Þjóðviljinn - 01.12.1953, Page 7

1. desember hefur um langt
skeið verið íslendingum dagur <
dýrra minninga og nýrra heit-
strenginga. Það var á þeim degi
fyrir réttum 35 áram, að Island
heimti aftur sjálfstseði sitt eftjr
meira en sex alda erlenda ánauð.
Það var þá, sem það varð full-
valda riki i konungssambandi
við Danmörku. Að visu skorti
enn nokkuð á algert fullveldi.
Sambandsþjóðin fór enn með ut-
anríkismál vor og æðsti þjóð-
höfðingi vor var erlendur kon-
tingur með búsetu í öðru landi.
En engu að siður varð þetta
hinn mikilvægasti áfangi á full-
veldisbrautinni, og þeir ;ann-
markar, sem á sambandslaga-
samningnum voru, eins og t. d.
ákvæðið um gagnkvæmt jafnrétti
fslendinga og Dana í hvoru land-
inu um sig, komu lítt að sök.
íslendingar hagnýttu sér líka öll
ákv’æði samningsins, þau er gagn-
;ast máttu til fyllra frelsis. Hæsti-
réttur var stofnaður og æðsta
dómsvald flutt inn í landið, og
smám saman tók þjóðin land-
helgisgæzluna algerlega í sínar
hendur. Jafnframt þessu var svo
sótt fram á sviði atvinnu- og
samgöngumála, lista og mennta,
og aUt um smááföll og víxlspor
tókst að treysta þær stoðir, er
sjálfstæði þjóða er reist á. Van-
trú og óheiilaspár J’eirra, sem
eiuðu að íátæk þjóð, fámenn og
reynsluvana, svo sem íslendingar,
gæti staðið á eigin fótum, reynd-
ust hjóm eitt og hjásagnir.
Samkvæmt samningnum gátu
íslendingar sagt honum upp að
aldarf jórðungi liðnum — og
höggvið á stjórntengsl'n við Dan-
mörku', ef þeinr sýndist svo. Og
ailur þorri þjóðarinnar átti þá
ósk heitasta. Reynslan af sjálf-
stæðinu hafði aukið henni traust
á siá’fri sér, glíman hafði þrosk-
að hana og gert hana djarfari.
Aigert fullveldi — það var
draumurinn hugfólgni, markið,
sem alUr stefndu að.
En viðskllnaðurinn við Dan-
mörku varð ekki með þeim
hætti, sem ætlað vaiv Ný skálm-
öld fór um löndin, og íslend.ngar
urðu ;að taka að sér Þau verk-
efni, er sambandsríki þeirra og
konungur gátu ekki lengur gegnt.
1940 hernámu svo Bretar land'ð.
Ríkisstjórnin mótmæ’ti og þjóðin
mótmæltí, og þótt nokkuð brysti
á um varðstöðuna, reis Þó upp
öflug hreyfinlg til andófs gegn
spillingaráhrifum hernámsins.
Ári síðar kom svo hernám Banda-
ríkjamanna. Andspyrnan varð
linari, en þó var andæft enn,
tOg U.slendingar treystu mak þess
loforði þáv. forseta Bandaríkj-
anna', um að hernámsliðið skyldi
verða á brott, óðar er styrjöld-
inni iyki. Það var mitt í þessum
hrunadansi þjóðavíga og hernáms,
að sá dagur re's, er sambands-
lagasamningarn:r runnu út. Og
nú ákvað þjóðin það einum
jómi — og fagnandi að stofna
íslenzkt lýðveldi og gera fullveld-
isdrauminn að veruleika. 17. júní
1944 fór svo lýðveldishátiðin
fr.am á Þ'ngvöUum, latburður,
sem enn eldir eftir af í hugum
flestra íslendinga. Cskin góða,
um að þjóðin færi sjálf með
æðsta vald í málum sínum, hafði
rætzt. Upp úr þessu hófst svo
tímabil nýsköpunarstjórnarinnar
með frumkvæði Sósíalistaflokks-
ins. Þá var gert djarfiegasta á-
takið, ev um getur í ís’enzkri
sögu, til að auka og umskapa at-
vinnulíf þjóðarinnar og hlúa svo
að menningar- og félagsmálum
Þriðjudagur 1, desemeber 1953 — ÞJÓÐVILJINN — -.7
Á Austurvelli 30. niarz 1919 — einn daginn sem yflrstéttin sveik hugsjón 1. desenibers
Ásgeir Bíöndal Magnússon:
1. DESEMBER
og þióSfrelsisbaráftan ný]a
hennar, að sambyði því stjórn-
málafullveldi er fengið var. Það
var vonglöð þjóð og hugum-
stór, sem gekk hér að verki —
og afrekin urðu eftir því. En
á næsta leiti beið freistarinn
með vemd og frelsi á vörum og
„gull í lendum“.
