Þjóðviljinn - 09.03.1952, Blaðsíða 3

Sunnudagur 9. marz 1952 — ÞJÓÐVILJINN
(3‘
Vegamót og vopnagnýr
Dagar Hendriks Ottóssonar
eru álíka margir og annarra
manna sem fæddir eru rétt fyr-
ir aldamótin, en það hefur
drifið fleira á þá en daga
flestra jafnaldra hans. Hann
hóf bráðungur þátttöku í
stjórnmálabaráttu og hélt sex-
stundaræður um hálfþrítugt;
var svartur hermaður í Hvíta-
stríðinu; fór í Bjarmalandsför
og ræddi við Lenín um heims-
pólitíkina; kenndi ensku á
Vesturgötu; seldi síld í Dan-
mörku; „féll í hendur“ reyf-
'urum“ í Frakklandi; málaði
kommúnistaáróður á kröfu-
gönguspjöld; leiddi verkfall í
Vestmannaeyjum; hóf Rauða
fánann á loft alla leið austur
á Laugavegi; státaði af ís-
lenzkri menningu á Danagrund,;
enda settu þeir hann í pútna-
hús fyrir vikið; gekk í þjón-
ustu hans hátignar Bretakon-
ungs; lenti í stórdeilum við
Seddon höfuðsmann og Wise
major; hafði umsjón með víð-
tækustu salemahreinsun í sögu
þjóðarinnar, enda sjaldan meiri
þörf; starfaði í herrétti Banda-
ríkjanna á Islandi — og síðast
þegar ég sá hann var hann að
drekka kaffi niðri á Hótel
Borg me'ð nokkrum blaðasnáp-
um.
Þvílík fjölbreytni í lífshlaup-
inu. Og þó hefur enn ekki verið
drepið á fiskimennsku hans um
fimm ára aldur, né á það
minnzt að siðustu árin hefur
hann gerzt stórvirkur rithöf-
nndur og sent frá sér fjórar
bækur á nákvæmlega jafnmörg-
um árum.
Ég er hér að hándfjalla þá
nýjustu, er heitir Vegamót og
vopnagnýr. Til skýringar kall
ast hún í undirtitli Minninga-
þættir, og í Inngangi segir svo,
meðal annars: „Þættir þeir,
Mý bók um Lais Hárd
Sasnabálkur sænska höfundar-
ins Jan Fridgárds um Lars Hárd
'er í tölu fremstu skáldsagna Svia
seinustu 20 árin. Er fjórða bindi
verksins kom út árið 1942 héldu
víst flestir að nú væri því lokið.
Sjálfur lét höfundurinn við svo
búið sitja bar til í fyrra. Þá kom
5. bindið út ok nefnist Lars Hárd
gár videre. Hefur hún fengið
góða dóma.
Þrjú fyrstu bindin af Lars Hárd
komu út á íslenzku í hittiðfyrra,
og er sapan nú mörgrxm kunn. 1
stuttu máli má segja að liún fiall-
ar um landshornamann i þjóðfé-
iaginu, baráttu hans, ósigra og
upproisn. Því hefur verið haldið
fram að Jan Fridegárd hafi num-
ið af Maxím Gorki marpt um
mannlíf oft skáidskapartækni.
sem hér fara á eftir, eru hvorki
ævisaga né íslendingasaga. Þeir
eru aðeins lauslega ofnir þætt-
ir, aðallega erindi. sem ég hef
flutt á fundum og öðrum sam-
komum fyr og síðar. Sumir
þeirra skýra frá mönnum og
málefnum og mættu ef til viU
varpa nokkru ljósi á þá atbur'ði
sem gerðust á þeirn tíma, er ég
reyndi eftir getu að taka þátf
í stjómmálum, það er að segja
verkalýðsbaráttunni".
Þetta er allstór bók, enda
víða komið við. Hér er til dæm-
is um 80 blaðsíðna frásögn
af „Vopnagný“, það er her-
námi íslands; og greinir frá
störfum höfundar á vegum her-
námsli'ðanna b'rezku og banda-
rísku. Óhugnan herlífs og her-
aga loðir þannig við þá frásögn
að á hverri blaðsíðu óttsst
maður bál og brand á þeirri
næstu. Á hinni opnunni verð-
ur áreiðanlega einhver uppvís
að stórfelldum svikum. Bráð-
um yerður einhver myrtur. Guð
hjálpi öllum hermönnum.
En mikill meiri hluti bókar-
innar heyrir þó undir Vegamót-
in, og er sumt af þvi efni
nefnt óbeinum orðum hér að
framan. Fer varla hjá því að
fyrirfram leiki manni eiur.a
mest forvitni á pólitísku bar
áttunni á þriðja tugi aldar
innar. Sjálfum höfundinum er
hún hugleiknust a;ls er hann
hefur reynt. og lifað.
