Þjóðviljinn - 21.08.1953, Síða 11

Föstudagur 21. ágúst '1953 — ÞJÓÐVILJINN — (1£
Ásthildarmýri — Vatnsleysuströni
Frámhald af 4. síðu.
voru tíðir viðburðir. Voru þar
ekki að verki neinir umrenn-
ingar né smámenni, heldur
höfðingjar landsins og um-
boðsmenn konungs. Landið er,
eins og áður getur, selt á
leigu, hirðstjórar koma og
fara, flestir útlend!r, og hugsa
um það framar öllu öðru að
hafa landsmenn að féþúfu,
fara meira að segja stundum
fyrir og kunnum að verða af
völdum skotæfinga og að þelr
menn, sem leyft hafa þé&sar
aðg:erðir í hslmildarleysi vcru,
verði látnir sæta þeirri þ.yngstu
refsingu, sem lög leyfa, að heitt
sé gegn landramingjuní.
Vatnsleysustrandarhreppi,
Gullbringusýslu, 25. maí 1!>53:
Símon Klistjánsson, Neðri-
Brunnastöðum, Kristmundur
Þorláksson, Brunnastöðuni.
Bygging hraðfrysi
Framh. af 6. síðu.
gera lækkua á ýmsum nt-
gjaldaliðum útgerðarinnar
nú er framleiddur með i'orn-
eskjulcgum aðferðum og
mögulega, svo sem á ís, sem
kostar hér um 180 kr. tcnn-
ið á móti um 90 kr. þar
sem nútíma vinnubrögð og
tækni eru viðhöfð.
Fleira mætti nefna, en
þyngst á metunum verður þó
sjáifir með rán og óspektir.
Sýslumenn fara að dæmi yfir-
boðara sinna og fremja jafn-
vel rán og hervirki í sinni
eigin sýslu. Valdsmenn og um-
boðsmeno þeirra ríða um
sve!tir með marga sveina og
heimta allan fararbeina, mat
og hey af bændum.
Fjölmörg dæm! mætti nefna
'þessu til staðfestingar, e.n til
þess þyrfti minnst eina blaða-
grein í viðbót, ef það ætti að
verða að nokkru gagni. Ég
minnist aðeins á afdrif Jóns
biskups Gerrekssonar 1433 og
örlög Lénharðs fógeta 1502,
þessa erlendu fulltrúa erlends
valds en m!lli þéirra liggu.r
Áshildarmýrarsamþykkt. En
milli þeirra atbur'ða eru cinnig
Krossreið 1471, Oddgeirshóla-
reið 1473 og Stóruvallareið
1476 eða ’77, þar sem inn-
lendir höfðingjar og útlendir
eftirlegumen.n far'a fram með
yfirgangi, ofbeldi og mann-
drápum — og voru nckkru
síðar skipaðir hirðstjórar kon-
ungs eins og t.d. Þorleifur
Bjömsson, sem stóð fyrir
Oddgeirshólareið. Allir gerð-
ust þessir atburðir í Ár.nes-
sýshi eða nágrenni hennar.
Þáð er þessum yfirga.ugi,
sem 'bænd’fr í Árnessýsíu
eru að mótmæla í Áshildar-
mýrnrsamþykkt ásamt van-
efndum konungsvaldsins á
ákvæðum Gam’.a sáttmála.
Þeir mótmæ’a aukeium álög-
um og ólöglegum fjárupptekt-
um. Þeir ítreka það ákvæði
Gamla, sáttmála, að valdsmenn
og umboðsmenn konungs séu
íslenzkir og þeir mótmæ’a
því, að þeir ríði um fjölmenn-
ari en lögbók vottar. Loks
gera þeir t'lraun til að tryggja.
sig og sína gegn yfirgangi ut-
ansveitarmanna.
Svipað skjal fornt er Ár-
nesingaskrá eldri 1375, sam-
iþykkt til verndar almennum
landsréttindum. þar sem skír-
skotað er til Gamla sáttmála,
að íslcnzkir skuli vera lög-
menn og sýslumenn og engar
utanstefnur v’lji menn um
þau mál, sem íslenzkir dóm-
arar fái yfir tekið.
Ef við svipumst nm í sam-
tímanum, verður varla fyrst
fyrir okkur samþykkt Borg-
firðinga sem fyrr getur, h:-kl-
ur mun hugurian reika til
Vatnsleysustrandar. Tuttug-
asta og fimmta maí si'ðast-
liðinn gerðu 14 búendur á
Vatnsleysuströnd eftirfarandi
samþvkkt e'ða mótmæli:
„Viö undirritaðir Iandeigend-
ur í Vatnsleysustrandarhrj'ppi
bönnum hér meö stransleira
allar hernaðaraögerðir, þar með
taldar skotæfingar og utnferð
erlendra herja um lönd okkar.
