Þjóðviljinn - 06.05.1952, Blaðsíða 5

4) — ÞJÓÐVILJINN — ■ ÞriÖjiwíagur 6. maí 1952
Þriðjudagur 6. mai 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (5
ÞióovmiNN
Útgefandl: Sameiningarflokkur alþýðu — Sóaíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjóri: Jón Bjarnason.
Blaðam.: Ari Kárason, Magnús Torfi Ólafsson, Guðm. Vigf ússon.
Auglýsingastjóri: Jón3teinn Hai'aldsson.
Ritstjóm, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg
1B. — Sími 7600 (3 línur).
Askriftarverð kr. 18 á mánuði S Reykjavík og nágrenni;. kr. 10
annarstaðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
______________ Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Hótunarbréf til íslenzkrar alþýðu
Það kom skjal.
Erezka heimsveldið, fyrirmyndarríki „Vestræns lýðræðis“,
voldugasta þjóð heimsins um aldir skrifar íslenzku þjóðinni bréf,
smáríkinu á norðurhjaranum, einu umkomulausasta landi á jörð-
inni. Og stjóm brezka heimsveldisins segir við stjóm íslenzku
þjóðarinnar: það getur komið til mála að þið verðið látnir
svengjast ef þið sýnið ekki fulla kurteisi.
Við höfum sem sé leyft okkur að rýmka ofurlítið landhelgina
okkar. Það var orðin okkur knýjandi nauðsyn fyrir löngu. Er-
iendir togarar hópuðust hundruðum saman að ströndum okkar,
ár eftir ár, og sópuðu grunnmiðin, jusu hér upp fiskinum vertíð
eftir vertíð. Svo hart var að gengið að okkar eigin fiskiskip
héldust varla við í landsteinunum, og hin dýrmætu veiðarfæri
okkar vora eyðilögð svo stórtjóni nam árlega. Allar horfur vora
á því að landgrunnið yrði innan skamms tíma neðansjávarauðn
og eyðimörk. Þjóðin horfði með ugg og kviða upp á iþessa þró-
un, og það voru farnar að berast raddir hvaðanæva: rýmkum-
landhelgina, friðum uppeldisstöðvar fisksins. 1 vetur var svo
komið að ekki varð lengur þverskallazt við hinum brýnu lifs-
kröfiun þjóðarinnar, og ríkisstjómin tók rögg á sig og gaf út
reglugerð um rýmkun landhelginnar. Þau ákvæði era nú öllum
kunn, og eins það að flestum þykir of skammt gengið. Hefur
1'jöldi manna lýst skoðun sinni í- heyranda hljóði, og flestir verið
á einu máli um það að baráttu okkar fyrir rýmkun landhelginn-
ar sé hvergi nærri lokið. Markmiðið sé friðun alls landgranns-
ins. En það hefur sem sagt setið við reglugerð ríkisstjómarinnar
írá 19. marz.
En nú er komið skjal, mótmælaskjal frá ríkisstjórn „hennar
hátignar". Heimsveldið skrifar smáþjóðinni langt og ýtarlegt
bréf, þar sem leidd eru „rök“ að því að útskagaþjóð þessi hafi
ekki rétt til að rýmka landhelgi sína, sé þess ekki umkomin að
þrengja kosti stórbrezkra fiskimanna við strendur þessa hroll-
kalda Iands. Og það er staðhæft að íslenzka þjóðin sé orðin óvin-
sæl í Bretlandi af þessum ráðstöfunum. Það mundi stuðla mjög
að góðri sambúð landanna ef ríkisstjómin breytti reglugerð sinni
til samræmis við óskir og hagsmuni heimsveldisins, og látið í
veðri vaka að erfitt geti orðið um sölu á íslenzkum fiski í Gríms-
bæ og Hull ef stuggað sé við brezkum togurum á íslandsmiðum.
Og áfram í þessum dúr. Þegnar brezka hcimsveldisins, sem eiga
margra kosta völ. fúlsa við fiski fjandsamlegrar þjóðar.
I margar aldir hefur rignt blóði í fótspor brezkra morðingja
nm allan heim. Á hvei ju sem oltið hefur í veröldinni hefur Stóra-
bretland alltaf talið eitt fyrirtæki borga sig: morðið. Jafnvel í dag
þegar stórbretinn rambar á barmi gjaldþrots, hefur hann þó eina
örugga tekjulind: morðið. Þó hann verði að fórna almannatrygg-
ingunum heima skal hann þó myrða í Malajalöndum og Kóreu.