Hendrik Ottósson tekur oft
mjög rösk’ega til orða. Og
hann er löngum bæði opinskár
Olafnr Signréssoit á Vsínéyri
Ólafur Sig-ui-ðsson á Vatneyri er
áttræður i' dag. Hann er fæddur
í Botni við Patreksfjörð, sonur
hjónanna Ingibjargar Sigurðar-
dóttur os‘ Sigurðar Gíslasonar
bónda þar og bókbindai-a. Þar
dvaldi Ólafur fyrstu ár æfinnar.
Faðir lians drukknaði af dönsku
kaupfari 1875, og stóð þá ekkjan
uppi með stóran hóp ungra barna.
Skömmu síðar giftist Ingibjörg
Árna Jónssyni og fluttust þau
siðan öll að Hænuvík á part jarð-
arinnar. Þar byrjaði Ólafur, þá
á . barnsárun>. að stunda sjó-
mennsku undir forustu stjúpföður
síns, sem hann síðar gjörði að
æfistarfi.
Um tvítugt varð Ólafur stýri-
maður og var það nær alla sína
löngu sjómennskutið, á skipum
ífá Patreksfirði, unz hann hætti
fyrir nokkrum árum, og hefur
stundað smíðar hjá verzlun Ó.
Jóhannessonar á Vatneyri. — Ingi-
björg móðir Ólafs dó í Kvígyndis-
dal 29. april 1894, 56 ára, og Árni
stjúpfaðir hans 27. ágúst 1898.
Við fráfali móðurinnar komst
Ólafur á fátækt barnaheimiii þar
sem hann komst í kynni við óvin
lifsins — sultinn,— sem _ honum
mun seint úr minni iíða.
Næst fiuttist Óiafur að Saurbæ
á Rauðasandi til Ara Finnsson
ar sem þá bjó þar rausparbúi og
síðan til Ólafs Thorlacíusar á
sama bæ. Þar fékk Ólafur að
stunda sjómennskuna á sumrin;
en ferðalög og vefnað á vetrum.
Um aldamótin fluttist hann að
Vatneyri og hefur dvalið þar
síðan. Hann kvæntist Þórdísi Guð-
mundsdóttur frá Krossadal, en
misti hana 1949. Þau voru barr.-
laus.
Ólafur hefur alla æfi venð
hinn mesti dugnaðarmaður til
lands og sjávar, og hinn reglusam-
asti. Nú hefur hann tekið sér
hvíid eftir langan starfsdag og
strangan.
Ég sendi þér í dag, Óiafur, min-
ar beztu óskir og þakkir fyrir
liðinn tima. ... „4. .,w
Róslnkranz Á. Ivarsson.
og bersögull um sjálfan sig og
aðra. Iivað eftir annað ví'ður-
kennir hann sínar eigin yfir-
sjónir í átökunum. Það er
einnig mikil frásagnargleði í
bók hans. Honum er ljúft að
segja sögu. En honum er leið-
ara að skýra hana, og hann
hneigist mjög að allskonar út-
úrdúrum. Þar er komið ai
veigamiklum ágalla á verki
hans. Það er eins og Vegamóc
hans séu einkum stíluð fyrir þá
sem sjálfir stóðu á þeim meo
honum forðum. Til dæmis ei'
sagt frá langvinnum brösum
höfundarins og fleiri manna viö
Ölaf Friðriksson. En það kem-
ur aldrei nægilega skýrt í ljóc
hver voru hin eiginlegu rök
þess sundurþykkis. Þegar höf-
undurinn nefnir bók sína minn-
ingaþætti, freistast maður að
spyrja: En af hverju er hún
ekki saga. Stjórnmálasaga þess-
ara ára, ýtarleg og heimilda-
rík, væri þó vissulega mikils-
verðari bók en minningaþættir
eins manns, hve ágætir sem
þeir væru.
Vitaskuld verður maður
margs vísari af frásögn Hend-
riks Ottóssonar. Hún beinir
sjónum lesandans enn að log-
andi eldi handan við þrjátíu
ára sund, eldinum í nokkrum
ungum íslenzkum hjörtum sem
hrifizt höfðu af hugsjón rétt-
lætisins. Hið unga líf og hið
ólgandi fjör þessara stráka
vekur manni fögnuð, enda
komu þeir sósíalismanum inn
í landið.
Framhald á 6. síðu.