1945 hófst fyrsta áhlaupið.
Ðandaríkjamenn kröfðust þess,
þvert ofan í gefin loforð, að
fá hér he'rstöðvar til 99 ára.
En árásin mistókst. Sósíalistar
og fylgjendur þeirra skáru upp-
herör, — og enn var þjóðin
svo hugarhraust og ófjötruð,
að borgaraflokkarnir treystust
ekki til að Ijá máls á sl'ku. En
Bandaríkjamenn voru langt frá
uppgefnir. Þeir breyttu bara
um sóknaraðferð. Nú skyldi
markinu náð í áföngum — og
sauðargæran breidd yfir úlfs-
hárin, jaínframt sem asninn
gamalkunni, þessi með gull-
klyfjarnar, væri sendur inn um
borgarhlið -íslendinga.
Og árangrarnir létu ekki á
sér standa. Keflavíkursamning-
urinn 1946 — þátttakan i Mar-
shall-aðstoðinni 1948 — inn-
ganga íslands í At’antshafs-
bandalaglð 1949, og loks her-
nám og herverndarsamningur
1951. Og nú var engu um þáð
skeyít, l>ótt svik'n væru jafn-
óðum öll þau loforð,. sem gefin
voru í hverjum áfanga. Það
var treyst á> áróðurstækin og
gleymsku þjóðarinnar. Utanrík-
ismálaráðherrann ís’enzki þáv.
h.afði lýs't yfir þvi, að sú væri
ætlunin, að ísland yrði frem-
ur veitandi en þiggjandi í Mar-
shallhjálpinni ’ svonefndu. En
naumast hafði hann sleppt orð-
unum, er íslendingar voru orðn-
ir ánetjaðir ölmusumenn. Bæði
hann cg va’dhafar Bandaríkj-
ann.a höfðu geí'ið hátíðleg lof-
orð, um að hér skyldi aldrei
verða herseta á iriðartímum —
og vita all'r hversu þau heit
hafa verið efnd.
Eftir því sem árangrarniir
jukust, varð barátta herraþjóð-
arinnar og leppa hennar svæsn-
ari, gjörningahríðin harðari.
og. að sama skapi og ánetjunin
óx og kröfurnar urðu ósvífnari,
því þunnskipaðri varð sú sveit
í þingliði borgaraflokkanna, er
þorði að andæfa. Er Keflavík-
ursamnlngufiím var samþykkt-
ur, greiddu 10 þeirra ýmist at-..
