Þjóðviljinn - 22.08.1954, Qupperneq 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 22. ágúst 1954
IMÓOVIUINN
- luÐtgeíanai: Samelningarflokkur aiþýfiu — Sósíaliataíiokkurina.
. Bitstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðir ucdsaon.
Fréttastjórl: Jón Bjarnason.
BlaCamenn: Áamundur Sigurjónsaor.. Bjarni Benedlktsson, G«8-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
Augiýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjóm, aígreiðela, auglýsingar, prentamlSja: SkólavörCusti*
19. — Simi T800 (3 línur).
Áakriítarverð kr. 20 á mánuði S Reykjavík og nágrenni, kr. lí
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
?JTentsmlðja Þjóðviljans h.f.
»................................................— ■»
Bandarískf máfgagn
Morgunblaösmenn hafa átt dálítið bágt undanfariö.
Þeim hefur veriö falið þaö hlutverk aö vera aðalmálgagn
bandarískra stjórnarvalda á íslandi, túlka og verja sjón-
armið þeirra og athafnir. Starfsmenn blaðsins hafa geng-
ið að þessu vefkefni af kappi og þrælsótta og hollusta
þeirra hefur ekki brugöizt. En vanlliðan þeirra hefur ekki
dulizt eftir því sem fasiminn í Bandaríkjunum hefur tek-
iö á sig ófrýnilegri svip og andúö allra heilbrigöra manna
hérlendis hefur vaxiö.
Lengi vel var það aöferö MorgunblaÖsins að reyna að
sýkna bandarísk stjórnarvöld sem mest af fasismanum og
kenna hann einstökum leiðtogum, fyrst og fremst Mc-
Carthy. Fór Morgunblaöiö í fyrstu mjög varlega en eftir
að heiðursmaður sá komst í stælur við ýmsa félaga sína
herti það loks upp hugann, og taldi hann ekki beint æski-
lega fyrirmynd í forustulandi hins vestræna lýðræðis.
Eyddi þaö síöan miklu rúmi í að sanna aö McCarthy hefði
sett mjög ofan í erjum sínum og væri það góðs viti. Ekki
er þó enn ljóst í hverju hrakfarir þessa leiðtoga stjórn-
arflokksins ættu að vera fólgnar, en það skiptir raunar
ekki máli. Jafnvel þótt hann vei'öi ekki !í' fyrirrúmi vestan-
hafs er ljóst að aöferöir þær sem hann var fulltrúi fyrir
og kenningar hans eru meginreglur bandarískra stjórn-
arvalda.
Fyrir nokkru geröust þau tíðindi t.d. næsta fyrirvara-
iaust að öldungadeild Bandaríkjaþings samþykkti að
banna kommúnistaflokk landsins og ofsækja fylgismenn
hans og þau verkalýðsfélög sem talin voru hafa „komm-
únistíska forustu11. Þetta var raunar harla lítil breyting
1 reynd, því forustumenn kommúnistaflokksins hafa árum
saman setið í fangelsi og starfsemi hans hefur raunveru-
lega verið bönnuð. Þaö sem öldungadeildin geröi var að-
eins aö kasta brott öllu yfirskini, hún sýndi öllum heimi
ásjónu hins bandaríska fasisma, óhjúpaða. En jafnframt
var svo að sjá af fréttum sem Eisenhower forseti og rík-
isstjórn hans væri lítiö um þessa hreinskilni öldungadeild-
arinnar gefið, og taldar voru líkur á að samþykkt deild-
arinnar næði ekki fram að ganga. Þá taldi Morgunblaðið
óhætt aö herða upp hugann og skrifaði:
,,Þaö verður að fordœma pað, pegar sjálf löggjafar-
samkundan ætlar að pverðrjóta allar reglur lýðrœðis-
skipidagsins og koma á illræmdri skoðanakúgun ,enda
pótt kommúnistar eigi í hlut. Slíkar aðgerðir hafa pver-
öfug áhrif við pað sem ætlað er. Þœr munu ekki styrkja
lýðrœðispjóðirnar í haráttu peirra við ofbeldi kommún-
ismans, heldur pvert á móti veikja pær. Sigur lýðræðis-
stefnunnar yfir öfgastefnu kommúnismans hlýtur að
liggja í pví að hún hjóði öllum peim pjóðum, er kommún-
isminn hefur kúgað, frelsi og lýðrœði. Verði hvarflað frá
verndun mannréttinda hlýtur lýðræðisstefnan að setja
ofan í augum hinna mörgu, sem vœnta sér frelsunar
hennar .... Það er Ijóst að ríkisstjórn Bandaríkjanna er
algerlega móifallin pessu hanni við kommúnistaflokkn-
um. Og pegar frumvarpið kemur nú til fidltrúadeildarinn-
ar má vona að petta fái skynsamlega afgreiðslu. Er rétt
að leggja áherzlu á pað að sampykki öld,ungadeildarinnar
er engin lokaafgreiðsla.“
En aðstandendur Morgunblaösins voru of fljótir á sér.
