Þjóðviljinn - 09.11.1952, Page 5

4) — ÞJÖÐVILJINN — Sunnudagur 9. nóvember 1952
þlÓÐUIUINN
ötgefandl: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokurinn.
Bitstjórar: Magnús Kjartansson (áb.) Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Asmundur Slgurjónsson, Magnús Torfl ólafsson,
Guðmundur Vigfússon.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg
19. — Síml 7500 (3 línur).
Aakriftarverð kr. 18 á mánuðl í Reykjavík og nágrenni; kr. U
annarstaðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Togaraburgeis misnotar aðstöðu sína
Það er með öllu vonlaust að Morgunblaðinu takist að
gera Ólaf Tryggvason Thors að píslarvotti vegna þess að
Þjóðviljinn skýrði frá afstöðu hans og ríkisstjórnarinnar
til aukinna slysavarna á sjó.
Alþingi fyrirskipaði ríkisstjórninni að láta fram fara
ýtarlega rannsókn á togaraslysum og öðrum sjóslysum frá
1948. Og Alþingi fyrirskipaði ríkisstjórninni ennfremur:
„Á grundvelli þessarar rannsóknar og með hliðsjón af lög-
gjöf annarra þjóða um öryggisráðstafanir á skipum skal
rikisstjómin undirbúa og fá lögfest svo fljótt sem verða
má ákvæði, sem tryggli svo sem auðið er öryggi skipverja
gegn slysum.“
Það sem Ólafur Thors skýrði frá á Alþingi fyrir skömmu
var hreinlega það, að í stað ýtarlegrar rannsóknar hefði
einungis málamyndaathugun fram farið, og ríkisstjórn-
in ætlaði ekkert áð gera til að framkvæma þann einróma
þingvilja sem felst 1 þingsályktuninni frá 1951 um stórum
endurbætta slysavarnalöggjöf með hliðsjón af löggjöf
annarra þjóða. Hann lýsti því í mörgum orðum hvernig
dómsmálaráðuneytið (Bjami Ben.) og samgöngumála-
ráðuneytið (Ólafur Tr. Thors) hefðu þvælt málinu
milli sín og ákveðið að gera ekkert til þess að framkvæma
þingviljann.
Morgunblaðið getur sparað sér píslavættisdýrðarbaug
um togaraburgeisinn Ólaf Tryggvason Thors. Sjómenr,
muna, að einmitt þessi auðburgeis lét sér sæma að berj-
ast með kjafti og klóm gegn því að 8 stunda hvíldartími'
togaraháseta væri lögfestur, á sama tíma og hann rakaði
arðinum af vinnu togarasjómanna í lúxuslíf sitt og ætt-
ingja sinna og safnaði milljónaskuldum í fátækum bönk-
um. Hætt er við að dýrðarbaugurinn um enni þessa manns
þoli illa sj ávarseltu og það kalda glott sem sjómenn eiga
til gagnvart fínum loddurum. Og sízt mun það auka álit
hans að hann nú misnotar aðstöðu sína sem ráðherra til
að hindra framkvæmd á einróma vilja Alþingis um end-
urbætta slysavamalöggjöf.
Mál og menning
Seint mun gleymast sá fögnuður sem greip íslenzka
alþýðumenn þegar Mál og merinftig var stofnuð fyrir
rúmum 15 árum. Þetta var á tímum kreppu, atvinnuleysis
og skorts, og góðar bækur voru orðnar bókfúsri alþýðu
munaðarvara. Þá hófu róttækir rithöfundar samtök sín
undir forustu Kristins E. Andréssonar og skipulögðu
samhjálp alþýðunnar til bókakaupa. Og allt í einu átti
alþýðufólkið sem glímdi við skortinn kost á því að fá
vandaðar úrvalsbækur inn á heimili sín fyrir það lág-
marksverð sem alltaf var hægt að klípa af knöppum laun-
um. Mikil hlýja og þakklæti umlék þá menn sem forustu
höfðu fyrir Máli og menningu, og framtak þeirra mun
talinn atburður í íslenzkri menningarsögu.