Við mótmæium þeim aðfferð-
um, sem þar hafa fram fariö
að oss forspurðum.
Við krefjumst fullra skaða-
bóta fyrir öll spjöil, óþa'Efindi
o;r tján, sem við höfum orðið
Þórður Elríksson, Halidórsstöð-
um, Sigurgreir Tómasson, Narfa-
koti, Halldór Gísiason, Sjónar-
hól, Gísli Eiríksson, Naustakoti,
Sigurður Guðinundsson, Efri-
Brunnastöðum, Sigurjón Sig-
urðsson, Traðarkoti, Þuríður
Haildórsdóttir, Halakoti, Davíð
Stefánsson, Ásláksstöðum, Sig-
urjón Jónsson, Nýjabæ, Þórar-
inn Einarsson Höfða, Brynjólf-
ur Brynjólfsson, Mimia-Knanr-
arnesi, Ólafur Pétursson, Knarr
arnesi".
Hér eru bændur á Vatns-
lcysuströnd að mótmæla yf!r-
gangi erlendra. manna og um-
boðsmanna þeirra líkt og
toændurnir að Áshildarmýri
forðum. Samþykkt Vatnsleysu-
strandarbænda er ekki eins
lö.ng og sú er gerð var að
Áshildarmýri forðum og nær
ekki til eins margra atriða,
enda er ekki eins langt um
r-ðið frá endurafsali landsrétt-
inda (Nýja sáttmála) og lið-
ið var frá samþykkt Gamla
sáttmá’a, þegar Áshildarmýr-
arsamþykkt var gerð. Vatns-
leysustrandarbændur vísa ekki
til Nýja sáttmála eins og Ás-
liildarmýrarmenn vitnuðu í
Gamla sáttmála, enda mun
hana því miður vart verða
Islendingum jafn haldgóður og
Gamli sáttmáli var fjrátt' fyr-
ir allt. 'En samþykkt Vatns-
leyustrandarbænda er skorin-
orð og ótvíræ5; hún er fyrsta
viðnám bænda í hinni nýju
sjá’fstæðisbaráttu.
Tuttugasta júní 1948 var
afhjúpáður minnisvarði að Ás-
hildarmýri. Vilja Árnesingar
með honum minna Is’endinga
á þaran merka skerf í sjálf-
stæðisbaráttunni, sem Áshild-
armýrarsamlþiykkt var. Við
það tækifæri flutti Guðni
Jónsson skólastjóri gagnmerkt
erindi, sem síðar var birt í
í Lesbók Morgunblaðsins. —
Hann lauk því með þessum
orðum:
,,Vér höfum látið reisa hér
varða úr steini ,til minningar
um Áshildafmýrarsamþykkt
1496 og þá Árnesinga, er þar
stóðu vörð um foru réttindi
héraðs síns, lands og lýð's á
örlagatímum', eins og letrað
stendur á graníthellu þeirri
hinni miklu, er greypt er í
framhlið varðans. Það er
mælt, að var'ði þessi .sjáist
af næstum því hvérjum bæ á
Skeiðum og þó enn af nokkr-
um bæjum í fleiri sveitum.
En minningin er helguð hér-
aðinu öllu. Varðinn er aðeins
ufurlítill vottur virðingar og
þakklætis nú’ifandi kynslóðar
til löngu horf!nna forfeðra,
sem drýgðu dáð og unnu hér-
aði sinu og la.ndi gagn og
sóma. Látum varða þennan
mkma oss á dæmi þeirra á
þaran hátt, s;em skáldið kvað
forðum:
Víða eru vörður reistar
á vegum sögu þiessa lands,
úr fornöldinni fljúga neistar
atvinnan, sem fullkomið hrað-!
frystihús mundi veita. Af,
þeirri ástæðu er bygging þess!
ekki aðeins æskileg heldur!
lífsnauðsyn verkalýðsins hér,!
sem í sívaxandi mæli berst'
við vofu atvinnuleysis og
skorts. Landlægt atvinnuleysi
liér í bænum hrekur nú fleiri
og fleiri verkamenn til út-
legoar á Keflavíkurflugvöll,
aðrir flytja 'héðan búferlum
og yfirgefa að fullu hinn hlý-
lega og oft blómlega bæ við
Eyjafjörð, þar sem kverka-
tak afturhaldsins á athafna-
lífinu er á góðum vegi með
að stefna afkomun bæjarbúa
i algeran voða. Flótti verka-
fólks úr bærium mun, ef hon-
um lieldur áfram, hafa hin
geigvænlegustu áhrif fyrir
bæjarféiagið. Hundruð og aft-
ur hundruð verkamanna og
iðnaðarmanna hafa síðustu
áratugina haft framfæri sitt
af stækkun bæjarins. Nú er
hún stöðvuð. Byggingafram-
kvæmdir eru nær algerlega
niðurlagðar, hin fjölmenna
millistétt bæjarins, sem bygg-
ir afkomu sína á kaupgetu
verzlunarstéttarinnar sér
framtíð sinni ógnað. Akur-
eyri á aðeins um tvær leiðir
framtaksins og hraustle kans.