Um aldir hefur hann lifað á svita, tárum og blóði undirokaðra
þjóða, lifað í vellystingum praktuglega á þjáningu og kvöl fjar-
iægra lýða sem ekki kunnu að smíða byssur né svipur. Nú er talað
um að tönn brezka ljónsins sé brotin, en skjalið sem sendiherra
„hennar hátignar“ sendi ríkisstjóm Islands um daginn sýnir áð
eðlið er eitt og samt. Það er hinn forni þjóðkúgari sem talar.
Við vitum að ríkisstjórn íslands er ekki sterk á svellinu þegar
engilsaxinn er annarsvegar. Og það er ástæða til að vekja at-
hygli á þeirri meðferð sem skjal þetta átti að fá í stjómarráðinu.
Það var sem sé meiningin að dylja þjóðina þess fyrst um sinn,
til að hlífa heimsveldinu í augum íslendinga. Tveim dögum eftir
að það barst í utanríkisráðuneytið þóttist skrifstofustjóri þess
ekki hafa hugmynd um tilvist þess. En rétt í sama bili fór brezka
stjómin sjálf með það í sitt eigið útvarp, svo fréttir af því hlutu
að berast. Síðla það sama kvöld var svo blaðafulltrúi ríkisstjóm-
arinnar' að lcjótla því milli dagblaðánna. Það eru sömu gömlu
vinnubrögðin.
Það er víst að þjóðin verður að fylgjast vandlega með gangi
J>essa máls. Og þá er annað jafnvíst: ríkisstj. „hennar hátignar"
á hér ekki við ísl. ríkisstjórnina eina. Öll íslenzka þjóðin er aðili
þessa máls. Brezka skjalið er ekki hótunarbréf í stjórnarráðið,
heldur er það hótunarbréf til íslenzkra alþýðuheimila, til ís-
lenzkra fiskimanna og sjómanna, til íslenzku þjóðarinnar sem
þarf að efla fiskveiðar sínar með öllum ráðum og selja sjávaraf-
urðir sínar við sem liagstæðustu verði á nálægustu mörkuðum.
Það er hótunarbréf frá stórþjóð og nýlenduveldi sem langar til
að beita valdi sínu enn einu sinni gagnvart smáríki og varnarlít-
illi þjóð. Við íslendingar munum leggja þetta skjal á minnið —
og svara því, fyrr eða síðar, með því að friða landgrunnið allt.
Þó þeir myrði í Malajalöndum og fleyti blóði í Kóreu skulu þeir
ekki eihu sinni lióta Islendingum með árangri.
Siníóníuhljómsveitin — Góð kvikmynd
Hafið þér pert j'íiur Ijóst bvaS
samdráttur iðnaflarins þýðir fyr-
ir yður og samborgara ýðar’?
Rafnmgustakmörkúnin f dag
Austurbærinn og miðbærinn milli
Snorrabrautar og Aðaistrætis,
Tjarnargötu, Bjarkargötu að vest-
an og Hringbraut að sunnan.
JóhaitB J. E. Kúld:
HIÐ OPNA bréf Victors Ur-
-bancic hefur að vonum vak-
ið mikla athygli. Hvað geng-
ur manninum til? spyrja ef-
laust margir. Er hann öfund-
sjúkur út af komu Kiellands
•hingað? — Það er annar sem
hefði getaS skrifað undir bréf
V. Urbancic og er sá Róbert
A. Ottósson. Víst er að ekki
er hér um neina öfund að
ræða. Bæði Róbert og Victor
eru það góðir listamenn, að
þeir fagna komu slíks manns
•sem Kiellands til landsins.
Eitthvað annað liggur til
grundvallar bréfi Victors. —
Ég veit ekki að hvað miklu
leyti stjórn Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar þakkar sér til-
veru hennar og að hvað miklu
leyti þessum tveim mönnum.
Eitt er víst að þeir hafa ekki
unnið sér til óhelgis. Hefur
Victor starfað að henni í 14
ár, Róbert eitthvað skemur.