Það varð tómlátara kringum þetta samhjálparfélag al-
þýðu á styrj aldarárunum, þegar sósíalistum tókst að
tryggja almenningi slíkar tekjur að bækur hættu að verða
munaður. En Mál og menning slakaði þó hvergi á; það
hélt áfram að gefa út vandaðar bækur og tímarit félags-
ins er tvímælalaust í hópi glæsilegustu menningarrita
sem út koma á vesturlöndum. En þó var eins og stakkur
félagsins væri of þröngur, vegna þess að nauðsynin var
ekki eins brýn og fyrr.
En nú eru á ný komnir tímar kreppu, atvinnuleysis og
skorts. Útgefendurnir, sem með hávaðasamri starfsemi
skyggðu á Mál og menningu, hafa dregið saman seglin og
slakað á öllum kröfum. Alþýðumenn verða enn aö telja
aura sína vandlega áður en þeir láta eftir sér þann munað
að kaupa bók. Þá kemur enn 1 Ijós að Mál og menning á
óskert vaxtarþrek sitt og trúmennsku við upphaflegt
verkefni. Hin aukna starfsemi félagsins er hliðstæður at-
burður og stofnun þess fyrir rúmum 15 árum.
Ýmsum þykir það djarflegt tiltæki að margfalda útgáfu
Máls og menningar, þegar kapítalistarnir telja bókaút-
gáfu lélegan bissniss. En forráðamenn bókmenntafélagsins
þekkja íslenzka alþýðu og vita að hún býr yfir því fjár-
magni bókhneigðar og menntaþrár sem ekki fellur í gengi.
Og þeim mun verða að vissu sinni.
Gísljónið
MARTEINN í Vogatungu skrif-
ar: Skyldi ég gera of háar
•kröfur fseri ég framá vitrænt
samtal um landbúnaðarmál við
hljóðnema hins íslenzka ríkis-
útvarps. Hér um daginn áttu
þar viðræður einhver gísli og
jón hins vestræna heims. Jón-
ið vildi fá helming þjóðarinnar
að landbúskap, hvar stöku
manneskjur væru þó uppá
dráttarvél, en gíslið taldi of-
framleiðslu þegar gera vart við
sig í framleiðslugreininni hvað
þá ef svo mikill mannfjöldi
bættist við. Selja út kvað Jón-
ið. Ekki hægt hvað gíslið.
Þannig ræddu þeir lengi kvelds
og mátti lítt á milli sjá. En
að örlaði á þvi, hvemig hægt
yrði að selja vöruna, eða
hvers vegna fyrirbærið offram-
leiðsla og sölutregða væri til
orðið, nei það var of heitt við-
komu. Þó þarf vart lengi að
leita af hvaða rótum heimskan
var sprottin, vitið hefði
kannske upplýst viðreisnarað-
gerðir ýmsra gísla og jóna
erlendra og innlendra, svo
sem takmörkun kaupgetu allr-
ar alþýðu hér á vesturhveli
jarðar. En um eitt voru þeir
sammála. Þessi helmingur
þjóðarinnar skyldi vinna
minnst tólf stundir í sólar-
hring.
Á ISLANDI voru eitt sirin
bændur, sem hófu dagsverkið
með því að reka verkafólk sitt
til starfs kl. fjögur á morgni
hverjum, þegar því var lokið
gengu þeir aftur til rekkju, og
tóku væran blund, stöku sinn-
um teygðu þeir andlit útum
skjáinn og litu eftir hvort nóg
væri unnið. Sumir þeirra létu
fólk sitt haust hvert hafa söx
til heyristu kringum steina.
Það þótti gísljóninu góðir
basndur. Þá var þrælahaid á Is-
landi.
Þar eftir komu bændur sem
við þekkjum af eigin raun.