Rétt er vörður við að hressa,
veginn svo að rati þjóð,
og í bindini að binda þessa
björtu neista úr fornri glóð.
Vér þekkjum öll, eldri sem
yngri, hið mikils verða hlut-
verk, sem vörðum var ætlað
með vegum fram á íslandi.
Varði þessi er reistur í líkingu
slíkrar vörðu. Ei.ns og vörð-
urnar vísuðu ferðamanninum
leið, þannig á varðinn að
minna oss á átt og stefnu,
hvenær sem þörf lands °§
þjóðar heimtar krafta vora.
Mennirnir frá Áshildarmýri
v’ssu hvað þeir áttu að gera.
þegar þröngt var kosti þeirra
og traðkað á fornum réttind-
um þjóðarinnar. Þeir vísa
okkuf veginn enn í dag“.
Máski verður Vatnsleysu-
strandarbænum síðar reistur
minnisvaréi og vonandi þurfa
ekki að líða 457 ár þa.ngað
t’l. Þeir vissu líka hvað þeir
áttu að gera, þegar þröngt var
kosti þeirra. Látum þá einn-
ig vísa okkur veginn. Helgi
Hjörvar hefði átt að minnast
þeirra er hann í útvarpserindi
sínu síðastliðið mánudags-
kvöld stóð í anda v"ð varðann
að Áshildarmýri og benti til
Borgarfjarðar. Hann tók að
sér hið ömurlega hlutverk
söguruglarans. En er ekki nóg
að vera óvirkur í liinni nýju
sjálfstæðisbaráttu, þó að ekki
sé jafnframt varpað rýrð á
sjálfstæðisbaráttu forfeðranna
með vafasömum ummæluan
um gagnmerka samþykkt
þeirra til verndar landsrétt-
indum?
ihéss á Akureyri
að velja. Annars vegar le.'ð
áframhaldandi hnignunar og
örbirgðar, hins vegar leið at-
vinnulcgrar uppbyggingar og
vaxtar. Á síðari leiðinni gæti
bygging hraðfrystihúss verið
fyrsti áfanginn, ef slcammsýni
afturhaldsins í bæjarstjórn og
ríkisstjórn verður látin þolrn
fyrir sameinuðum vilja fram-
faraaflanna,.
Aðal mótbára afturhalds-
ins gegn hraðfrystihúsbygg-
ingn á Akureyri hefur verið
markaðstregðan og fram-
leiðslutakmarkanir ríkisstjórn
arinnar á freðfiski. Skal sagan
um orsakir þeirra ekki rakin
hér. En nú mun öllum Ijóst,
að eftir að þau miklu og
góðu tíðindi hafa gerzt, að
Sovétríkin og Island hafa
gert með sér stærsta verzlun-
arsamning í atvinnusögu Is-
lendinga, þar á meðal um sölu
á freðfiski á 12 mánuðum,
sem svarar til % af venju-
legri ársframleiðslu og að
sýnt er oroið með því, að
markaðir fyrir þessa ágætu
framleiðsluvöru okkar eru
yfrið nægir í alþýðulýðveld-
unum og sósíalistiskum ríkj-
um Austur-Evrópu, auk ann-
arra markaðslauda, er sú
„röksemd“ kolfallin um sjálfa
sig.
Nú með haustinu mun mik-
ill hluti togaraflotans hefja
veiðar fyrir frystihúsin til
uppfyllingar samningunum við
Sovétríkin. Hvað verður þá
um Akureyrartogarana ? Salt-
fiskbirgðir Útgerðarfclagsins
eru nú geysilegar og afsetning
þeirra gengur stirðlega. Erf-
iðleikar félagsins vegna hinná
mi'klu birgða, sem hlaðizt
hafa upp eru miklir. Líklegt
má því telja að fclaglð eigi
ekki annars úrkosta en að
senda skip sín á veiðar fyrir
Dawson-markaðkm, þótt illt
iþyki eða að láta þau veiða
fyrir frystihús fjarri Akur-
eyri. Þannig verða Akureyr-
ingar afskiptir með öllu af
þeirri stórfelldu atvinnu sem
viðskiptin við Sovétríkin
munu veita.