kvæði . gegn eða-sátu .hjá. Við
samþykkt inngöngu íslands" í
At’antshafsban<jalagið voru
þeir sex. En -hersetunni og her-
verndars-amningnum guldu þeir
jáyrði allir með tölu. — Áróð-
urinn varð slfellt ofsalegri og
meira í stíl McCarthys. Hvert
orð, sem sagt var til varnar ís-
lenzku fullveldi, v.ar. stimp’að
sem Rússaþjónkun og bolsje-
vismi. Og í hvert slnn sem
verkamenn kröfðust lífvænlegri
launa eða mannsæmandi hús-
næðis, var sspt að það væri
gert að und.rlagi Stalíns. Þessi
málafylgja varð valdakiíkunni
svo hugarhaldin, að svo virtist
sem ekki flökraði að henni, að
það gæti reynzt dálítið tvíeggj-
að að gera „erkióvinlnn“ að
formælanda alls Þess, sem Is-
lendingum hefur verið hjart-
fólgnast, fullveldis og man’n-
sæmandi kjara. Að því er tók
til erlendra frétta, var sama
upp á teningnum. Hvar sem ný-
ienduþræil hristi h’ekki sina
eða fátækur verkamaður krafð-
ist brauðs, þá var skýringln ein
og sama: bolsjevismi, Stai'n. —
Og þessu var þjóð þeirra Jóns
Arasonar og Hólmíasts bcnda
ætlað að trúa. Þetta var ósköp
handhægur áróður og krafðist
lítillar heilastarfsemi. Allir and-
lausustu potarar og búrfells-
bárðar íslenzkra stjórnmála
höfðu nú fundið algilt svar við
vandamálum. mannl'fsins.
Og að vísu hafði áróðurinn
og þær ráðstafan'r, sem fyigdu
í kjö’farið, nokkur áhrif í bili.
Ýmsir bognuðu, hörfuðu og
drógu s:g inn í skcl þagnar og
afskipta’.eysis. En þe'ir voru
ekki sannfærðir.' Áróðurinn bjó
ekki yfir beim rökum eða þeirri
siðferðisreisn, er endast mega
til haldgóðrar sanníæringar.
En hernámspostulamir sjálf-
ir, voru þeir þá öruggir í trú
sinni? Er sannfæring þeirra
heilsteypt og veiiu'aus?
Um það eru málgögn þeirra
ólygnastur vottur. Og það er
„elns og sektarvltundin rumski
þar undir niðri — og búist ýms-
um gervum. — Orð eins og
þjóðfrelsi og friður verða hálf-
gerð bannvara. Og á aldaraf-
mæli þjóðfundarins fræga,
þagði blað þáv. utanríkismála-
ráðherra, má’gagn íiokksins, er
kennir sig við íslenzkt sjálf-
. stæð:, þeilrri þögn, sem er
mælskari en þúsund ræður.
Þeir voru heldur ekkert sérlega
upplitsdjarf'r mennimir, sem
samþykktu hersetuna. Stundum
fannst manni jafnvel, sem þeir
væru lostnir því þrúgandi von-
leysi, sem kristinn dómur segir,
að byrgi svndaranum leið til
iðrunar og sáluhjálpar. En nú
sjást þess þó merki, að svo er
ekki, — sem betur fer.
Herraþjóð'n og þjónar lienn-
ar höfðu unnið á í fyrstu lotu.
En Islendingar voru ekki. sigr-
aðir, þeir höfðu ekki samþykkt
hernámið, ekki sætt sig við.
það. Sósía’.istaflokkurinn barð-
ist gegn því-lieill og óskiptur,—
og fjöldí manna í öðrum stjórn-
má’aflokkur voru andvígir þvi
i hiarta sinu. Þ.að varð hlut-
verk sósíallsta að fræða þjóðina
um aila málavöxtu, bæði í
ræðu og í'itv og ljósta því upp,
er hcrnámsflokkarnir revndu að
hylma yfir. — Og 'nú kom nýtt
atriði til sögunnar, reyns’.a
fólksins sjálfs af samskiptun-
um v'ð setuliðið. Fjöldi Islend-
inga fékk nú að líta berum
augum hættu þá og spillingu,
sem að fór. Þeir komust í kynni
við þá fjármáiahlekki er herra-
þjóð'n hafði smeygt á íslenzkt
atvinnulíf. Þsir stóðu and-
spænis þeirri siðferð'ssp'Ilngu,
sem streymdi frá stöðvum herr-
anna amerísku, og þeirri fyrir-
litningu, sem þeir sýndu Islend-
ingum. Þeir sáu vlnnuafiið sog-
iast úr lífæðum íslenzks atvinnu-
lífs til að þjóna undir framandi
her og reisa honum íbúðir og
víghreiður. Reynslan staðfesti
varnaðarorð andstæðinga her-
námsins — málflutning SósíaK
istaflokksins.