þeir gengu sjálfir til verks
ásamt skylduliði. Klukkan
fjögur hvem morgun, og um
miðnætti sást fólk þetta drag-
ast heim til rekkju sundur
slitið af striti. Um framleiðslu-
afköst þarf lítt að ræða, hjá
fólki við slíka aðbúð. I þann
tíma voru bændur á íslandi
þrælar. En glsljónið var á-
nægt með þá, enda tók það að
sér sölu á framleiðslu þeirra,
hvar lenti í útlendum sjó. Þess
í stað afhenti gísljónið hinum
erlendu vinum sínum veiðirétt
við strendur íslands. Það þótti
þeim góð verzlun. 1 þátíð höfðu
ýriis gísljón hins vestræna
heims framkvæmt sín viðreisn-
aráform, semsagt skorið svo
Sunnudagur 9. nóvember 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (5
niður kaupgetu allrar alþýðu
að hún svalt. Síðar komst þó
framleiðsla bændanna ekki í
útlendan sjó heldur var hún
jörðuð suðrí Hafnarfjarðar-
hrauni. Þá át alþýða á íslandi
ekki ket, ekki bændur heldur
þó þeir framleiddu það. Þetta
þótti gísljóninu „fín“ viðreisn.
Nókkru eftir hóf gísljónið
starf sitt, og tók að framleiða,
framleiðslan var styrjöld. Þá
gerðist það að íslenzk alþýða
fékk gjaldmiðil og tók að éta
ket og drekka nýmjólk, og
landbúskapur á íslandi varð
blómleg atvinnugrein. Stöku
bóndi fékk sér dráttarvél í
stað þræla og þurfti jafnvel
ekki að vinna nema 8 stund-
ir dag hvem, þrátt fyrir það
urðu framleiðsluafköstin
margföld. Og hið ófyrirgefan-
lega fyrirbæri allra gísljóna,
komst stöku sinnum í fram-
kvæmd: bændahjón tóku sér
jafnvel sumarfrí eftir fyrri
slátt, meðan háin var að
spretta. Þetta þótti gísljóninu
ekki góðir bændur, enda kom
viðreisnarframkvæmdin fljót-
lega svo að segja strax í stríðs
lokin. Stöðva þurfti kaupgetu
allrar alþýðu, voru einkunnar-
orðin. Og nú er öll alþýða hér
á vesturhveli jarðar, að hætta
að éta íslenzkar landbúnaðar-
vörur, sem svo ekki seljast.
Þó hvað gísljónið hafa fundið
á liðnu ári, nokkra ameríska
hunda sem vildu kaupa ís-
lenzkt dilkakjöt, hvað þeir þó
aldrei borguðu. En síðan
standa gíslið og jónið við
_hljóðnema hins íslenzka ríkis-
Framhald á 7. sxðu.
1932 — 9• nóvember — 1952
* Um BÆKUR og annaS *
£
ITT sinn
sumar var
því skotið fram hér í blaðinu að
ekki mætti öilu lengur við svo
búið standa: við yrðum að fá
okkar eigin bókmenntasögu. Við
höfum i öll þessi ár ekki haft
tíma til að koma okkur upp
neinni samfelldri sögu okkar eig-
in bókmennta. Það er mikið tjón,
þó það sé á hinn bóginn góðs viti
ef við höfum þá meiri áhuga á
að lesa bækurnar sjálfar en um
þær. Hins vegar eru góðar bók-
menntasögur mjög nytsamar bæk-
ur ekki síður en önnur fræðirit.
ALMENN bókmenntasaga
hefur heldur engin verið hér til.
Greinar hafa verið ritaðar hér um
ýms útlend skáld, eldri og yngri;
auk þess kom út fyrir nokkrum
árum árgrip af enskri bókmennta-
sögu á vissu tímabili, en það var
ekki merkilegt rit fyrir utan ár-
.töl og bókaheiti. Nú hefur loksins
spurzt að farið sé að rita al-
menna bókmenntasögu á íslenzku
Mun það verk eiga alllangt í land
ennþá, og skiptir þó meira máli
að þvi verði lokið með sæmilegri
prýði. En sem sagt: Kristmann
Guðmundsson, rithöfundur, er að
semja sögu heimsbókmenntauna
fyrir Menningarsjóð, og láti guð
gott á vita. Það mun síðar koma
í ljós hvaða skilyrði skáldið hafði
til að vinna verkið á viðhlítanai
hátt. Við bíðum róleg þangað til.