Máliö hefur raunar fengiö lokaafgreiðslu; Kommúnista-
flokkurinn hefur veriö bannaður undanbragðalaust. „Sjálf
löggjafarsamkundan" hefur „þverbrotið allar reglur lýð-
ræðisskipulagsins og komið á illræmdri skoöanakúgun“
eins og MorgunblaÖið komst sjálft að orði. Það er ekki
lengur talin ástæða til að grímubúa fasismann í Banda-
ríkjunum.
Ef til vill hafa einhverjir ímyndað sér að Morgunblað-
ið kæmist nú 1 vanda. Átti það að halda fast við leiðara
sinn eða lúta þrælsóttanum? En auðvitað var þetta ekkert
vandamál, Morgunblaðið er bandarískt málgagn. Það hef-
ur birt fréttirnar um afgreiðslu málsins athugasemda-
laust, þótt að vísu hafi ekki farið mikið fyrir þeim! Og
hinn fljótfærni höfundur forustugreinarinnar hefur ef-
laust fengið maklegar ákúrur !í' bandaríska sendiráðinu
og lofað bót og betrun.
%. vit
Lagt upp í ferð
Geysir hefur verið mjög til
umræðu að undanförnu. „Dag-
ur og vegur“ útvarpsins hefur
verið helgaður honum og blaða-
skrif mikil hafa upphafizt um
hann, enda fór það svo að lok-
um að ég greip fegins hendi
tækifæri sem mér gafst til að
komast enn einu sinni á vit
þessa heimsfræga hverapabba,
og sjá með eigin augum
hneykslin miklu sem hafa svo
mjög verið til umræðu. Tæki-
færið birtist í mynd sunnu-
dagsferðar frá Ferðaskrifstofu
ríkisins, þar sem íslenzkt fólk
allskonar, að viðbættum út-
lenzkum úr ýmsum áttum er
samankomið. Og leiðsögumað-
urinn reyndist vera hinn frægi
ferðalangur Björn Þorsteins-
son, kunnur jafnt af leiðsögn
sinni á öldum ijósvakans sem
í eígin persónu. Við ókum af
stað í tveim bílum á syfjuleg-
um sunnudagsmorgni, gráum
og þungbúnum en þó hlýjum.
Bílferðin gekk vel og viðburða-
laust, það var stanzað á
Kambabrún og við Kerið í
Grímsnesi og viðhafðar tilheyr-
andi athugasemdir á öllum
helztu þjóðtungum, t. d. að
Kerið væri að sögn fróðra
manna annaðhvort alvöru gíg-
ur eða platgígur, sem útleggst
swindle crater á enskri tungu.
Þegar ekið var yfir Brúará
þurfti að segja frá afdrifum
Jóns Gerrekssonar á viðlíka
mörgum tungum: De kunde
ikke lide ham sá de druknede
ham og They did not like him
so they drowned him, rétt eins
og ekkert væri eðlilegra en ís-
lendingar drekktu öllum þeim
sem þeim líkaði miður við.
Geysir opr duttiungar
hans
Við ókum i hlað um hádeg-
isbilið. Enn var þykkt loft og
dálítið hjúfur og fólk lét í ljós
sólskinsþrá, en svo kom það á
daginn að logn og dumbungur
er það veður sem Geysir kýs
helzt. Geysir er nefnilega mik-
il kenjaskepna og.vill hafa sína
hentisemi og kemur þá sápa
að engu haldi. Allt Um það
fékk hann sápuskammtinn
sinn. Yfirborðsvatninu var
hleypt af honum og sápu mok-
að í hann. Og þegar þeir mok-
arar voru inntir eftir. hvenær
von gæti verið á gosi, gáfu þeir
þau svör að biðin gæti verið
frá nokkrum mínútum og upp
í marga klukkutíma. Það stend-
ur því rétt á sama hversu mjög
háttalag Geysis er rannsakað,
— hann fer ekki eftir neinum
reglum, er og verður duttlunga-
skepna; véðurfar er það sem
einna helzt' getur haft áhrif á
hann. Þeir vísustu sögðu að
hefði ekkert gerzt næstu tvo
tímana eftir að hann hefði
verið fóðraður, gæti biðin eins
orðið tólf tíma, og því er það
venja í þessum skipulögðu
ferðum að doka við í þessa tvo
tíma sem úrslitum ráða. Og
biðin er notuð til að matast.
