Þjóðviljinn - 16.03.1952, Qupperneq 3

Þjóðviljinn - 16.03.1952, Qupperneq 3
Sunnudagur 16. marz 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (3 I. ' ; Porvaldur Pérarinsson: r. Island og Haagdómurmn iii. Réttur íslands. Elgrum vér einir ge5 til að krjúpa á knéð og aö kaupa oss hlé fyrir rétt þessa lands? (E. Ben.) Þeir íslendingar munu vera fáir, ef nokkrir eru með því nafni, sem draga í efa að vér ihöfum unnið oss réttmætt til- kall til gæða þessa lands eftir nær ellefu alda óslitna búsetu hér. Meðal óaðskilianlegra land kosta og hlunninda hafa frá upphafi verið taldar veiðar hverskonar: lax og silungsveiði í ám og vötnum, fisk-, sel- og hvalveiðar i sjó og afurðir fugla. Sumt af þessurn hlunn- indiun hlaut að teljast meðal landsnytja einstakra jarða, en fiskveiðar, sel- og hvalveiðar í hafinu umhverfis Island voru heimilar öllum landsmönnum jafnt. Ég hef ekki enn hitt heilvita Islending sem heldur í alvöru að vér eigum að spyrja útlendar þjóðir að því hvar. vér stundum sjóinn á Islands- miðum. Hinsvegar hef ég haft spumir af nokrum valdamönn- tun sem virðast vera mjög deigir að halda fram rétti vor- um gagnvart útlendingum. Mönnum þessum mætti tjá. þótt þeir séu til margra hluta nytsamlegir og hafi þegið víð- tækt umboð af alþýðu, að eklci er enn svo illa komið vorum hag að þeir þurfi að biðjast afsökunar erlendis á tilveru vorri né arfhelgum kröfum til gæða þessa lands. Hér á eftir verður lauslega drepið á helztu reglur sem gilt hafa um íslenzka fiskveiðaland- helgi frá öndverðu. Jörðum við sjó fylgdi réttur til rdka og veiða fyrir landi þeirra í ákveðnu takmarki. Voru sævarbelti þessi Icölluð netlög og rekamark í lýðveldis- lögunum fornu, en rekamark var stundum kallað fiskhelgi eftir að Jónsbók komst á. Hafið þar fyrir utan hét almenning eða almenningur. Þar var öll- um landsmönnum heimil veiði jafnt. Sennilegt er, og mun mega sanna, að almenning hafs sé hugsuð sem einskonar þjóð- nýtt sameign íslendinga á þessu tímabili eins og voru almenn- ingar í björgum, fjörum. og á heiðum uppi. Um landhelgi í nútímaskilningi var ekki talað berum orðum í löggjöfinni á þessu skeiði, enda gerðist þess ekki þörf þar sem Islendingar réðu einir lögum og lofum á hafinu umhverfig Island frá því það byggðist og fram undir 1420, éða næstum í hálfa sjöttu öld. Um lögsögu á sjó voru Síðari hluti margar reglur bæði í Grágás og Jónsbók, en einna merkileg- ast er ákvæðið í Konungsbók Grágásar (I b, 71) sem af virð- ist mega ráða að flóar og firð- ir teldust sem land(„. ... svo að nes gangá af meginlandi út um skutstafn. ...“). Trúlegt er að sama hafi gilt um eyjar að þessu leyti, ekki sízt ef á- kvæðið er ættað frá Noregi, og teldist þá e. t. v. í landhelgi skip sem komið var inn fyrir iínu er dregin var t.d. sjón- hending úr Eldey til Vest- mannaeyja, en ella t. d. frá Reykjanesi til Snæfellsness (Malarrifs) o .s. frv. Abhyglis vert er að eigi er talað um Athugasemd frá stjórn Lœknafélags Reykjavíkur Hinn 29. febrúar s.l. birtist í dagblaðinu Vísi grein, er nefndist „Furðulegt bréf land- læknis'*. Tilefni greinarinnar er bréf landlæknis