B. B.
ALMENN SAGA
HEIMSBÖKMENNTÁNNA
1 VÆNDUM
VEBÐLAUN HANDA LIKI
ÞEIR SEM HAFA BAKÍIJARL
hlaut greind verðlaun. Mauriac
þegsi hefur aldrei haft nein gagn-
leg áhrif, hvorki í bókmenntum
né öðrum gr.einum, en hefur hins
vegar stundum verið vinsælt rök-
streituefni í svonefndum bók-
menntaklúbbum heldra fólks sem
hefur ekkert jákvætt vit á bók-
menntum. Annars er ónauðsjm-
legt að veitast að þessum rithöf-
undi eða akademíunni sjálfri. Hún
gekk framhjá Ibsen, Gorky, Tol-
stoj og Strindberg, og hefur þar
með sannað i fjögur skipti fyrir
öil að ekki er hægt að bera til
hennar neitt bókmenntalegt traust.
Nú er sá rithöfundur sælli sem
ekki fær Nóbelsverðlaun en hinn
sem fær þau.
VG svo þegar kreppan er
að komast í algleyming, þegar at-
vinnuleysið er sezt um hús vor,
þegar menningin gæti virzt eitt af
aukaatriðum lífsins, þegar landið
er komið á vonarvöl — þá kemt’.r
eitt útgáfufyrirtæki þjóðarinn-
ar með tíu bækur á maTkaðinn
sama dag. Það urðu margir miki-
ir af stríðsgróðanum fyrir nokkr-
um árum, margir freistuðu þess
að taka þátt í menningunni með
bókaútgáfu, og slógu mjög um
sig. Nú heltast þeir úr lestinni,
aðrir kvarta yfir hinum erfiðu
tímum sem við lifum á, það eru
i stórum dráttum mjög slæmar
horfur. Þátttakan í menningunni
fer minnkandi. Nú sést hver hafði
hinn raunverulega menningarbak-
hjarl í starfsemi sinni. Hin nýja
útgáfa Heimskringlu og Máls og
menningar er höfuðviðburður í ís-
lenzku menningarlifi, og mun
verða metinn þvi meir sem timi
líður. Island er með í þessum
bókum, þessu útgáfuverki. Mál
og menning lætur ofureinfaldlega
sem það þekki ekki þá „erfiðu
tíma sem við lifum á.“ Það er
eina leiðin til sigurs.
SKALKURINN FRÁ BUKHARA
NS GEGN AFTURHALDSÁRÁS
Fyrr á dögrnn átti Morgun-
blaðið til að haga áróðri sín-
txm hreinskilnislega beint gegn
verkalýðshreyfingunni. Hver
sem flettir blaðinú fyrir valda-
daga þýzka nazismans mun
furða sig á hve áróður þess fyr-
ir hagsmunum auðstétta lands-
ins er nakinn og blygðunarlaus,
að ekki er dreginn fjöður yfir
beinan fjandsikap gegn ver'ka-
lýðsfélögusium og öllu þeirra
starfi.
En fyrstu valdaár nazismans
þýzka verður á þessu mikil
breyting. Áróðurstækni þýzka
nazismans verður þá Sjálfstæð-
isflokknum og MorgunblaðL
hans hin mikla fyrirmynd, ýms-
ir helztu flokksforingjaruir
standa í nánu sambandi við
þýzka valdamenn og áróðurs-
stofnanir (Nordisehe Gesllh-
sohaft o.fl.) og í áróðrinum verð
ur hin almenna formúlu Hitlers
og Göbbels „baráttan gegn
ikommúnismánum“ að því töfra
orði sem allt á tmdan að láta,
smám saman þoka allflestar
aðrar áróðursformúlur úr
Morgunblaðinu og formúla
Göbbels rikir ein.
Þessi breyting eftir þýzkri
nazistafyrirmynd er mjög á-
berandi í áróðursafstöðinni til
verkalýðshreyfingarinnar. I
stað grímulausrar andstöðu
smyr Sjálfstæðisflókkurinn
þýkkra og þykkra á sig felulit
„verikalýðsvieiáttu", eftir fyrir-
mynd þýzka nazistaflokksins,
stofnuð eru félög „sjálfstæðis-
verkamanna“, íhaldshátiðahöld
reynd 1. maí og Ioks tekið að
leita sambands við Alþýðuflokk-
inn til að smeygja áhrifum bur-
geisafloklfsins inn í sjálf
verkalýðsfélögin og stjóm Al-
þýðusambands Islands.
