Þjóðviljinn - 19.09.1953, Síða 4

E
4) — ÞJOÐVILJiKN — Laugardagur 19. t :>l 'nitk'r 1953
MB
STEPHÁN G. STEPHÁNSSON:
Má íslesizk
Það, sem mig bítur stund-
um mest, er i>etta íslenzka:
„að vera eins og stórþjóð-
irnar“, það er svo smáþjóðsál-
arlegt að geta ekki hu-gsað
neitt nema það næsta, sem
maður sér fyrir sér, og sjá
þó ekki kost og löst á því. Eg
tek til dæmis fánamálið frægia,
það er merkja-gleggst, en
önnur eru því lík. Eg var ekki
fanginn af því, þegar það var
fitjað upp fyrst, það var að-
flutt frá Norðmönnum. Eg
get enn ekki hljóðað mig hás-
an fyrir neinni flík á stöng.
Þó veit ég, að þjóð-fánar eru
nauðsynlegir sem kennimerki,
og ber virðingu fyrir þeim. En
einmitt af því þeir eru einkan-
•lega kennimerki, ríður á, að
þau séu sem ólíkust, einkuiu
ríður smárri ag lítt-þekk;ri
þjóð á að eiga sér einkenni-
legan fána, helzt svo, að ó-
kunnugum verði í fljótu bragði
starsýnt á og spyrji: Iivers
fáni er þetta? Maður ætlaði,
að íslendingar sæju þetía.
Nei, nei, um að hugsa að líkj-
ast „stóru frændunum“, Dön-
um, Norðmönnum, Svíum og
jafnvel Englendingum. Fáninn
þurfti endilega að vera íngi-
ríður allrasysúr, enda varð
hann það alitaf meira og
meira, unz engir nema sér-
fræðingar muna m’smun á
honum frá öðrum óteljandi
krossfána-fígúrum. Það er
eins og íslenzkum stjórnmá'a-
mönnum sé fyrirmunað að
hugsa, oftast nær. Segjum
þeir hefðu ekki viljað hafa
„heiðni“ í „flaggi“ sínu, fyrst
það fór ekki með „krossinn
Krists“ — en viljað - þó ekki
gerast tómar eftirætur, sizt
merkja sig svo. nú. þa var
himinninn þó eftir, af honum
höfðu [að] vísu aðrir tckið
sól, tungl og stjörnurnar, og
auðvitað sneyðir að því, en
þá átti ísland serstaklega
„norðurljósin", sem .enginn
hefur hrifsað enn, og „friðar-
bogann“, sem á heima hvar
sem regn íellur og só’ skín,
Gg ónuminn af ölluin þjóðnn,
verðugt merki þeirrar þjóðar,
sem. ævinlega fór með friði yf-
ir höfin, og nógu marglitt til
að þóknast þeim augum, sem
iglossinn gengur bezt í.
'Svona er nú mín lund um
þetta mál og fleiri.
Við erum á einu máli í því,
að áslenzk járnbraut ætti að
vera rafmögnuð, eins og ef-
laust er auðvelt. Að hugsa sér
jámbraut heima, rekna gufu-
afli frá aðkeyptum kolum,
kórónar 'alla jámbrauta-fá-
fræði. Eftir því litla viti, sem
ég hefi á afleiðingum járn-
•brauta út um heim, vil ég
enga slíka á íslandi, nema hún
yrði byggð eingöngu til þjóð-
nota, engum til gróða, og þá,
þegar vit og þekking í land-
inu sjálfu er því vaxin að
vinna slíkt verk og lands-sjóð-
ur á það fé á reiðum hönaum
(í igulli eða verzlunararði),
sem nægir til að borga þá á-
höfn al’a, sem kaupa þarf er-
lendis. Manns-vinnu ialla niá
greiða með þjóðar-ávisunum á
sjálfa sig, sem kallaðar eru
bréfpeningar og gilda innan-
lands, fyrir þá fær vinnumað-
urinn nauðsynjar sínar fyrir
verk sitt, og þjóðin verk hans
í brautinni fyrir þær. En þver-
öfugur er ég móti járnbrautar-
þörf á íslandi, undir því fyrir-
komulagi þeirra, sem enn tíðk-
asf í heiminum, og um annað
er enn ekki að tala. Járn-
braufir er a og ö í. auðvaldi
og örbirgð landanna, systur
samsteypnanna og fóstrur
fjárglæfranna. Um það er ekki
að villast. Þeir, sem á endan-
um eignast þær, hafa aldrei
lagt 5 cent af 100 í þær. Svo
er það í Bandaríkjunum, sagt
fyrir rétti af sjálfum þeim.