UNDARLEGT er, að hvorugur
hefur haft nein veruleg af-
skipti af hagnýtum málum
þessarar hljómsv., sem þeir
hafa helgað svo 'miklu af
kröftum sínum. Hefur jafnan
verið látið svo heita, að þeir
væru gestir, kallað í þá, þeg-
ar þeir áttu að stjórna og sagt
„nú mátt þú“. Að öðru leyti
hafa þeir ekki einu sinni notið
sama réttar og óbreyttir með-
limir. — Bæjarpóstinum er
kunnugt um, að hvorugur hef-
ur farið fram á að verða fast-
ráðinn né gert nokkrar kaup-
kröfur. — Það helzta sem þeir
hafa farið fram á er þetta:
Að vera með í ráðum um list-
ræn atriði, fylgjast með nýj-
um meðlimum og prófa þá, fá
ný hljóðfæri í stað þeirra sem
eru úr sér gengin (einlivem
veginn hefur Lúðrasveit Vest-
mannaeyja tekizt að afla
nýrra hljóðfæra en sinfóní-
unni ekki). En stjómin héfur
víst ekki talið sig þurfa þeirra
með um þessi mál.
IVORUGUR VISSI nokkuð um
komu Kdellands fyrr en á ell-
eftu stundu. Hversvegna þessi
leynd ? Hefði nokkur orðið
fegnari en þeir að fá þennan
mann, og kannske vera honum
til aðstoðar. En það væri ekki
nema von þótt þeim sárnaði,
að vera leyndir helztu fram-
kvæmdum síðari ára varðandi
hljómsveit sem átt hefur hug
þeirra allan, og það var ekki
einu sinni sagt „bless, sé þig
seinna“. — Victor og Róbert
eru báðir af erlendu berg’
brotnir. Þeir hafa kjörið Is
land sem sitt föður'and, or
helgað því al'a krafta sinr
Þáð er óþarfi að rekja al1
sem þeir hafa unnið í þág1
menningarmála.
ETUR HEFÐU þeir ekki ger
DÓtt þeir væru hér bornir op
iarnfæddir. Sé þeirra ekk'
engur þörf er það minnstr
;em hægt er að gerii að segja :
.Vertu sæil og þakka þér fyr-
r“. — Álitamál er, hvort ekk'
'iurfi að fara fram gagnger
rreyting á stjóm Sinfóníu-
íljómsveitarinnar. Væri ekki
iðlilegt að hún starfaði sem
innar félagsskapur, kysi sér
(tjóm sem legði öll gögn og
'eikninga á borðið árlega <>g
, ., Næturvar/.la I Xngólfsapót.cki.
Ems og nu er vita &imi 1330_
héldi fundi til að ræða mál
sín.
meðlimir hljómsveitarinnar
nær ekkert um, hverrng mál- Bólusetning gogn liarnavetki
um hennar er hagað. , Pöntunum veitt móttaka í dag
ki. 10—12 f.h. í síma 2781.
I HAFNARBÍÓI er nú sýnd á-
gæt mynd , .Þeir drýgðu dáð- t,ælaiavarðstofan Austurbæjarskól-
ir“. Fjallar hún um 5 hermenn anum. Sími 6030. Kvöldvörður og
4 hvíta og einn svartan og næturvörður.
tekur fyrir kynþáttavandamál
ið á raunsæan hátt. Er hún Fasti^ liðir eins °e
gerð af nokkrum ungum /UÍv Sukennsia-h°
framsæknum monnum sem f] 1900 Enflku.
gerðu uppreisn gegn dauða- 7 \ \ kennsla; I. fi. 19.30
stirðnun í Hollywood. Þetta er f ■ Tónleikar: Óper-
tvímælalaust bezta ameríska ettulög (pl.) 20.30 Erindi: Nýja
myndin síðan fyrir stríð. Guinea (Baldur Bjarnason mag-ist,-
★ er). 20.55 Tónleikar: Lög leikin.
á sitar (pl.) 21.05 Veðrið í apríl
(Páll Bergþórsson veðurfræðing-
ur). 21,20 Tónleikar Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar (teknir á segulband í
Þjóðleikhúsinu 29. apríl). Stjórn-
andi: Olav Kielland. a) Forleikur
að óperunni ,,Oberon“ eftir Weber.
b) Sinfónískir dansar op. 64 eftir
Grieg. 22.00 Fréttir og veðurfr.