Fyrir tveimur áratugum var
Morgunblaðið allsendis ófeimið
að heimta almenna kauolækkun
af verkalýð Reykjavíkur óg
annarra staða. Kreppan mikla
skall yfir Island síðsumars 1930
og skapaði sívaxandi neyðará-
stand alþýðu næstu árin.
1 Reykjavík dró stöðugt úr
atvionu, svo að árið 1932 býr
hálft annað þúsund manna við
atvinnuleysiskjör. Hafa verður
í huga að íbúar Reykjavíkur
voru þá aðeins röskur helming-
ur af íbúunum nú.
Gagnvart þeirri þungu neyð
sem býr að baki slíkum tölum
sýndu valdamenti bæjar- og rík-
is glæpsamiegt tómlæti. Mál-
flutningur Morgunblaðsins og
ýmissa helztu forvígismanna
Sjálfstæðisflokksins var ögr-
andi og ósvífinn í garð verka-
manna. Hugsjón afturhaldsins
var í þessari kreppu sem endra-
nær að velta byrðum hennar yf-
ir á alþýðuna og það taldi sig
nógu sterkt til að þurfa ekki að
fara neinar krókaleiðir. Krafa
afturhaidsins var launalækkun,
almeíin launalækkun. Huggun-
in siem heimili atvinnuleysingj-
anna fengu hjá Morgunblaðinu,
aðalmálgagni Sjálfstæðisflokks-
ins, var á þessa leið:
„Það er nxíg \inna til t'yrir
fjölda fóiks, fyrir aUa þá sem
vilja vinna . . . “ En kaup
það sem þessir menn heicma
er svo hátt að ENGINN at-
venmirekstur hvorki á sjó né
iandi getur greitt það“. (Mbl.
6. júlí 1932).
★
Dagina eftir ögraði Jakób
Möller á bæjarstjómarfundi at-
vinnuleysingjunum með þessum
orðum:
„Alltnlkill f jöldi manna get-
ur nú fengið atvinnu, sæmi-
lega borgaða, en það stend-
ur á viljanum til a.ð taka at-
vinuunni, eða ölhi heldur á
því að fé!agsskapurinn“ (þ.e.
verkalýðsfélögin) „vilji leyfa
mönnum að vinna“.
Kröfum atvinnuleysingjanna
um ráðstafanir til atvinnuaukn-
ingar svaraði Jákob Möller á
þesáum sama bæjarstjómar-
fimdi svo:
„Það kemur ekkt til mála
að bæjarstjórnin fari nn að
gera neinar ályktanir um það
hvað á að gera, heldur á hún
að taka málið til rækilegrar í-
)hugniiar.“ (Ummælin tilfferð
eftir frásögn Morgunblaðsins
Úti fyrir Góðtemplarahúsinu
þar sem þessi orð voru töluð
beið mikill mannfjöldi. Lögregla
var látin hindra að atvinnuleys-
ingjamir kæmust inn og fesigju
að heyra málflutning bæjar-
stjómar. Er menn vildu ekki
láta sér það lynda var lögreglu
sigað á vamarlausan fjöldann,
og urðu af snörp átök verka-
manna og lögreglu. Næstu daga
hófust handtökur, yfirheyrslur
og málsókn, með sama sniði og
þekkt eru frá slíkum átökum
síðar. En tvímælalaust bar það
árangur að verkalýður Reykja-
víkur sýndi valdhöfunum að
hann léti ekki bjóða sér allt.
Áminningin frá 7. júli mun
hafa átt drýgstan þátt í þeirri
litlu atvinnubótavinnu sem höfð
var síðari hluta ársins.
