásmundi Sveinssyni
þúsundfalt. Það mun búa snill-
ingum framtíðarinnar betri hag
en þá erfiðisbraut, sem hann
hefur sjálfur orðið aö ganga,.
Og þannig veit ég að Ásmundi
Svéinssyni þætti verk sitt bezt
þakkað.
Björn Th. Björnssoa.
* \ \ i
T®
> -•■ ,3.x
t' 'Jt .. “•jR