Þjóðviljinn - 12.11.1954, Blaðsíða 8

&) _ ÞJÓÐVIUINN — Föstudagur 12. nóvember 1954
Ættarsamfélag og ríkisvald
Framhald af 7. síðu.
leg lífsnauðsyn, að allir verða
að vinna, goðar og stórbænd-
ur jafnt og smábændur og
hjú. I þeim lífsskilyrðum, er
Island bauð landnemum sín-
um, dó þrælahaldið út þegj-
andi og hljóðalaust og þegar
hið unga þjóðfélag hefur
færzt í fast mót með alþingisi-
stofnun og fjórðungsþingum
er landið allt skipað vinnandi
mönnum, jöfnuður ríkir í
efnahag og allur almúgi nýt-
ur meiri mannréttinda en
dæmi eru til annars staðar í
Evrópu. Að vísu er hinn forni
sameignarréttur ættsveitanna
horfinn, nema á almenningum
og afréttum, en samfélagsvald
ættsveitanna lifir áfram í
hreppa- og þingaskipan. Höf.
dregur fram forn lagaákvæði,
er sýna, að goðorðsvaldið er,
þegar til kastanna kemur, í
höndum þingmannanna. Hið
forna lýðræði ættsveitanna
endurnýjast í landnámi ís-
lands og skapar allsherjar
dómsvald og löggjafarvald á
alþingi og sigrast á þröngsýni
og fásinni uppruna síns, svo
að íslendingar verða þjóð á
undan flestum grönnum sín-
um í Evrópu, haldnir sterkri
kennd þjóðernis síns. Þetta
telur Einar Olgeirsson rétti-
lega vera eitt mesta sögulega
afrek í annálum ættasamfé-
lagsins.
En það var örðugur róður
að venja hinar íslenzku ætt-
sveitir við friðsamlega sam-
búð. Það eru fornar söguleg-
ar erfðir ættasamfélaga, að
friður ríki innan hverrar ætt-
sveitar, en utan hennar er
hver maður óhelgur. Á íslandi
varð það viðfangsefni land-
námsmannanna að skapa frið
slíkan, að allir Islendingar
væru sem einnar ættar. Gamla
ættarkenndin og blóðhefndin
risu öndverðar gegn þessari
viðleitni. Einari Olgeirssyni
farast svo orð um þetta: „Við
þessi sterku öfl urðu þeir
höfðingjar og bændur að berj-
ast, sem tókust á hendur það
erfiða verk að reyna að friða
landið, skapa bandalag allra
manna, er í því bjuggu, og
virðingu þeirra fyrir lífi og
eigum hver annars, — í einu
orði sagt skapa friðsamlegt
þjóðfélag. Og þessa baráttu
urðu þeir ekki aðeins að heyja
út á við, sem þjóðfélagsbar-
áttu, heldur og í eigin hug-
skoti“.
Fram á 12. öld er hægt að
halda andstæðum hins ís-
lenzka þjóðveldis í skefjum,
varðveita efnahagslegan jöfn-
uð með bjargálna bændum,
sveigja hina stærri höfðingja
undir allsherjarlögin. En tí-
undin, sem rann að hálfu leyti
til kirkjueiganda, ýtti undir
auðsöfnunina og höfðingja-
valdið. Jarðirnar renna und-
an sjálfseignarbændunum og
komast á hendur fárra manna,
goðorðin fara sömu leið unz
þau lenda í aflaklóm hins kór-
ónaða Noregskonungs.
Það dylst engum, sem les
Ættasamfélagið, að Einar 01-
geirsson hefur tekið miklu
ástfóstri við íslenzka þjóð-
veldið og menn þess. Hann
dáist að manndómi og viti
þess fólks, sem þetta þjóð-
> veldi fóstraði. En hann veit
það alla stund, að íslenzka
ættasamfélagið ber dauðann í
brjósti sér, að „meinleg ör-
lög“ verða því að aldurtila
eins og hetjum Islendinga-
sagnanna. I einum fegursta
kafla bókar sinnar farast Ein-
ari svo orð: „Harmsaga ætta-
samfélagsins á Islandi, hin
langa^-þrautseiga barátta kyn-
slóðanna við ógleymanleg
vandamál þess hefur öðlazt
túlkun í listaverki, sem er
samboðið stórfengleik hennar,
listaverki, sem er í senn há-
mark og lokaorð hennar —
Njálu.
Njála er framar öllu rðru
harmsaga ættasamfé’agsins.