22.10 Framhald tónleikanna: c)
Sinfónía nr. 5 (örlagasinfónian)
Þriðjudagur 6. maí (Jóhannes fyr- eftir Beethoven. 22.45 I' rá vígslu
ir borgarhliði). 127. dagur ársins. félagsheimilis i Bolungarvík: Kafl-
Tungl í hásuðri kl. 22.01. — Ár- ar úr ræðum (útvarpað af stál-
degisflóð kl. 2.55. Síðdegisflóð kl. þræði). 23.05 Dagskrárlok.
15.15. — Lágfjara kl. 9.07 og
21.27.
SklpadcUd StS
Hvassafeil og Arnarfell eru i
Kotka. Jökulfell fór frá N.Y. 30.
marz til Rvilcur.
Afniælishátið KR
verður haldin á morgun í Sjálf-
stæðishúsinu. Skemmtiatriði: Bláa
stjarnan, Sumar-revían 1952; dans.
Er það um leið önnur sýning reVí-
Ríkisskip
Esja er á leið frá Austfjörðum Leiðrctting.
til Akureyrar. Skjaidbreið fór frá prentvillupúkinn komst. með mein-
Reykjavík í gærkvöldi til Húna- l6g.asta spéskap inn í fréttina af
flóa Oddur fer frá Rvík í dag , mai j Hafnarfirði sem birf var
til Austfjarða. Ármann fer fra út fyrir
Rvik í kvold til Vestmannaeyja. . . . ,
að Kristján Dyrfjorð se maður
Eimsklp innan við tvítugt, en það er verstá
Brúarfoss fór frá Vestmanna- „prentvilla", þetta átti að vera
eyjum í gær til London, Ham- þannig að m.a. flutti Sigursveinn
borgar og Rotterdam. Dettifoss Jóhannesson frá iðnnnemafélagi
fór frá N.Y. 3. þm. til Rvíkur. Hafnárfjarðar ræðú og vakti hún
Goðafoss er í London. Gullfoss
fór frá Leith í gærkvöldi til R-
víkur. Lagarfoss, Reykjafoss, Sei-
foss og Stráumey eru í Rvík.
Tröllafoss fer frá Rvík i dag til
N. Y.
Flugfélag Islands
I dag verður flogið til Ak., Ve„
Bf.önduóss og SauðárkrókS.t Á
morgun til Ak., Ve„ Blönduóss,
Sauðárkróks og Austfjarða. —
sérstaka athygli, en hann er.þiltur
innan við tvítugt.
S.l. laugardag op-
inberuðu trúlofun
sína ungfrú Krist-
ín Karlsdóttir, Út-
hlíð 13, og Alvar
Óskarsson, Berg-
staðastræti 36.
Nýlega hafa opinberað trúlofun
Gullfaxi
Hafnar
morgun.
fer til Prestvíkur og sína ungfrú Ragnheiður Bjarna-
í dag. Kemur aftur á
Ungbarnavernd Líknar
er opin þriðjudaga kl. 3.15—4 e.h.
Fimmtudaga kl. 1.30—2.30 e.h. Á
föstudögum er aðeins tekið á
móti kvéfuðum börum, og er þá dóttir, Sandgerði og
opið kl. 3.15—4 e.h. Jónsson, Sandgerði.
dóttir, Bræðaborgarstíg 21C og
Haukur Gunnlaugssori, Sólbakka,
Sandgerði. Ennfremur Sigurbjörg
Guðmundsdóttir, Bala í Sandgerði,
og Haukur Sveinsson frá Sigiu-
firði; og loks Jóhanna Ögmunds-
Vilbergur
Rányrkjan, nýja lanielgislínan og flotvarpan
Svo segir víða í fomtrai
heimildum, að þegar Island var
numið, þá hafi skógur vaxið
á milli fjalls og fjöru. Þess er
líka viða getið að firðir allir
hafi verið fullir af íiski. Egg-
ver voru einnig þéttsetin fugli
og selalátur sel. Þegar við svo
lítum yfir farinn veg kjmslóð-
anna eftir þúsund ára búskap
í landinu, þá blasir við augum
ófögur sjón rányrkjunnar.
Skógmúnn er horfinn, utan
smáleifar á stöku stað. Fisíkur-
inn upprættur á grunnmiðun-
um, eggverin víða aðeins svip-
ur hjá sjón, móti því s©m þau
voru t. d. fyrir aðeins fimmtíu
árum, svo ekki sé lengri tími
tekinn. Sama sagan er frá sela-
látrunum, þau era víða ekki
lcngur til. Ránjmkjan og fanta-
meðferð, skotvopna, hefur nú
bráðum útrýmt hvortveggja,
fugli og sel í heilum lands-
hlutum.