Guðmundur Arnlaugsson:
1 skákinni, sem hér fer á eftir
pefst hvítur upp eftir 20 leiki,
þótt hann virðist ekki standa sér-
lega höllum fæti sé ekki rýnt
nánar í stöðuna. En hann á enga
leið fram hjá manntapi.
Guldin — Flohr
1 e2—e4
2 Rbl—c3
3 Rgl—f3
4 Rc3xe4
5 Re4xf6f
6 d2—d4
7 Bfl—e2
8 c2—c4
9 0—0
10 d4—d5
11 d5?:c6
12 dl—c2
13 h2—h3?
14 £‘2xh3
15 Kgl—lil
16 Rf3—h2
17 r>c2—-el
18 Be2—f3
19 BÍ3—k2
20 By2xh3
c7—c6
d”—d5
d5xe4
RgS—f6
g7xf6
Bc8—£4
e7—e6
Rb8—d7
Dd8—c7
0—0—0
b7xc6
Bf8—cð
Bg4xh3!
Dc7—gSt
DgSxhSi
Hh8—£8
Rd7—eo
Hd8—d4
Hd4xe4
He4—h4
1. K?—k4! (kemur í veg fyrir
He5—h5) He5—e4 2. a4—a;>! (en
ekki f3, Hd4, og svarti kónKur1-
inn kemst til hjálpar) He4xK4
3. a5—a6 Hk4—h4 4. Hd3—d8!!
Svartur hefði einnig setað reynt
3 . .. . IIk4—k1 : 4. aG—a7 HkI—al
5. Hd3—a3!! b4xa3 6. a7—a8D
a3xb2 7. Da8xb7i ok 8. Db7xb2.
Tvær falleKar hliðar á sömu
hugmynd, mörg skákþrautin hefur
ekki upp á meira að bjóða.
12. þraut samkeppninnar
Hvítui’ gafst upp. Hann kemst
ekki hjá manntapi. Ef 21 Bg2, þá
Rr4 22 Bf4 Rxh2 23 Bxh2 Hg6.
Svartur hótar þá Hg6, en svari
hvítur með Kgl, tapast hinn bisk-
upinn eftir Hg4!
LEIÐUM LOKAÐ
N.N

■//y//. /////.
im
m
m. R * m*
. vm mmm
m.. n i '«
wá- 'Wk Wík Hff
ABCDEFGH
Aljechin
Hvítur á góðar vinningsvonir í
a-peðinu. En tekst honum að
koma í veg fyrir að svarti hrók-
urinn nái því? Aljechin svaraði
þeirri spurningu giæsilega:
Wm ||| mf iH
B g 8 ■'
ABCDEFGH
Hvítur á að vinna — þrjii stig.
Lausnir á fyrstu fimm
brautunum úr
samkeppninni
1. G. P. Latzel (Wienar
SchachzeituiiK 1934)
Ke7—Db2—Hdl—Bbl—Re6, g5—Pg
4, f6, f7.
Ke5—Hc3—Bal, b5—Ra3, el—Ph4.
Mát í 2. leik.
1. Ba2 hótar 2. Hd5 mát. Varn-
arleikir svarta biskupsins loka
jafnframt leiðum hróksins, svo að
ekki er unnt að bera hann fyrir
skákir drottningarinnar (Bc6 eða
c4, Db8; Bd3, Dh2). Á sama hátt
lokar Rd3 linum biskups og
hróks, þannig uð hvítur mátar
með.De2. 1. Be4 strandar á Rd3.
2. V. U. Gandolfi (Shachmat. List-
ok 1930)
Kh6—Hh7. Kg8—Bb8, d5—Ra7. —
Hvítur á að halda jafntefli.
1. Hg7t Kf8 2. Hd7 (hótar Hxd5
Fxamhald á 6. síðu.
Úr sögu lítillar bókar
Undanfarna daga hefur mér
verið sá vandi á höndum að
segja sögu lítillar bókar í eft-
irmála að annarri prentun
hennar, sem nú er í undirbún-
íngi. Bókin heitlr Nokkrar sög-
ur. Þetta er eingin sérstök
merkisbók, en þó er hun sam-
ansett af manni sem var orðið
það ljóst, að ef hann ætti að
verða rithöfundnr, yrði hann
að gera eins vel og hann lífs-
ins gæti á hverjum tínia. Af-
sökun bókarinnar er sú að höf-
undur gat ekki gert betur £
þann tíð. Hann velti þessum
sögum fyrir sér endalaust,
skrifaði þær upp afturábak og
áfram í sífellu til þess að
reyna að betrumbæta þær,
og hafði oft setið mai’ga
klukkutínia yfir handritum sín-
um á morgnana áður en aði’ir
menn vöknuðu. Þetta var í út-
lendixni borgum. Það var oft
frost á glugganuni. Og iðulega
aungvir aurar til að kaupa
morgunkaffi í það mund sem
borgin vaknaði.