frú 15. s.m. til borgar'æknis, þar sem læknar í Reykjavík eru varaðir við eiturlyfjaneyten-dum og áminnt ir um að gæta allrar varúðar er þeir ávísa eiturlyfjum. Meðferð eiturlýfja er hvar- vetna hið mesta vandamál, og þótt heilbrigðisyfirvöld kapp- lrosti að setja um þetta ströng lög og ítarleg fyrirmæli, lyfja- fræðingar gæti fyllstu sam- vizkusemi um útlát eiturefna og læknar kuuni gjörla skil á þeim hættum, sem eru samfara notkun nautnalyfja og gæti flestir - fyllstu varúðar um á- vísanir eiturlyfja, mun hvergi hafa tekizt að hindra með öllu misnotkun þessara efna. Segia má, að þrct’aus barátta gegn nautn eiturlyfja sé háð um heim allan og því þyki það ekkj stórtíðindi þótt heilbrigð- iryfirvöld sendi læknum aðvör- unar- og áminningarbréf um meðferð eiturlyfja. Bréf landlæknis var síður en svo tilefnislaust, og er leitt til þess að vita, að gamalt og vel þekkt dagblað skuli bregðast svo við eðlilegri og sjálfsagðri viðleitni landlæknis til þess að vinna gegn eiturlyfjaneyzlu að birta erindtsbréf til lækna (en þeir munu að jafnaði skoða slík bréf sem trúnaðarmál) og láta sér auk þess sæma að rangfæra efni bréfsins af lít- illi háttvísi. Þó mun mega virða ritstjór- um Vísis til nokkurrar vork- unnar, hversu óhöndulega hef- ur til tekist, vegna þess að megin efni málsins er læknis- fræðilegs eðlis, og ekki sann- gjarnt að vænta þess, að rit- stjórar séu dómbærir á slík efni. Upphaf málsins og með- ferð öll er þannig, að líklegt má telja, að þeim fróðari menn í læknisfræði hafi unnið hér að og þá fremur af persónu- legri óvild en ríkri ábyrgðar- tilfinningu. Stjórn Læknafélags Reykja- vjkur telur það illa farið, að læknisfræðilegri þekkingu skuli þannig beitt til óþurftar góðu máli með þeim hætti, sem á engan hátt samrýmist viður- kenndum reglum í samskipt- um lækna. Um áratugi hefur landlæknir unnið gegn misnotkun nautna- lyfja og ekki sætt ámæli fyrir það til þessa, en andúð grein- arhöfundar á landlækni er svo öfgakennd og ofsi hans slíkur, að svo er að sjá, sem hann telji nú, að barátta landlæknis gegn eiturlyfjanautn gangi glæpi næst. En til að geta veitzt að for- Framhald á 9. síðu. breidd flóa eða fjarða, en svo virðist sem sjón ætti að ráða. Hér er því um að ræða langar grunnlínur. En þó að þessi regla hafi e. t. v. fyrst og fremst átt að gilda um kaúp- siglingar, sýnir hún viðhorf forfeðra vorra til vandans um lögsögu yfir hafinu. Hitt mun vart verða dregið í efa nú að þeir hafa talið sér óskoraðan rétt til hverskonar veiða og sjávarnytja hér, enda komu þeir slíkri skipan á að æðarfugl og selir urðu einskonar húsdýr víða, en fiskveiðar voru bjarg- ráð landsins þegar plágur geis- uðu eða erlend áþján kreppti um of að. Eftir að landið komst undir konung var útlendingum bönn- uð hingað sigling berum orðum (1294). Síðan gekk á ýmsu. Konungur framfylgdi banninu allvel stundum, sbr. Löngurétt- arbót árið 1450, en eftir að nokkur brögð fóru að verða að fiskveiðum útlendinga hér tóku landsmenn yfirleitt for- ustu gegn ágengni þeirra, þó að þá eins og nú vildu nokkrir reka þeirra erindi. Nægir hér að geta lauslega um helztu