En á meðan þessu öllu fer
fram fyrir opnum tjöldum, þá
situr Alþihgi Islendinga á rök-
stólum og hefst ekki að skipu-
lega til vamar. Hvað þá að
hafin sé skipuleg sókn, til að
hyg&ja upp náttúrulíf landsins
sem unnið hefur verið að eyði-
leggingu á síðan land byggðist.
Forfeður vorir sem eyddu skóg-
ana, þeir hafa sér margar af-
sakanir til vamar. En sú kyn-
slóð vélamenningarinnar sem
la.ngt er komin að eyðileggja
allt líf í og á sjó við strendur
landsins, hún á enga afsökun
fýrir framferði sínu. Þessi
skefjalausa rányrkja á Öllum
sviðum, henni er varla hægt að
líkja við neitt annað, en ger-
eyðingai’styrjaldir nútímans,
þar sem drepið er aðéins dráps-
ins vegna. Ég mun nú snúa
máli mínu að einum þætti þess-
arar djöfullegu rányrkju, þ. e.
á sviðj fiskveiðanna.
Það er ekki léngra síðan en
fimmtíu ár, að grunnmiðin
voru full af fiski. Svo kom
botnvarpan, dregin af eimknún-
iim skipum, til sögunnar,
og á þessum tiltölulega skamma
tima hefur henni tckizt að eyði-
leggja svo botngi'óðurinn alla
leið inn á grynnstu mið, að
lífsskilyrði til uppeldis í fjöi'ð-
um og flóum landsins, fyrir
nytjafiskinn hafa verið lítil sem
engin síðustu ár. Því þar sem
botnvörpunnar naut ekki við,
þar hefur dragnótin verið lát-
in halda gereyðingarherferðinni
áfram svo enginn blettur væri
undan skilinn. Þetta er ljót
saga, og það ljótasta við hana
er, að hún er sönn. Hvaða dóm
mun hún fá, sú kynslóð, sem
þannig hefur stimdað búskap
sinn í þessu landi, þegar óborn-
ir tslendingar kveða upp dóm
sinn í framtíðhmi. Það er hægt
að svara þessu strax. Dómur-
inn hlýtur að verða mjög þung-
ur.
Því verður ekiki neitað, að
nýja landhelgislínan sem á að
ganga í gildi nú í maí, hún er
spor í rétta átt, en aðeins spor.
Til þess að þessum málum verði
komið í gott horf, þá verður í
náinni framtíð að stíga sporið
stærra, þannig að landgrunnið
allt verði helgað Islendingum
einum að lögum, og varið fyrir
ágangi framandi þjóða. Þá
fyrst, þegar þetta hefur verið
gert, en ekki fyrr er hægt að
segja að þessi mál séu komin
í viðunandi horf.
Eins og ég sagði, þá munu
memx almennt vera sammála
um, að nýja landhelgislinan sé
mikilvægt spor í rétta átt Hinu
ber þó ekki að Ieyna, að margir
hefðu óskað sér að línan væri
dregin utar á ýmsum stöðirai,
svo sem á jafn þýðingarmiklum
stað og Selvogsgranni. Einnig
hefði það verið æskilegra að
línan hefði verið dregin beint
í austxir frá Hornbjargi, í stað-
imi fyrir að beygja inn með
ströndum fyrst. Svona er nátt-
úrlega hægt að benda á fleiri
punkta, þar sem línan mætti
betur fara. En þó er þessi nýja
landhelgislína miíkið framfara-
spor sé miðað við gömlu iínxina
sem látin hefur verið gilda.
Um það eru allir sammála sem
eitthvert skyn bera á þessi
mál. Þessvegna ber að fagna,
að þetta spor hefur verið
stigið.
En nú kemur til lcasta land-
helgisgæzlunnar, að nýja land-
helgislínan verði vel og dyggi-
lega varin. Því aðeins verður
hún að gagni að vel verði hald-
ið þár á málum frá byrjun, og
engin linliind sýnd hvorki ein-
um né néinum sem brotlegir
gerast. Þarna verða sjómenn
sjálfir að vera vel á verði.