Alþýðan var illa við því búin
að mæta samfylktu afli aftur-
haldsins og stjórnarvalda lands-
ins. Alþýðuflokkurinn hafði ein
angrað Alþýðusambandið sem
einskonar flokkstæki sitt,
gengið berserksgang í klofn-
ingi samtakanna og ýtt út úr
félögunum mörgum dugmestu
leiðtogum verkalýðshreyfingar-
innar. Enda voru viðbrögðin
gegn kreppuárásum afturhalds-
ins linleg frá þeirri hlið. Það
var Kommúnistaflokkur Islands
sem þessi fyrstu ár ævi sínnar
skipulagði atvinnuleysisbarátt-
una í Reykjavík og víðar á land
inu og þröngvaði henm einmg
inn í verkalýðsfélögin sem Al-
þýðuflokksmenn stjórnuou. Það
voru metin Kommúistaflokksins
sem þessi ár tóku forystu í
þeirri geysihörðu verkfallsbar-
áttu sem háð var víða um land.
ekki einungis um kaupgjalds-
mál heldur jafnvel um sjáífa
tilveru verkalýðsfélags á hlut-
aðeigandi stað. Þessi barátta
varð árangursrík og örlagarík
fyrir verkalýðshreyfinguna á
íslandi. I stað undansláttar og
úrræðaleysis Alþýðuflokksins
'kom fram í verkalýðshreyfing-
xmni nýtt afl sem var þess
megnugt að samfylkja verkalýð
íslafids til stéttvísrar, harðrar
baráttu, og það er sú barátta
sem leggur grunn hinna glæsi
legu sigra alþýðunnar á fimmta
aldartugnum.
Árið 1932 var einmitt ár stór-
kostlegra átaka. Afturhald
landsins og stjórnarvöld beita
þá öllum áróðurstækjum til að
knýja verkamenn til almennrar
launalækkunar. Sterkustu at-
atvinnurekendurnir gera hverja
tilrauna eftir aðra: Síldarverk-
smiðjurnar reyna að kúga verka
menn, Eimskip hótar að selja
skip sín úr landi verði ekki
gengið að kauplækkun, Kveld-
ulfur nær „samningum" við
Sjómannafélag Reykjavíkur um
kauplækkun. Þetta ár ríkti sam-
stjórn Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknar. Það er þvi úr
stjórnarherbuðum að Hermann
Jónasson gefur þennan vitnis-
burð í Tímanum:
„Ihaldsmenn telja aðal-
atriðið að kaupgjald verka-
lýðsins lækki og vilja nota
þá aðstöðn sem skapazt hefur
til þess að þvinga kauplækk-
un fram. Þeir leggjast í móti
ariinnubótum af sömu
stæðum“.
Áhrif kommúnista
og sam-
250. dag-ur.
L NNÞÁ einu sinni hofur
þeim tekizt að sæma dauðan mann
bókmenntaverðlaunum. Sú var
tiðin að bókmenntaverðlaun Nó
bels voru af misskilningi, talin
fullgildur aðgöngumiði að ódau'5-
leikanum. Sá sem hlotið hafði'
þann pening var kominn í örugga
höfn frægðar og lofstírs. Sænska
akademían hefur frá upphafi haft
úthlutun verðlaunanna xneð hönd-
um, og á síðari árum hefur íhaids-
eðli samkundu þessarar kom’ð æ
Skýrar í ljós. Mörg síðustu árin
heíur hún einkum leitað eftir
skrýtnum fuglum héðan og har.d-
an úr bókmenntaheiminum, mönr.-
um sem annaðhvort hafa aldiei
haft neina þýðingu fyrir mann-
kindina, eða voru þá iöngu hætt-
ir að hafa nokkur áhrif. Nýj-
asta afrekið í verðlaunaveitingúm
akademíunnar gerðist nú fyrir
nokkrum dögum, er Francois
Mauriac, franskur ritmakari um
synd og spiUingu manneakjui. nar,
fylkingar þeirra voru hinsvegar
það sterk, að ékki fékkst fram
það sem afturhaldið ætlaðist til,
almenn launalækkun. Viðnám
verkalýðsins, í gifurlegu at-
vinnuleysi og með deiga for-
ystu Alþýðuflokksins á ýmsum
þeim stöðum er mesta hernað-
arþýðingu höfðu, hlýtur að
vekja heita aðdáun komandi
kynslóða.