Veitingasalurinn sem á vetr-
um er leikfimisalur íþrótta-
skólans er bjartur og rúmgóð-
ur, matur og framreiðsla var
þarna í bezta lagi og við vor-
um að hella í seinni kaffiboll-
ann okkar að loknum snæðingi
þegar hróp kvað við: Geysir
er byrjaður. Og eftir svo sem
hálfa mínútu var ekkert eftir
í salnum nema matarílát og
fullir kaffibollar, því að hverju
máli skiptir kaffi, þrátt fyrir
allar vefðhækkanir. þegar
Geysir er annars vegar?
Jónas Hallgrímsson lýsir
Geysi svo: ,.Opið á Geysi er
vítt og barmarnir huldir þykkri
skán úr kísiljörð. Þessi skán
skiptir sér i töflur, rétt eins
og brynjan á Skjaldhökunum.
Þetta op er 16 metrar á breidd
og 22 metrar á dýpt“. Og bessi
kísilhraukur kringum opið er
svo búralegur. hann á sýnilega
með sig sjálfur, og þótt Geysir
hafi að þessu sinni skvett
rösklega úr sér fyrir okkur, þá
var það aðeins vegna þess að
honum hentaði það sjálfum,
ekki annað en tilviljun að hags-
munir hans og ferðafólksins
fóru saman. Og duttlungar
hversins koma líka fram í gos-'
inu sjálfu; hann endasendir.i
tærum vatnsstróknum metra-1
tugi upþ í loftið, lækkar sig
smám saman, unz hann hættir
og forvitnir áhorfendur þyrp-
ast upp á barma skálarinnar til
að sjá hvernig hann líti út,
þegar hann er hættur, én þá
er hann alls ekki hættur, aðeins
að sækja í sig veðrið, og mað-
ur er ekki fyrr kominn upp á
barminn en maður á fótum fjör
að launa niður aftur, því að
hann er byrjaður á nýjan leik.
Svona gengur þetta til í á að
gizka hálfa klukkustund eða
þangað til hann er þurrausinn
og gufan upp úr skálinni og
rjúkandi vætan umhverfis eru
einu menjarnar um umbrotin
miklu.
Strokkur sálugi og
hinir hverirnir
En það eru fleiri hverir
þarna en Geysir og er þá fyrst
að nefna Strokk sem á sínum
tíma var goshver á borð við
Geysi, en nú er lítið eftir af
fornri frægð, því að eiginlega
er hann kominn í Hkhús; hann
héfur verið umgirtur lágri
girðingu sem minnir einna
helzt á meðferð á leiðum í
reykvískum kirkjugörðum. Þó
mun girðing þessi ekki fyrst
og fremst vera vottur þess að
Strokkur sé dauður úr öllum
æðum, heldur kom það fyrir hér
á árunum að kýr álpaðist í
heimsku sinni ofaní hverinn og
kom dauð upp aftur, hafi hún
nokkru sinni komið upp, En
þótt hampalítið sé að sjóða
nautgripi á þennan máta, þá
fæst meira fyrir nautakjötið á
annan hátt, enda var það ráð
tekið að umgirða Strokk, öðr-
um kúm til varnaðar. En það
er af gosum Strokks að segja,
að síðast. mun hann hafa gosið
við konungskomuna 1907, en
hafði þá legið niðri um nokk-
urt skeið. Þegar höfðingjarnir
flengriðu yfir völlinn hafði
Strokkur tekið fjörkipp og hið
síðasta sem Friðrik 8. sá af
hverasvæðinu þegar hann hélt
þaðan brott var síðasta and-
varp Strokks.
Fleiri goshverir eru þarna
Framhald á 9. siðu.

• :v.

Geysir peytir vatnstrókmnn í loft upp.
I