Aðalefni hennar eru andstæð-
ur þess: annars vegar si V
ferðislögmál hinnar fornu ætt-
sveitar, skyldan að hefna fyr-
ir víg og mannskemmdir. Hins
vegar friðarþörfin, sáttavið-
leitnin, friðarstarf hinna beztu
og vitrustu manna, viðleitni
þeirra að sigrast með atfylgi
fjöldans á þessu siðferðislög-
' máli ættsveitarinnar. Þessar
andstæður búa í hverjum ein-
staklingi, berjast jafnt í
brjósti hans sem í þjóðfélag-
inu sjálfu“. Þegar þessi átök
hins islenzka ættasamfélags
fléttuðust vaxandi stéttaand-
stæðum og efnahagslegum ó-
jöfnuði, þá brustu allar stoðir
þjóðveldisins og sjálfstætt rík-
isvald varð knýjandi nauðsyn
til þess að hið sundurþykka
þjóðfélag liðaðist ekki í sund-
ur. En þegar til kom var ís-
lenzka yfirstéttin, sem risið
hafði upp úr hnignun þjóð-
veldisins, orðið svo af sér
gengin, að hún fékk ekki sjálf
haldið um stjórnvöl þessa rík-
isvalds, heldur varð hún að
kveðja sér til aðstoðar erlend-
an konung.
Á síðustu stundu reyndu ís-
lenzkir bændur að bjarga
veldi sínu undan ásælni Nor-
egskonungs með því að bjóða
Gissuri jarli stórfé til að
leysa undan skatti. En þjóð-
veldinu varð ekki bjargað með
lausnargjaldi. Feigum varð
ekki forðað. Lifsafrek þessa
þjóðveldis verður þó ekki
minna fyrir þá sök. Það hafði
með tilveru sinni skapað fá-
gætar bókmenntir og bjargað
frá glötun menningararfi, sem
engin þjóð önnur átti kost á
að geyma. Án íslenzka þjóð-
veldisins væri heimurinn stór-
um fátækari.
Ættasamfélagið eftir Einar
Olgeirsson er einhver mesti
bautasteinn, sem íslenzka
þjóðveldinu hefur verið reist-
ur. Innlendir og erlendir
fræðimenn hafa plægt þetta
tímabil og kannað, og Einar
Olgeirsson hefur að sjálf-
sögðu stuðzt við rannsóknir
þeirra, en öll ber bók hans
vitni um sjálfstætt mat og
meðferð á viðfangsefninu.
Það hefur enn komið í ljós,
hve rannsóknaraðferð marx-
ismans getur borið mikinn
árangur þegar henni er beitt
af kunnáttu og íþrótt. I þessu
sambandi má benda á, að
fróðlegt er að bera saman
hina andríku túlkun Sigurðar
Nordal á Völuspá og höfundi
hennar og skýringu Einars
Olgeirssonar á sáma efni. Út-
listanir Einars á þjóðfélags-
legum fyrirbærum þjóðveldis-
Sundmót Í.R.
Ármann hlaut flest stlg
ðlafur Guðmundsson, Haukum I Hafnariirði, setti
nýtt íslenzkt met í 50 metra baksundi
Fyrsta sundmót vetrarins
hér í Reykjavík fór fram í
Sundhöllinni s.l. miðvikudags-
kvöld.
I ýmsum sundum náðist all-
góður árangur og í sumum
mjög góður. T.d. setti Ólafur
Guðmundsson, Haukum, nýtt
ísl. met í 50 m. baksundi. iBætti
Ölafur metið hvorki meira né
minna en um 8/10 úr sek.
Eldra metið átti Jón Helgason
frá Akranesi.
Þegar í fyrsta sundinu fengu
áhorfendur, sem voru margir
að sjá skemmtilega viðureign
milli þeirra Helgu Haralds-
dóttur og Ingu Árnadóttur úr
Keflavík. Lauk viðureign þess-
ari með sigri Ingu, en keppni
þessara geðþekku kvenna er
alltaf skemmtilegur viðburður
sundmótanna.
Keppni í 100 m. skriðsundi
karla var skemmtileg, og fékk
Pétur Kristjánsson harða
keppni hjá Gylfa Guðmundss.
IR. Hélt Gylfi svo í við Pétur
að þeir voru svo að segja jafn-
ir eftir 75 m. snúninginn en á
síðustu 25 m. gaf Gylfi eftir og
kom 1 og 2/10 úr sek. á eftir
Pétri í mark. Eru báðir tím-
arnir mjög góðir miðað við
hve snemma þetta er keppnis-
tímabilsins. Gylfi er frábært
efni sem enn vahtar þol og
reynslu að visu, en leggi liann
vilja og alúð í þjálfun sína ætti
hann að geta komizt í vetur
undir 60 sek.
50 m. flugsundskeppnin var
æði skemmtileg. Þar munaði
aldarinnar eru bæði frjóar og
hugmyndaríkar, en hann
sleppir aldrei tangarhaldi á
hinni sögulegu tilveru, rann-
sókn einstakra atriða er
ströng og hlutbundin. Honum
verður heldur aldrei á að
berja saman blóðlausar kenn-
ingar í kredduföst kerfi, saga
þjóðveldisins verður í höndum
hans hlaðin ólgandi lífsorku.
Þess var fyrr getið, að Ein-
ar Olgeirsson hafi viljað
treysta aftur böndin milli ís-
lenzkrar samtíðar og íslenzkr-
ar sögu ,er hann hóf að skrifa
um íslenzka ættasamfélagið.