Stjórn Sjálfstæðisflókksins
aðalflokks afturhaldsins í land-
inu, leiddist þóf þetta. Sannað
er að í stjóm flokksins var
samþykkt árásin sem átti að
duga til að kmýja fram almenna
launalækkun, samþykkt um að
beita meirihluta Sjálfstæðis-
flo'kksins í bæjarstjórn Reykja-
víkur til árásarinnar. Og her-
stjórn Sjálfstæðisflokksins
valdi þann stað til árásar sem
hún dæmdi veikastan fyrir:
Ráðizt skyldi á atvinnuleys-
ingjana í Reykjavík, og kaup
þeirra í hinmi vesælu atvinnu-
bótavinna lækkað úr 1,36 kr. í
1 'krónu.
Atvinnuleysingjarnir í Rvík
voru um þetta leyti hálft ann-
að þúsnnd, í 30 þúsund manna
bæ. Um 200 manns vom í at-
vinnubótavinnu um haustið, og
sveikst 'bæjarstjórnin um að
fjölga í henni 1. október um 150
manns, sem hún þó hafði lof-
að. Unnið var sex stundir á
dag, og var vinnunni jafnað
þannig niður að þeir sem mesta
vinnu fengu unnu aðra hverja
viku, en aðrir höfðu vinnu 1 viku
í mánuði. Það var því ekki hár
garðurinn sem stjóm Sjálf-
stæðisflokksins afréð að ráðast
á til að brjótast gegnum varn-
arlínur verkamanna. Á bæjar-
stjórnarfundi 3. nóv. 1932 fram-
kvæma bæjarfulltrúar flo’kk-
ins svo vilja stjórnar sinnar og
samþykkja eftirfarandi tillögu:
„Bæjarstjórnin ályktar að
taka að láni í Landsbanka-
íslands kr. 100.000,00 til
framhalds atvinnUbótavinnu
til næsta nýárs og ákveður
jafnframt að kaupgjald fyrir
vinnuna skuli vera 1 kr. fyr-
ir raunveruléga vinnustund
almennra verkamanna og
lækka annað kaup við þessa
vinnu hlutfallslega."
★
Þarna átti að brjótast í gegn.
Þarna áttu varnir verkalýðsins
að bila, því fyrir vom til vam-
ar langsoltnir og þrautpíndir
atvinnuleysingjar. Forystu-
menn Sjálfstæðisflokksins
reiknuðu dæmið með því blygð-
unarlausa kaldlyndi sem hæfir
nöktu arðránseðli yfirstéttanna.
Þeir hafa sjálfsagt líka treyst
því að Verkalýðshreyfingin,
sjálfri sér sundurþýkk, gæti
ekki snúizt til vamar svo
dygði.
Samt var þessari áiús hrund-
ið, hmndið í bardaganum
mikla 9. Tióvember fyrir réttum
20 árum, einni af örlagastund-
um íslenzkrar verkalýðshreyf-
ingar. Nýja aflið í verkalýðs-
hreyfingunni hafði þegar öðl-
azt mátt til að skipuleggja bar-
áttu fólksins sjálfs, baráttu.
gegn hinum ægilega vágesti, at-
vinnuleysinu. Allt frá 1930 er
sú barátta að aukast, verða
markvissari og taka á sig ný og
ný form, og hún er orðin að
fjöldahreyfingu í Reykjavík og
víðar þegar kemur fram á ár-
ið 1932. Fundir, kröfugöngur,
nefndir á fundi stjórnarvalda
og stöðugt aðhald, eiribeitt starf
innan verkalýðsfélaganna, stöð-
ugur, markviss áróður í aðal-
Framhald & 7. siðu.
Sýning Valtýs Péturssonar
í Listvinasalnum
Með sýningu sinni i Listvina-
salnum, sem nú stendur yfir,
sýnist mér Valtýr Pétursson
hafa náð áfanga, sem öll list-
þróun hans síðustu árin virð-
ist hafa stefnt að. Myndflötur-
inn hefur verið fullkomlega
hreinsaður hverri skírskotun
untanaðkomandi mótífs, litborð
ið er orðið hljómhreint, og
það verður hver áð viðurkenna,
sem auga hefur fyrir mynd-
skipun, að þeir standa fallega og þegar maður sér ráSna
ið á, hvað mig snertir per-
sónulega, að þær veiti mér
znyndræna fullnægingu. Það er
eins og öll þessi heflun og
slípun hafi fyrirgert einhverj-
um sálarlegum gildum, ein-
hverri heitri, persónulegrl
kennd, sem mér finnst listaverk
verða að búa yfir. Þær vékja
ekki hjá mér hrifningu, þessar
myndir, — frekar einhverja
kalda gleði skynseminnar, líkt
a-
Hodsja Nasreddín gekk til híbýla sinna.