Allar eru þær svikabyggingar,
vísvitandi, verkeigandans og
eigendanna, sem stjóma, þegj-
andi þjófa-brögð. Hlutir og
veð í þeim eru seld, ekki eftir
sannvirði verksins, heldur eft-
ir lögmálinu „allt; sem á verð-
ur lagt“ — all that the traffic
bears —' sem sé, verði hægt að
toga út úr þjóðinni svo hátt
flutningsgjald, að ágóðinn af
eins dals hlut svari vöxtum af
100 dölum, án þess að farið
sé svo hátt, að flutningar verði
frágangs-sök margra, sökum
getuleysis að borga fyrir, því
það væri brautinni tap, nú, þá
er stofnféð, einn dalur, gerðiu:
að 100. Svo þegar brautir fara
á hausinn, og með þessu lagi
igera þær það allar, fyrr eða
síðar, af þeirri einföldu á-
■stæðu, að framleiðsla og notk-
un rís ekki undir álögunum
takmarkaiaust, þá verður rík-
ið að taka við þrotabúinu og
balda uppi háum flutnings-
igjöldum á almenning, til þess
að hlutir verði ekki einskis-
virði né ávaxtarlausir, þó þeir
rými. Látum hlutina falla um
■helming, Oig ég sé eigandinn,
stjómin greiðir, mér iað kostn-
aðarlausu, vöxtu af $ 44.50 og
út í það endalausa, sem ég
aldrei gaf neitt fyrir, sem
aldrei voru til. Svona eru
járnbrautir byggðar. Svona
fara ' Þðer óhjákvæmilega.
Tókstu eftir, að jafnvel í skýrsl
um Björns K. voru jámbraut-
artekjur alls -staðar lækkandi?
Það er rétt. Svona er Það um
allan heim og verra. Ég hef
sagt þér orsökina og hún gref-
ur um sig framvegis. Svona
járnbrautar-slysi vildi ég
forða íslandi, en það verður
ekki, ani menn. út í hana
bráðlega. ,,Stórvelda“-fyrir-
komulagið, sem apa á, hlýtur
að hrynja bráðlega, og skárra
ko.ma í staðinn. Þá er Islandi
eftirherman óskaðlegri. ekki
fyrr. Enn er eitt: Járnbrautir
steypa í sig, eða eyðileggja,
. vatma- og sjóflutninga hvers
lands, ódýrustu flutninga-tæki
fólksins, eignast eða bendla
„línumar“ við sig, múta, og
standa móti öllum framförum
í þá átt, þurfa að koma á kné
því, sem er svo auðkeppt við
þær. Yrði íslandi það þarft?
Jámbrautir eiga einn versta
þátt í spilltri stjórn og illri
löggjöf í hverju landi. Má ís-
f.
lenzk þólitík við því? Járn-
brautir eru undirstaða, alls
gróðaæðis og bláloftsverzlun-
iar. Er á það bætandi heima?
Ég hef ekki sagt nema íátt
eitt af því, sem ég. hugsa og
þykist úita, að afleiðingin 'yrði,
•og óþörfin sé, heima, á járn-
■braut, enn sem komið er: Af
öllum, sem um það mál hafa
ritað, með og mót, er lands-
verkfræðingurinn víst járn-
brautaheimskastur, hvernig
sem á því stendur. Að minnsta
kosti þyrftu íslendingar að
járn’orautavitkast ibetur, t. d.
komast fyrir stjórnarfyrirkomu-
lag brauta í Sveitz, því Ijúgi
ekki bækur og blöð, sem ég
hef séð, bá er fyrirkomulag
þar skást.