Bókin er fyrst og fremst ætl-
uð íslenzkri alþýðu til lesturs
og ihugunar. Henni er ætlað
það hlutverk að fræða ís-
lenzka alþýðu um sögulegan
uppruna sinn, um merkileg
þjóðfélagsafrek hins fornís-
lenzka lýðræðis og örlög þess.
Ættasamfélagið er ekki skrif-
að í þurrum, vangaveltulegum
fræðimannsstíl. En engu að
síður á bókin brýnt erindi til
íslenzkra fræðimanna í sögu-
og þjóðfélagsvísindum. Hún
hefur mikinn boðskap að færa
öllum íslendingum, lærðum
sem ólærðum.
Sverrir Kristjánsson.
kvörðunina um stigamótið
bættust margir þátttakendur
við.
Um bikarinn, sem Atli Stein-
arson, blaðamaður, hefur gef-
ið skal keppt á ÍR-mótum í 10
ár samfleytt, og það félag sem
hefur flest stig eftir þessi 10
ár hlýtur bikarinn til eignar.
Á milli sundmóta Í.R. veit-
ir sá bikarnum móttöku og
geymir, er flest stig hafði hjá
því félagi er sigraði. Er hug-
mynd þessi góð, sérstaklega ef
sundtökum „froskfóta" sinna.
Síðan hélt mótið áfram en
Guðmundur sat á botni laug-
arinnar og fylgdist sér til gam-
ans með sundfólkinu sem skreið
í vatnsskorpunni yfir höfði
hans. Hann lék sér líka að
peningum sem gestir köstuðu
í laugina en slíka smámuni er
honum leikur einn að finna. Er
augljóst að hér er um að ræða
hagnýtt atriði sem krefst nokk-
urrar sundkunnáttu og þjálf-
unar.
Urslit urðu annars sem hér
segir;
50 m. flugsund karla.
Pétur Kristjánsson Á. 34.4
Ólafur Guðm.sson Haukar 34.5
Theódór Diðriksson Á. 35.4
Ólafur Guðmundsson Á. 35.4
r
Evrópumeistaramótið í ró&ri var háð á s.l. sumri
um líkt leyti og Evrópumeistarakeppnin í Bern.
Sovézku ræðararnir voru mjög sigursœlir á mótinu,
sigruðu t.d. í keppni 8 manna báta. Er myndin af
Evrópumeisturunum.

ekki nema 1/10 úr sek á Pétri
Kristjánssyni og Ólafi úr
Haukum. I þriðja sæti komu
svo þeir Theódór Diðriksson
og Ólafur Guðmundsson, báðir
úr Ármanni. Theódór vakti al-
veg sérstaka athygli fyrir að
synda með hinu nýja flug-
sundslagi sem Norðmaðurinn
Krogh sýndi hér s.l. vor. Theó-
dór hefur aldrei áður reynt
flugsund en virðist vera búinn
að ná laginu undravel. Það má
því mikils af Theódór vænta
þegar hann hefur hlotið meiri
æfingu. Ólafur vakti líka at-
hygli fyrir ágætt sund, bæði í
flugsundinu og eins í 200 m.
bringusundinu og boðsundinu.
Keflvíkingarnir létu ekki sitt
eftir liggja í móti þessu og
má þar nefna auk Ingu Árna-
dóttur, Magnús Guðmundsson
og Steinþór Júlíusson.
Stigamót.
Það nýmæli var upptekið í
móti þessu að hafa það jafn-
framt stigamót fyrir þau félög
sem taka þátt í mótinu. Er
hugmynd þessi ágæt þó hún
hefði að þessu sinni truflandi
áhrif á móti^. Stafaði það af
því að endanlega var ekkert
ákveðið um þetta fyrr en skrá-
in var fullprentuð, en við á-
hún verður til að auka þátt-
töku sömu einstaklinga í mörg-
um greinum. Næst verða líka
allir undir stigakeppnina bún-
ir, svo að engar tafir ættu að
koma hennar vegna.
Stigakeppnin fór að þessu
sinni þannig að Ármann fékk
flest stig eða 32Vá, en Pétur
Kristjánsson fékk flest ein-
staklingsstig af keppendum Ár-
manns.
Annað varð Knattspymufél.
Keflavíkur með 20 stig, K.R.
fékk 16 st., Ægir 9, ÍR og
Haukar 8 st. hvort, U.M.K. 2V&
og Sundfélag Hafnafjarðar 1
stig.
Froskmaðurinn.
Mikla athygli vakti sýning
Guðmundar Guðjónssonar á
köfun með svonefndri „frosk-
aðferð" Guðmundur er gamall
bringusundsmaður úr I.R.
Virðist manni næstum ótrú-
legt að með slíkum búningi
sé hægt að hafast við í allt
að 90 m. dýpi án nokkurs sam-
bands við aðra aðila. Búning-
ur þessi vegur aðeins 25 kg.
með öllu sem til þarf, en kaf-
arabúningur sem við höfum átt
að venjast eru 125—150 kg.
Guðmundur sýndi fyrst velt-
ur og kollhnýsa ennfremur
hvernig hann leið áfram á því
dýpi er honum sýndist með
100 m. skriðsund karla.
Framhald á 11. síðu.