1'LOI'IARPAN
Nú rétt áður en nýja land-
helgislínan tekixr gildi, þá hafa
íslenzkir togarar tekið í
notkun öflugra og stórvirkara
veiðitæki en hér hefur þekkst
áður, sem er flotvarpan. Einn-
ig er sagt að Islendingar hafi
afhent nú strax erlendum keppi-
nautum þetta stórvirka veiði-
tæki, og að eitt skip keppi-
nautanna sé nú þegar komið
með flotvörpuna. Þetta era
ljótar fréttir ef sannar reyn-
ast. Eftir mjög skamman tímá
Yerður svo hver erlendur tog-
ari kominn með þetta stórvirka
diápstæki, en það hlýtur óhjá-
kvæmilega að leiða til þess, að
aflamagn, keppinauta voira
eykst stóx-lega frá því sem nú
er. Ein afleiðing af .meiri afla
erlendu togara.nna verður svo
óhjákvæmilega sú, að markaðir
þx'engjast í núverandi markáðs-
löndum fyrir fiskafurðir okkar,
og verðfallið blasir við á næsta
ileiti ef ekkert er að hafzt.
Einmitt flotvarpan, hið nýja
stórvdrka veiðitæki sýnir okkur
nú þegar nauðsynina á því, að
lýsa allt landgrxmnið íslenzka
eign að lögum og verja það
fyx-ir ágangi erlendra veiði-
skipa. Þegar það væri gert, þá
mætti leyfa íslenzkum skipum
Framhald á 6. siðu.
MENNT ER MÁTTUR
Lengi hélst sú trú við meðal
manna, állt fram >T’ir síðustu
áldamót, að bókvitið yrði ekki
látið í askana.
Þjóðfélagshættir þeirra tíma
og atvinnuhættir höfðu litlum
breytingum tekið frá fyratu tíð.
Véitæknin var ekki komin til
sögunnar. Allt var svo einfalt
og óbrotið.
Fóreldrar kemidu böraum sín-
um sömu vinnuaðferðir að heita
mátti og þau lærðu sjálf í æslcu.
Þjóðfélagsmál vora þá líka svo
fábrotin og einföld, að fólkið
fylgdist furðu vel með þeim,
þrátt fyrir lítixm bóka- og blaða
kost, og án útvarps og síma.
Þegar kosið var til Alþingis,
var sjálfstæðismálið, baráttan
við Dani, þungamiðja stjórn-
málanna..
Og sagan sýnir okkur að fólk-
ið var nær því á þeim tímu.m,
oftast nær, að leysa sitt sögu-
lega hlutverk sómasamlega af
hendi, heldur en það virðist
vera í da.g. — Og kannske staf-
ar ,það af því, að nú er allt orð-
I.EIKFÚLAG HAFNÁRFJARÐAR:
ALLRA SÁLNA MESSA
eftir .TOSEFH TOMELTY
Leikstjóri: EINAR I*Al.SSON
Á síðustu árum hofur nokkur
áhugi vaknáð á landi hér fyrir
irskri menningu, enda eru þjóð-
irnar tengdar fornum böndum,
en ærið skammt er sú kynning
á veg komin. Enn hefur Þjóðleik-
húsið ekkert flutt af meistara-
verkum írskra leikskálda, en.þar
í landi hefur leikritun verið í
einna mestum blóma á þessari öld
og lcikhúsið aðajvígi hins andlega
lífs, enda væri Irland án Abbey-
leikhússins líkast Rómaborg án
Péturskirkjunnar a.ð dómi Paul
Vincent Carrolls, hins fræga skálds.
„Allra sálna messa" er nýtt leik-
rit írskt, þjóðlegt og alþýðlegt í
fyllsta mæli. Höfúndurinn mun fá-
um kunnur utan sins heimalands.
en virðist efnilegur maður: verk
hans er skipulega samið, persónu-
lýsingar skýrar og dregnar af
samúð og skilningi. En hann
gengur sýnilega margtroðnar slóð-
ir og gamalkunnugt mun irum
umhverfi leiksins, persónur og
efni — eldhús hinna óleesu hjóna
þar sem svöiður logar í hlóðum
eða sjmirnir tveir sem verða ung-
ir ægi að bráð og vitja dánir
heimkynna sinna. Yeates, Synge
og O’Casey fengu hinum yngri
skáldum dýran arf í hendur og
þungan á vogunum, en nú er
stundum um það rætt að aftur-
för vofi yfir leikmenntum Ira.