Verðirnir sátu i skugga turnsins og léku
teningum. Sá þeirra sem mest hafði tap-
að var einmitt að taka af sér stígvélin til
að Veðsétja þau.
Inni í turninum, bak þykkum múrum
ríkti kuldi og raki. Hodsja Nasreddin gekk
upp þröngan steinstigann, framhjá sínum
eigin dyrum og upp í efsta herbergið þar
sem vitringurifin frá Bagdad var geymdur.
Hár öidungsins hafði vaxið gífurlega í
fangelsinu, og sisjóna hans öll var mjög
mikilúðleg. Augun skutu gnexstum undir
síðum brúnunum. Kann heiisaði Hodsja
Nasreddín ókvæðisorðum:
Þú heidur mér hér bakvið lás og s'.á, tíkar-
sonur, og ég vildi óska þess að steinn félli
í hausinn á þér og kæmi út um ilina, við
hjóðslegi þorpari og lygari. — En Hodsja
Nasreddín lét þetta ekkert á sig £á.
í fletirium, þessir lýsandi, ó-
brotnu litir.
Þörf listamannsins til að tjá
sig á þennan hátt er ofur eðli-
leg. Það er raunar sama þörf-
in, sem knýr okkur hina til að
velja okkur einfalda og form-
hreina hluti, — það er and-
svar nútímamannsins við þeim
köngulóavef ofhlæðis og þoku-
kenndra hugtaka, sem síðasta
öld hefur leift okkur í listum
sem öðru. Tækni og vísindi nú-
tímans hafa þroskað smekk
okkar fyrir því, sem er skírt
ótvírætt og látlaust, og það
eru engin undur, þótt nútima
listin hafi orðið hljómgrunnur
þessarar þróunar.
Eg býst við þá að seinni
tímar muni einmitt sjá í mynd-
um sem þessum einna greini-
legasta spegilmynd aldarinna"
sem við lifum. Þær eru klárar
og fortaks'ausar eins og vís-
indaleg niðurstaða, og þær
dylja ekkert á bak við sig af ó-
ráðnum grun. Áhrif þeirra eru
bein og vafningslaus.
Þótt ég sé þannig ekki í vafa
urn, að Valtýr hafi hér náð
listrænum tilgangi sínum frá-
bærlega vel, skortir samt mik-
snjalla hugarþraut. Þannig vill
iðulega fara, þegar listamaður
leggur sig allan fram til að
ná formrænu marki. En von-
andi er þetta aðeins millistig
hjá Valtý, meðan hann er að
komast yfir örðugan hjalla í
formtúlkun sinni (eða þá sljó-
leiki hjá mér).
Það ririá enginn taka þessi
orð mín sem tilætlaða véfrétt,
en ég held að þessi sýning Val-
týs Péturssonar muni marka
lokastigið í þeirri listrænu
hreindýrkun, sem íslenzkir mál-
arar hafa glímt við síðustu ár-
in. Það tímabil hefur verið
nauðsyn’egt til þess að losa
um, meta og viðurkenna ákveð-
in gildi málverksins, slíta af
því, ef svo mætti segja, sííustu
bönd natúraliskrar hefðar, og
greiða veginn sterkari mann-
legri tjáningu. Framtíð'n mun
sanna, að það hefur ekki að-
eins orðið góður skóii. heluur
óh’ákvæmilegt þróunarstig" á
þeirri braut, að gera myndlist-
ina aftur að myndlist. í feg-
urstu merkingu þess orðs.
Menn ættu að fara að skoðá
þessa sýningu. hún er áreiöan-
lega þess virði. — B. Th. B,