Sóknarlota hernámsforkólf-
anna fjaraði út. Andspyrnan
jókst hröðum skrefum, og óá-
nægjan kraumaði í flokkum
þeirra sjálfra.- Og foringjaliðið
tók að hopa á hæl:. Dýrðaróð-
urinn um Marshall,,gjafirriár‘‘
mætti sívaxandi tómlæti. Hcr-
námspostularnir ncyddust jafn-
vel til að viðurkenna, a5 .
virkjagerð Bandarikjamanna
hér ætti ekk: rót sína í einberri
hjartagæzku þeirra og um-
hyggju fyrir lífi og frelsi smá-
þjóðar. — Og það sem meira
var, nú fundu þeir ýmsa galiia
á hernverndarsamningnum og:
tóku að 'bera frarn tillögur um
endurskoðun hans.
Hernámsforkólfamir hörfa, ersi
enginn skyldi ætla að þelr væru
uppgefnir. Þeir hugsa sér cin-
ungis að „rétta víglinur.a — og
stöðva sig á næsta stalli. Og að-
ferðin er ;að reyna að beina
óánægjunni frá aðalatriðinu að
aukaatriðum. „Það eru smá-
annmarkar á framkvæmd her-
námsins", segja þeir, en her-
námið sjálft bannheilagt og
þjóðamauðsjm. „Við lögum þessa
smágalla — og þá verður allu
gott.“ Svo stagast þeir á því.
að amerísku víghreiðrin ’nér
séu ætluð til varnar eingöngu í
hugsanlegri styrjöld — og aö
herraþjóðin dirfist ekki að gera
árásir héðan án leyfis íslenzkna
stjómarvalda.
Um fyrra atriðið má svara
því til, að Bandarikin kröfðust
herstöðva hér til 99 ára þegar
1945 — áður en nokkra ófri.ð-
arbliku dró a loft — og auk
þess liafa bandarískir hernað-
arsérfræðingar m,argsinnis lýsi
fyrir okkur því árásarhlutverki,
sem stöðvum þessum er ætlað.
U.m síðara atriðið næglr von-
andi að vísa til almennrar
skynsemi. (Meðalgreind ætti að
du.ga). — Svo kemur röðin a5
þessu ævarandi hlutleysi í slyrj-
öldum, sem við lýstum yfii:
forðum. Það er nú orðið alger-
lega úrelt, segja þeir. Að vísu
var það ákaflega göfug dyggð.
meðan við vorum enn víðs-
fjarri vettvangi og engum styrj-
aldaraðila datt í hug, að hann
gæti haft gagn af okkur, • —-
En nú erum við komnir í al-
faraleið, og það gæti bein-
línls bakað okkur óþægindi, ei
v:ð ne'.tuðum að iiá land okk.ar'
til þjóðmorða. Um þetta *nægir
að- taká-íram, að vant er .að .sjá,-
hvort hér er "á hærra stigi,
stjórnvizkan eða „móra!linn“.
Slíkar eru röksemdir for-
svarsmanna hernámsins, gat-
slitnar flíkur, jafnt i vitsmura-
iegu sem siðferðilegu til’.it:.
Með þessi vopn í hendi hyggj-
ast þeir að gera ráðstafanjr tiS
að stöðva undanhaldið. En það
má þeim ekki takast. Nú ríðuK
á að reka flótann, stalKaf st-aíli,
úr einni varnariínunni í aðra.
Allir andstæðingar hemám.sinst
verða að fvlkja sér saman.
hvað sem skoðanamun á öðrr.rrí
sv ðum iíður — og þe'r verða
að halda sókninni áfram, unK
sigur er unn.nn. Að vísu munu
til í þe'm hópi tærilát'r mern,
sem dusta rykið af klæðaföld-
um sínum og biðja þcss fyrsti
'og síðast að þurfa ekki að
ganga að verki með „bersynd-
ugum“. En málstaður tslandf)
Framhald á 11. síðu.