á- fangana í þessari viðleitni: Piníngsdóm árið 1490, (þar sem alþingi helgar Islendingum grunnmiðin og virðist ógilda eða hafa að engu tilslakanir konungs); tylftardóm Finnboga og Þorvarðs á alþingi 1. júlí árið 1500, þegar Islandi eru með þeim lögum helgum djúp- miðin og bann lagt við fiskv. útlendinga. Hér þarf ekki að rekja hinar mörgu ítrekanir sem gerðar voru á Píningar- dómi og Duggaradómi. Hins- vegar er rétt að nefna hinn stórmerka milliríkjasamning, gerðan á Alþingi sumarið 1527 að tilhlutan biskupanna Jóns Arasonar og Ögmundar Páls- sonar, og Vilborgarstaðadóm í Vestmannaeyjum árið eftir, en með báðum þessum ráðstöf- unum er verið að meina og torvelda útlendingum fiskveið- ar hér. Árið 1544 voru á grund- velli þessara íslenzku laga gerð- ir upptækir allir bátar Ham- borgara á Suðurnesjum, og voru þær aðgerðir staðfestar endanlega á alþingi árið eftir með hinum víðfræga alþingis- dómi, kenndum við Otta Stígs- son, þar sem gjald er lagt á er- lend skip fyrir veiðar áíslands- miðum, og mun sú leið hafa verið reynd þar eð aðstöðu skorti til að framfylgja hinu algera veiðiþanni. Margt sem gerðist á þessu árabilí og eigi sízt eftir siða- skiptin 1550 sýnir að vér Is- lendingar áttum að sumu leyti jafnt í vök að verjast gegn konungsvaldi Dana og yfirgangi annarra þjóða. En jafnframt sýnir sagan að hér voru sífellt menn sem gerðu sér ljósan rétt landsins og gengu ríkt eftir að hlýtt væri þeim lagaboðum sem áttu að tryggja Islendingum fiskimiðin. Nægir í því efni að nefna Egilsstaðadóm 23. ágúst 1594; sendiför og erindisbréf Jóns lögmanns Jónssonar til konungs og ríkisráðs árið 1592; og innheimtu Ara Magnússonar í Ögri á fisk- og hvalveiða- tolli af mörgum skipum Baska og Frakka árin 1613 og 1614. Af skjölum þeim sem um þetta fjalla má greinilega ráða að þessar þjóðir hafa þá vúður- kennt yfirráðarétt Islands á Framhatd á. 7. aíðu. Snorri Arinbjarnar: Sumar (1945). FegurS Biins rúmhelga dags Það er ekki af tilviljun, að islenzk málaralist þessarar ald- ar hefjist með landslagsmynd- um. Sjálfstæðisbarátta þjóðar- innar var ekki aðeins háð á hinum pólitíska vettvangi, í blaðaskriíum og fundmn, heldur miklu frekar með vopn- um listarinnar. Allt frá Jónasi höfðu Ijóðskálóin lofsúngið náttúru landsins, fegurð henn- ar og gæði, og þegar myndlist okkar vaknar aftur, eftir fjögurra alda þyrnisvefn, er það söguleg köllun hennar og listræn nauðsyn að reka Smiðs- höggið á þetta nýja viðhorf til landsins. Hinir miklu vökumenn ís- lenzkrar myndlistar, þeir Ás- grímur, Jón og Kjarval, flytja þjóðinni nýja opinberun, og þó hver á sinn hátt. Ásgrímur flytur okkur hina sindrandi fegurð blárrar fjarlægðar, Jón hina hlöðnu kynngi, og Kjarval sýnir okkur jcrðina í nærsýn, ívafða mildum og undarlegum draum. Öræfalandið, sem áður bauð af sér ógn og kvíða, verður nú ymdislegt í augum okkar, við förum jafnvel að sjá grátt apalhraunið á annan hátt, skynja fegurð þess í formum og lit. Og þegar Alþingishátíð- in er háð á Þingvöllum, eru þeir ekki orðnir ýkjamargir eftir, sem þykir staðurinn ljót- ur, þótt fátt sé um slægjurnar. Landið er ekki lengur mælt einungis á kvarða veraldlegra gæða. Það er orðið eign fólks- ins, ekki óvinur. Og það er einmitt um 1930, sem íslenzk málaralist haslar sér nýtt svið. Ur.gir listamenr. íkoma heim frá námi, — fersk- ur starfsvilji og ný sjónarmið marka þáttaskil. Nú er Reykja- vik ekki lengur þorp, .