Annars getur maður orðið
afturhaidshneyksli við að and-
æfa járnbrauta-framsækjend-
um, ég sé það á því, að. jafn-
vel svo. gætinn og góður. mað-
ur sém biskupinn er, ruglast
í jafn ólikum hugtökum eins
og „trú á landið“ og ótrú á nú-
tíðar-járnbrautum um það eru
þó.
Annars, eins ag þú getur
nærri, er ég einkis-manns
óvinur né áhangandi þar
'heima. Það er engu ,að þakka
nema árafjöldanum og fjar-
lægðinni. En svo ég leggi mig
upp. Mér er hlýj.ast til Land-
varnar-flokksins, hann kemst
næst, að ég held, því sem fyr-
ir mér vakir. Sjálfstæðisflokk-
urinn er meira en viðsjáll —
„ísafoldar“-liðið í honum er ó-
traust, sbr. bræðinginn, og nú
ver hún mál þrímenninganna,
með að eta eftir Einari í „'Lög-
réttu“ sömu ástæðurnar, sem
hún áður amlaði á móti, með-
ian Eggerz hafði völd, sem sé:
að ganga verði að konungs-
kostunum. því stjómarskrá og
fánastaðfesting þoli enga bið.
Mér er Ijóst, að „ísafold“ beY
eiginhagskápuna á báðum öxl-
um. Tvívegis hefur Sjálfstæð-
isflokkurinn eyðilagt sitt eigið
mál, þegar aðeins virtist
herzlumunur til sigurs — með
■að taka Biörn í stað Skúla
forðum, og Einar fyrir Eggerz
nú, sem sé: gera Dönum það
til geðs að senda þeim afslátt-
armenn' fyrir reynda einhuga,
bara einhverri einkamála-sam-
suðu f hag. — — —
STEFHAN G. STEFHANSSON var alla ævi
áhugamaður um íslenzk málefni. Sérstak-
lega var honum sjálfstæðisbaráttan hug-
leikin, eftir að iiún tók að yfirskyggja önnur
baráttumál í landinu. 1 bréfkafla þeim sem
hér er birtur er vlkið nokkuð að þeim málum,
einnig fánamálinu, en þó einkum að jámbraut-
arhugmyndinni sem um þetta leyti var á baugl
með lslendingum. Stephan þekktl járnbrauta-
félög í Ameríku af misjafnrl reynslu, og segir
út frá því að hann vilji enga járnbraut „á
Islandi, nema hún yrði byggð eingöngu til þjóði
nota“. „Járnbrautir eru a og ö í auðvaldi og ör-
birgð Iandanna, systur samsteypnanna og fóstrur
fjárglæfranna“. Iíemur fram í þessum ummæl-
um, sem hvarvetna annarstaðar, hinn glöggi
skilningur sósíalistans Stephans G. Stephans-
sonar á eðli einkaauðmagns, og hin sívökula
tilfinning hans um hamingjurétt fólksins.
Bréfið er ritað Jónl frá Sleðbrjót árið 1915.
NÝ'LEGA OPNAÐI Kjartan
Guðjónsson málverkasýningu í
Listvinasalnum við Freyju-
götu. Kjartan er lesendum
Bæjarpóstsins að góðu kunn-
ur, því ,að hann sá um Bæjar-
póstinp. um alllangt skeið og
skreytti hann þá með skemmti-
legum teikningum sem nutu
mikilla vinsælda. En Kjartani
, er fleira til lista lagt en að
- skrifa skemmtilegan Bæjar-
í póst; það getið þið sjálf geng-
ið úr skugga um með því að
skoða þessa fyrstu sjálfstæðu
sýningu hans. Bæjar.pósturinn
; hvetur ykkur eindregið til að
lát,a þessa sýningu ekki far-a
í framhjá ykkur. — Og á leið-
inni niður í bæ, ættuð þið að
koma við á sýníngu Búkarest-
■ fara á Þórsgötu 1. Þar eru
'sýnd-ar ýmsar gjafir sem
sendinefndinni voru gefnar í
ferðalaginu og þar er 'geysi-
mikið af ljósmyndum af ís-
lenzku þátttakendunum. sem
vekja mikla ánægju . sýningar-
gesta. •—• Næsti áfangi verður
svo niður á Grundarstíg í
húsakynni Handíðaskólans.