Þessar sögur eru hið eina
sem mér þótti á vetur setj-
andi af tilraunum mínum á
þessum áruni, á bak við sum-
ar þeirra liggja lieilar skáld-
sögur, t. d. er sagan uni Þórð
í Kálfakoti aðeins stuttur kafli
úr stóru verki sem að öðru
Ieyti var látið fara leiðina sína.
Um slceið velktist ég með
liandrit þetta í ferðamal mín-
um, það var í rauiiinni aleiga
mín, og stundum var ég að
velta fyrir mér hvernig ég
ætti að koma þvi í aura svo
ég gæti einhvernveginn unnið
það meistarastykki að lifa eitt
ár í víðbót — og skrifa nokkr-
ar sögur enn. Mér hugskotnað-
ist að senda handrit bókarinn-
ar Morgunblaðinu á Islandi,
sem þá var sagt mikið blað.
En hvað sem annars má um
sögurnar segja, þá þóttu Morg-
unblaðinu þær alveg ágætar og
sögðu: liapp þelm hlýtur, og
prentuðu þær allar í dáikum
sínum.
Nokkru síðar kom ég heim
félaus. Ég átti ekki von í öðru
að Iifa fyrir, fyrstu mánuðina
heirna, en ritlaunum minum
frá Morgunblaðinu fyrirNokkr-
ar sögur. Morgunblaðið áttu
þá danskir gróssérar, sumir
búsettir hér heima, aðrir ytra,
og þeir höfðu þá nýiega keypt
híngað inn búfræðíng íslensk-
an að kyni, sérfræðíng í mýr-
um, tii að berjast fyrir liags-
munum sínum hér á landi.
Hann hét Vaitýr Stefánsson.
Þeir höfðu nóga penínga.
Ég gekk mig upp til rit-
stjóra blaðsins eigi alllaungu
eftir að óg koni heim og bað
um að fá greidd ritlaun þau
sem ég átti hjá blaðinu fyrir
birtíngu Nokkurra sagna. Það
var einkennilega dauft liljóðið
í ritstjóranum. Hann sýndi á-
kaflega litla laungun tll að
meta til fjár hina mörgu
snemmbyrjuðu vinnudaga ís-
lensks höfundar í frosti og
hálfsveltu erlendis. Hann neit-
aði að vísu ekki, sem ekki var
reyndar hægt eftlr guðs né
manna Iögum, að ég ættl fé
lijá biaðinu fyrir verk mitt,
en við ítrekun á sjálfsagðri
kröfu minni gaf Iiann mér í
skyn að komur mínar væru
ekki æskilegar, en sagði að ég
gæti farið tii yfirboðara sinna
sem ættu blaðið, og reynt að
hafa eitthvað útúr þeim. Ég
fór síðan tll eins af hinum
dönsku grossistum sem höfðu
keypt Valtý Stefánsson inní
iandlð, en þar var þessi ves-
língs höfundur rekinn margöf-
ugur út — með danskri ljiif-
mensku.
Ég hafði ekki þá fremur en
nú nenníngu til að liggja í
málaferlum, og allra síst útaf
penínguni. En hitt vissi ég eins
vel þá einsog ég veit það nú,
að þarna voru ritlaun mín, sem
vitaskuld hafa verið bókfærð
sem slík £ reikníngum blaðs-
ins, hirt af öðrum manni. Ég
sé ekki ástæðu til að efast um
hver sá maðnr liafi verlð, sem
liirti þetta fé. Undir hvaða
formi hann liefur töfrað það
til sín get ég vitanlega ekki
sagt. Mér þætti ekki ósenni-
legt, ef hann hefur ekki tekið
það beint úr kassanum, að
hann hafi með einum penna-
drætti niisniiniaö því saman
við hlutafé sitt í blaðinu. Auð-
vitað á ég fé þetta, að viðbætt-
um vöxtum, hvar sem það
kann að vera niður komið. Eft-
ir núgildandi peníngaverði er
það með vöxtum orðiun ekki
óiaglegur skildíngur. Kannski
hefur Valtýr Stefánsson eln-
mitt orðið kapítalisti af þess-
um peníngum. En er furða þó
mér þyki liálfhart að maður-
inn skuii fyrst hafa af mér
féð en skannna mlg. síðan fyr-
ir að vera ekki nógu mikiil
kapítalisti. Er það ekki lág-
markskrafa £ siðgæðl að tala
vlrðulega um þá sem maður
hefur rúið?
H. K. I..