þar sem fimmtíu manns ýta Thomsens- bílnum upp Bakarabrekkuna. — hún er smám saman að verða borg, eignast sína sögu og sína töfra. Hún er að verða listamanninum þroskað yrkis- efni. Tómas er farinn að kveða henni ástarljóð, Þorvaldur Skúlason farinn að upplifa myndríki húsanna í vesturbæn- um og Snorri Arinbjarnar festir á lereftið þeanan milda, gróandi vöxt. Þessi nýja kynsióð málara, arftakar snill'mganna eldri, þeir Snorri Arinbjarnar, Þor- valdur, Gunr.laugur Scheving, Jón Þorleifsson, Engilberts . og fleiri, kjósa sér ekki aðeins ný og nærlægari verkefni en áður, heldur flytja þeir einnig með sér nýjan andvara suanan úr heimi, nýtt viðhorf til listar og lífs. En kreppuárin skella yf- ir, og peningalaus þjóð veitir listamönnum sjaldan mikið brautargengi. Þeir réðust ekki í margar sýningar, fátt var u.m þá skrifað og myndir þeirra var helzt að sjá á uppboðum. Okkur, sem yngri eru, er ’pví nokkur vorkunn, þótt vjð séum nú fyrst að finna perlurnar, sem þá urðu til. Og fyrir mitt leyti verð ég að gera þá játn- ingu, að afmælissýning Snorra Arinbjarnar, sem nú er haldiii, kemur mér mjög á óvart. Reyndar gekk ég þess ekki dulinn, að Snorri væri góður málari, en hitt veit ég eklci fyrr en nú, að hann er einn af öndvegislistamönnum okkar. Það fágaða lítillæti og sú innilega hreinsikilni, sem hvar- vetna stafar úr myndum hans, er ekki á margra færi. Menu stytta sér oft leið, slá glæsi- leg yfirborðshögg á kostnað hins innra og sýnast, þegar þeir ekki geta. Slíkt finnur maður svo að segja hvergi hjá Snorra. Hann er sannur lista- maður framar öllu öðru. Mynd- heimur hans er hvergi meng- aðui’ rómantískum órum, — hann sér hversdagsleikann með berum augum listamanns og veitir okkur hlutdeild í fegurð hans. Þrátt fyrir mikinn mótbyr, er hvergi að sjá neina stöðn- un í listþróun hans. Við fylgj- um honum frá ellefu ára aldri. til fimmtug3, — frá fínlegum æskutilraunum, sem eru eflaust undir áhrifum Muggs eg As- gríms, til Kaupmannahafnar og Oslo, finnum hinn stígandi þrótt persónulegrar túlkunar, — upplifum með honum' Reykjavík kreppuáranna, les- um með honum gömul hús og gamla báta, og finnum þennan. milda blæ, sem gefur málar- anum kjark á vorin. Og svo sjáum við stðasta áratuginn í þróun hans, þessar breiðu, ein- földu myndir, þar sem augað leitar engra smáatriða en hrífst af fagurri samstilling heildar. Hér er þáttur íslenzkrar list- sögu á veggjum, og menn ættu að lesa hann sér til yndis, meðan tími er til. Það er þÚ3- undfalt betra en að lesa veikt endurskin hang á bók. Ég vil aðein3 vara menn við einu; Listaverk sem þessi koma ekki hlaupandi upp í fangið á manni. Það verðux' að skoða þau með sömu alúð, því sama yfirlætislausa hugar-* þeli, sem þau eru sprottin úr. Björn Th. Björnasoa j

x

Þjóðviljinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.