Lcikurinn gerist á einu kvöldi
í írsku sjávarþorpi, við kynnumst
fátækt og4 úrræðaleysi, hjátrú og
fáfræði, og öllu framar ágirnd og
nízltu. Svo fégjörn er móðirin
Það hefði getað tekið Hodsja Nasreddín
langan tíma að ná asna sínum, ef höfð-
um þeirra hefði ekki skyndilega lostið
saman. Asninn hríðskalf og var, allur at-
'kður froðu.
Flýtum okkur burt, hér er ekki staður fj'r-
ir ókkur, sagði Hodsja, og tók í tauminn.
En furðulegt er það hverjum íirnmn einn
asni getur valdið, ef maður bíndur trumbu
við hanii. >
Hodsja Nasreddín ákvað að gista í kirkju-
garðinum. Hann ályktaði sem svo að hvað
sem í • skærist þá jnundu hinir. dauðu þó
aldrei rísa upp né fara að hlaupa æpandi
um moð kyndla í liönduiuim.
i ii _* 'tn■ i1 *‘i.íj ,. „ , x r*1;
Þannig lauk fyrsta degi Hodsja Nasreddíns,
friðspillisins og próaseggsins, í fæðingarbæ
sínum. Hann batt asna sinn við einn
krossinn, hagræddi sér á leiðinu og solnaði
á augabragði.'' ' • -
gamla og hörð í skapi að hún
eitrar líf manns sins og hrelcur
synina báðia út í dauðann, en þó er
henni nokkur vorkunn: munaðar-
leysi, þrældómur og örbirgð
kveiktu fjárgræðgina i brjósti
hennar þegar i bernsku, enda gef-
ur skáldið henni upp sakir að lok
um.
Áhrifamikið er leikritið ekki í
höndum hinna hafnfirzku leik-
enda, og virðist þó félag þeirra
ganga brautina fram, leikstjórn
og kennsla Einars Pálssonar hef-
ur komið þeim að notum. Vöndúð
er sviðsetning hans og nákvæm
í hverju atriði, en of mlkils sein
lætis gætir oft og tiðum, og ekki
er það til bóta er leikstjórinn
snýr. ljóðum höfundarins í leiks-
lok i óbundið mál; það gerir end-
inn rislægri og óskáldlegri en
fefni standa til. Lothar Grund
hefur gcrt sitt ítrasta til þess
að gefa sviðinu blæ fátæktar og
skorts, en þýðing séra Árelíusar
Níeissonar mætti vera á vund-
aðra máli.
1 þetta sft’.n ?er Reykvíkingur
með eitt hinna meiri hlutverka,
Þorgrímur Einarsson. Verulegra
tilþrifa gætir ekki í leik hans,
en hann lýsir föðurnum gamla,
hinum beygða, hugdeiga og siðláta
manni, á nærfærinn og' sannfær-
andi hátt og gerfið er mjög við
hæfi; tíðar áherzlur á síðasta a.t-
kvæði orða eða setninga lýta að
nokkru skýra framsögn hans.
Nornaleg og hryssingsleg er Hulda
Runólfsdóttir í gerfi hinnar á-
gjörnu konu, •og sýnir vel tor-
tryggni hennar og hræðslu þegar
bankabókina saelu ber fyrst á
góma, en mannlegri á gamla kon-
an að yera og orð hennar skýr-
ari og eftirminnilegri. Unnustuna
leikur Auður Guðmundsdóttir og
ber af öðrum hafnfirzkum leik-
endum a.ð þessu . sinni, lagleg
átúlka, eðlileg og skýr í máli, og
túlkar hlutverk sitt af alúð og
einlægni. Sigurður Kristinsson ef
hinn framgjarni og tápmikli son-
ur hjónanna, og leikur af óvenju-
legum krafti í fyrsta þætti, en
ræður lítt við hlutverkið þegar
á líður, látbragði hans og fram-
sögn er mikilla bóta vant, en
daufastur ér þó leikurinn i lokin.
Gallað er málfæi'i Friðleifs Guð-
mundssonar, en hann fer þó ekki
ósnotux’lega- með hlutvei'k banka-
stiói-ans. Tveir leikendanna ei'U
algei'ir nýliðar. Viðfeldin er.frajn-
koma. Finnbogá F. Arndals, og
gérfi og hávaðasemi Kristins Ó.