Á sama tíma skellur at-
vinnuleysið yfir akureyrska
verkamenn af meiri og geig-
vænlegri þunga en áður. Á
s.l. vetri björguðu saltfisk-
veiðar togaranna frá algeru
neyðarástandi. Á komandi
vetri dregst atvinnan við þá
niður í lágmark, ef að líkum
lætur.
Slíku ástandi getum við
verkamenn á Akureyri ekki
unað lengur. Slíkri öfugþró-
ua í atvinnumálum bæjarins
getur enginn bæjarbúi, sem
metur framtíð hans og íbúa
hans unað.
Við krefjumst aðgerða af
hálfu ríkisstjórnarinnar. Við
krefjumst jafnréttis næst
stærsta bæjarfélags landsins
'og giftusamlegustu togaraút-
gerðar í landinu við ótínda
braska.ra, sem virðast hafa
lánsf járstofnanir þjóðarlanar
í vösunum á sanaa tíma og
þær eru lokaðar fyrir lífs-
nauðsynlegustu framkvæmdir
heilla byggðarlaga, þar sem
dugmiklir mcnn berjast hörð-
um höndum fyrir lífsafkomu
sinni.
Við væntum liðsinnis allra
framfarasinnaðra afla við þær
kröfur okkar.
Framh. af 7. síðu.
þegar það reynir að vinna sig í
álit hjá honum með því að gera
ráðstafanir til að íslendingur,
sem þýr í Njarðvík, deyi fyrir
það í hans stað. Sönnum íslend-
ingi býður við hugsunarhætti
þeim sem liggur að baki þessum
hreppaflutningi styrjaldardauð-
ans um land hans. íslendingar
eru lífsins þjóð, og þeir kunna
þessum gesti jafn litla aufúsu,
hvort sem honum er komið fyrir
i Reykjavík eða Njarðvíkum.
Hér hefur þá að nokkru verið •
svarað hinni stóru spurningi:
fólksins: Hvað stendur til? —
cn sem sagt aðeins að nokkru,
því það er óneitanlega miklu
meira en þetta sem stendur til.
Þetta er aðeins það sem einn
þingmaður stjórnarvaldanna
taldi sæmilega þorandi að segja
háttvirtum kjósendum fyrir
kosningar.
Eitt ætti þegar að vera orðiö
nægilega ljóst: Hernaðartil-
stand Bandaríkjamanna hér hef-
ur aldrei verið og er ekki miðag
við varnir heldur árás. Þeir eru
ekki hingað komnir til að verja.
þessa litlu þjóð, heldur er að-
eins litið á land okkar sem út-
varðstöð til þjónustu við heims-
valdastefnu bandaríska auð-
valdsins, útvarðstöð sem verða
skal til upplýsinga og viðvörun-
ar árásarherjum þess. Þessi aug-
ljósi tilgangur Bandaríkjamanna
með herstöðvum hér, er sams-
konar hernaðarvísindi óg.ég hef í
einhversstaðar lesið að'Spánvérj
ar beittu stundum forðum dága-:
í útrýmingarherferðum sínum
gegn frumbyggjum Ameríku,
Indíánunum. Þegar Spánverj-
arnir voru búnir að slá upp tjöld'
um sínum til næturhvíldar,
bundu þeir svarta þræla við tré
umhverfis herbúðirnar, í trausti
þess að Indíánarnir mundu, —
ef þeir yrðu á ferli í grennd við
þær um nótlina — murka lífið
úr þrælunum, og angistaróp
þeirra áttu síðan að verða þeim
spænsku til viðvörunar um ná-
vist Indíánanna.
Það er sem sé búið að reikna
út þýðingu okkar íslendinga í-
þeirri herferð seni bandaríska
auðvaldio undirbýr gegn al-
þýðu heimsins. Okkur er ætlað
það hlutverk að hafa forgöngu
um að deyja, og helzt deyja á'>
svo kvalafullan hátt, að óp okk-
ar nái til höfuðstöðva stríðs-.
bandalagsins, svo að þar fáist
•nokkur vitneskja um það sem
er að gerast hér norðurfrá, þar
sem við stöndum í útjaðri her-
búðanna, bundnir við tré banda-
rískra hágsmuna.
En þessum voða skal verða af-
stýrt.
Þvi, eins og ég sagði áðan:
íslendingar eru lífsins þjóð, —•
og þessvegna mun ekkert stand-
ast þá þegar þeir rísa upp sam-
einaðir til baráttunnar gegn
hernáminu, þessu ferðakofforti
dauðans á íslandi, rísa upp sam-
einaðir til baráttunnar fyrir sigrl.
lífsins á íslandi.
J. Á.