Þar var í igær opnuð merkileg
grafísk sýning á verkum 56
málara frá 12 löndum. —
Loks gefst ykkur kostur á að
líta inn í Listamannaskálann
á Haustsýninguna, þar sem
fimm málarar sýna verk sín,
og þar er fróðlegt að litast
um. — Auðvitað er ykkur
frjálst að byrja á því að
skoða sýninguna í Listamanna-
skálanum, halda síðan upp í
bæinn o,g enda á málverka-
sýningu Kjartans. Hvpra leið-
ina sem þið farið, verður þetta
ánægjulegur leiðangur. og ég
efast um ,að þið getið varið
helginni á betri hátt.
★
AJÍiNA SKRlfFAR: „Það er
tvennt sem mig langar til
að biðja Bæjarpóstinn að
kcma á framfæri fyrir mig.
Það er mikið óhagræði fyrir,
okkur húsmæður að geta ekki
íengið keypt nýtt hveitibrauð
um leið og við kaupum í mat-
inn á morgnana eða sækjum
miólkina. Flestar reynum við
að ljúka nauðsynlegum morg-
— Hveitibrauð á morgnana — Heimrekstur aí leik-
Málverkasýning bæjarpóstsins — Fleiri sýningar
völlum — Um misheyrnir
uninnkaupum áður en við
þurfum að elda matinn, en
kringum mig koma bveiti-
brauðin aldrei í búðimar fyrr
en undir hádegi. Bezt væri
auðyitað að geta fengið ný
brauð með morgunkaffinu, en
ef það er óhugsandi, þá ætti
það að vera lágmarkskrafa að
við gætum fengið ný hveiti-
brauð úr því.að klukkan er
níu á morgnana. — í öðru
ilagi er ég mjög óánægð með
það, , að eftirlitskonurnar á
stóru barnaleikvöllunum, skuli
ekki segja bömunum þegar
þau þurfa að fara heim að
borða. Það ætti þó að liggja
í augum uppi að börnin eiga
að fara heim til sín úr því að
klukkan er tólf á hádegi og
kiukkan sex til sjö á kvöidin.
Það er mjög óþægilegt fyrir
okkur húsmæðurnar, að
þurfa iað sækja börnin út á
leikvöll á hverium einasta
úegi, ,af því iað þáu hafa ekki
vít á því sjálf að spyrja hvað
klukkan er. Þessar eftirlits-
konur eru ráðnar til að líta
eftir leikvöllunum og mér
finnst , að það væri ekki til of
mikils ætlazt að þær rækju
krakkana heim að borða.'elnk-
um um hádegið þegar húsrrtóð-
irin á allra erfiðast með að
komast að heiman. Eg veit að
allar mæður yrðu mjög fegn-
ar þessari ráðstöfun. — Anna“.
★
SKELFING getur mér oft mis-
heyrzt. Eg minnist þess hvað
ég fór stundum flatt á því í
skóla, þegar ég var uppi og
einhver miskunnsamur Sam-
verji hvíslaði að mér. Ábóti
varð hóndi, skeifugörn varð
skrúfgangur og allt eftir því.
Og enn misheyrist mér. 'Síðast
um daginn heyrðist mér 'Bóka-
búð ís'afoldar auglýsa eftíjf-
farandi í útvarpinu: „Falleg-
ir karlmenn til sölu“. Eg taldi
víst að þetta væri misheyrn og
þarna hlyti að vera átt við
taflmenn. Fyrr I sumar kross-
brá mér líka, þegar þulurinn
romsaði upp’ úr sér:. „Ég er
kvenpils. Ég or . kiólaefni.
Ég er nærföt“. Svo varð mér
ljóst að um var að ræða vnrrt-
ing sem heitir Ég er — eða —
Jaeger. Annars g'etur það gert
mann ruglaðan að hiusta á
.allar tilkynningamar í útvarp-
inu. Eg skil ekki hvernig aum-
ingja þulirnir sem lesa þetta
halda sönsum, þegar hlustend-
ur fá mera en nóg af að heyra
þessar romsur út tmdan sér.