Karlssonai' í góðu lagi, en talið
ógreinilegt og kunnáttan mátti
ekki minni vera; leikarinn viiðist
helzt taka Harald Á. Sigurðsson
til fyrirniyndai', og það ætti hann
ekki að gera. Á. Hj.
ið flóknara og mai’g’brotnara en
var í gtunla <iaga.
Aðal breytingaraar í atvinnu-
liáttum þjóðarinnar hafa orðið
á síðastl. 35—40 áx'uni.
I kjölfar slíkra. breytinga
hafa siglt nýir síðir og ný við-
liorf og það svo hratt að miða
má sögulega við margra alda
tímabil, frá því sem áður var.
I þeim skilniugi geta legið ald-
ir á núlli föður og sonar. —
Nú erti komnir þeir tímar að
bókvitið verður látið í askana.
— Enginn veit sitt rjúkandi ráð
nú á tímum sem ekki hefxu’
þekkingu, annað hvort bóklega
eða verklega, helzt hvort-
tveggja.
Nú er það jafn sjálfsagt fyrir
venkámenn, hvort heldur þcir
vixuxa, einföldustu störf, eða
margbrotin, að þekkja það iþjóð-
félag fræðilega, sem þeir lifa
og starfa í, eins og fagmaðurinn
sitt fag, sem hann ætlar að
gera að sínu ævistarfi og
tryg&ja sér þar með fjárhags-
legt öryggi í framtíðinni. Verka-
mönnum er jafn nauðsynlegt að
þekkja þjóðfélagsmáliii og
stéttabaráttuna og bílstjóram
vélar bílanna og meðferð
þeirra, svo þeir aki þedm á rétt-
an hátt, án þess að skaða sig
eða aðra. —
Hver verkamaður og bóndi
hver kjósandi sem hefur kosn-
ingarétt og notar hann, situr
við þjóðfélagsstýrið. Nú á tim-
um er það svo mikið vandaverk
og ábyrgðarhluti, að enginn get-
ur leyst það sómasamlega af
hendi, nema því aðeins að haim
hafi þekikingu á þeim málum,
viti hvert hann stýrir þjóðfé-
lagsfleyinu. —
Allir geta rennt grun í þaðp
hvaða örlög bíða þess bílstjóra
og þeirra sem hann ekur, ef
hann veit ekki hvert hann er að
fara, þekkir engar umferða-
reglur o. sfrv. —
Fá fyrirbrigði eru ömurlegxi
en það að vita vel gefna og
gerða menn vera leikbrúður í
höndum kvislinga og fanta, til
þess að framkvæma ill verk.
Og ástæðan er oftast sú, .að þeir
vita ekki hvað þeir eru að gera.
Ef þeir vissu að þeir væra að
svíkja sjálfa sig, lieimili sitt,
stétt sína og föðurland, þó
styddu þeir ekki illan málstað.
Mesta syid nútímans er
þekkingarleysi, þegar möguleik-
arair til fræðslu era marg'ir
og miklir.
Sú staðreynd ber vott um
mikið menningai'lej'si, hvað
mai'gir verkamenn styðja enn
þá sinn höfuðóvin: ihald og *
auðvald. Styðja það til þess að
skerða lífskjör verkamanna.
Kalla yfir þá atvinnuleysi, dýr-
tíð og stríð, allt aðalböl mann-
legs lífs.
Verkamenn ættu yfirleitt að
hafa þann sið, þegar auðvaldið
neitar þeim um vinnu, að taka.
sér bók í hönd, annaðhvort
heima, eða á bókásöfnum og
lesa fræðandi bækur um þjóð-
félagsmál. Auka þekkingu sína.
Mennt er máttur. Og á þann
hátt yrði atvinnuleysistírnanum
bezt varið.
Ég efast ekki um það, að þekk-
ingin mundi opna augun á
mörgum og það væri mesti
vinningurinn, mesti auðurinn
sem fátækum verkamanni gæti
hlotnazt. Að vita það allt í
einu, að hann og hans stétt og
allt fátækt fólk, hvar sem er á
landinu á að standa saman, til
þess að bæta lífskjör sín.
Standa saman á móti þessum
þremur borgaralegu flokkum:
íhaldi, Framsókn og lu'ötum.
sem hjálpast að til þess að
eyðileggja lífsmöguleika fólks-
ins og þrykkja því sem lengst.
Framhald á 7. síðu.