Þjóðviljinn - 04.01.1955, Blaðsíða 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 4. janúar 1955
Minningarorð
Jón E. Bergsveínsson
17. des. s. 1. lézt að Landa-
-:otsspítala Jón E. Bergsveins-
son aðalstofnandi Slysavarna-
íélags íslands.
Jón átti langan, erfiðan, en
gifturíkan starfsdag að baki,
:;g má óhætt telja hann einn af
nerkustu íslendingum þeirrar
.--.ynslóðar sem nú er óðum að
hverfa af sjónarsviðinu, þeirr-
ar kynslóðar sem stóð í blóma
jífsins um síðustu aldamót al-
búin til sóknar, til þess að
vinna frelsið handa íslenzku
bjóðinni.
Jón er fæddur 27. dag júni-
mánaðar 1879 að Hvallátrum á
3reiðafirði. Foreldrar hans voru
hjónin Ingibjörg Jónsdóttir frá
3júpadal, kvenskörungur og
gáfukona, systir Björns Jóns-
sonar ráðherra. Faðir Jóns var
Bergsveinn Jónsson Eyjólfsson-
ar Einarssonar alþingismanns
: Svefneyjum. Komu þarna því
faman tvær merkar ættir. Jón
ölst upp í foreldrahúsum við
:rnargvísleg störf til lands og
sjávar, umvafinn umhyggju
ástríkrar móður, sem elskaði
irelsisgust aldarinnar og hvatti
til dáða. Tuttugu og þriggja ára
gamall vorið 1902 útskrifast Jón
úr stýrimannaskóla og siglir
sama ár til Danmerkur. Til
Noregs er Jón kominn 1903 og
dvelur þar til 1904 og kynnir
sér síldarverkun og síldveiðar.
Til Englands fer hann sömu
•erinda 1905, og þaðan til Hol-
ands 1906 og kynnir sér síld-
■-eiðar og verkunaraðferðir Hol-
’.endinga, sem voru þá ein allra
rremsta síldveiðiþjóð álfunnar.
Jón stundaði svo um nokkurt
skeið síld- og fiskveiðar við
jsland, Færeyjar, Noreg, Hol-
3and og England og var þá
stundum stýrimaður eða skip-
stjóri. Með þessa miklu og
dýrmætu reynslu kom hann
heim og hvatti menn til fram-
•Lvæmda og dáða. Norðmenn
voru þá að byrja síldveiðar hér
við land og skópu sér milljóna
verðmæti með þeim veiðum.
Jón sá að í silfri hafsins lágu
rniklir fjársjóðir sem hin fá-
fæka íslenzka þjóð varð að til-
einka sér, svo hún mætti brjót-
ast frá baslinu til betra lífs.
Framfarasaga íslenzkra síld-
veiða og síldverkunar er því
snar þáttur úr ævisögu Jóns
3ergsveinssonar frá þessum
fíma. Árið 1909 er hann gerður
að yfirsíldarmatsmanni fyrir
tiorður- og austurland með bú-
setu á Akureyri. Hann siglir
sama ár til Svíþjóðar, Dan-
-nerkur, Þýzkalands og Norður-
Ameríku og athugar nýjungar
j síldverkunaraðferðum, ásamt
sölumöguleikum í þessum lönd-
jm. Jón er trúnaðarmaður rík-
isstjórnarinnar um síldarsölu
fil Ameríku á fyrri stríðsár-
unum 1914, 1915 og 1916. Og {
árið 1938 fór hann á vegum I
Síldarútvegsnefndar til Danzig |
fil þess að athuga sölumögu-
jeika síldar. Jón Bergsveinsson
er yfirsíldarmatsmaður til árs-
ins 1928.
Á meðan Jón bjó á Akur-
eyri stofnaði hann þar síldar-
nótaverkstæði 1911 og bjó
íyrstur manna til herpinætur
hér á landi, hann rak þá einn-
ig veiðarfæraverzlun á Akur-
eyri og var þekktur að því að
hafa góðar og vandaðar vörur
á boðstólum. En öll þessi um-
fangsmiklu störf, nægðu ekki
starfsþreki og starfsáhuga þessa
lands og flutti þá búferlum til
Reykjavíkur og bjó þar ætíð
síðan.
Áður en lengra er haldið
sögu skal frá þvi sagt, að árið
1906 kvæntist Jón Bergsveins-.
Jón E. Bergsveinssoh.
mikla eljumanns sem aldrei
unni sér hvíldar. Jafnhliða
þessu vann Jón að lausn ým-
issa félagslegra vandamála, og
skal hér aðeins nefnt að hann
var einn af hvatamönnum og
*
stofnendum Pöntunarfelags
verkamanna á Akureyri, sem
síðar varð Kaupfélag verka-
manna, og alla tíð meðan hann
var búsettur á Akureyri í stjórn
þessara verzlunarsamtaka.
Þá starfaði Jón einnig lengi
á vegum Góðtemplarareglunn-
ar og átti lengi sæti í fram-
kvæmdanefnd Stórstúkunnar,
þá átti Jón sæti í bæjarstjórn
Akureyrar frá 1920—1922 að
hann fór þaðan búferlufn.
Sem dæmi um dugnað Jóns
Bergsveinssonar og að honum
varð aldrei ráðafátt, skal sögð
þessi saga. Á fyrri stríðsárun-
um var víða mikil vöruþurrð
í landi sökum siglingateppu og
vöntunar á eigin skipastól nægi-
lega stórum til að annast sigl-
ingar að og frá landinu. Verzl-
anir á Akureyri urðu þá uppi-
skroppa með brýnustu lífs-
nauðsynjar eins og víðar um
land. Þá brauzt Jón Bergsveins-
son vestur til Ameríku og fékk
þar lánaðan skipsfarm af vör-
um, en við komu skipsins til
Akureyrar seldi hann vörurnar
við skipshlið og skipti á milli
bæjarbúa. Og orð heyrði ég á
því haft að hann hefði ekki
látið sig eða sitt heimili sitja
fyrir þeirri vörumiðlun. Það
var líka fullyrt að Jón hefði
ekki orðið ríkur á þessari verzl-
un, og að ýmsir sem litla pen-
inga áttu hefðu fengið sinn
skammt eins og aðrir. En þessi
verzlunarmáti mun ekki hafa
mælzt vel fyrir meðal kaup-
manna bæjarins. En þannig var
Jón Bergsveinsson, hann spurði
að jafnaði ekki um sinn eigin
gróða, heldur hvort athafnir
hans gerðu gagn. Árið 1922 verðr
ur Jón forseti Fiskifélags ís-
son eftirlifandi konu sinni Ást-
ríði Maríu Eggertsdóttur Gísla-
sonar frá fremri Langey á
Breiðafirði, og var hún sam-
hent manni sínum í hvívetna og
heimili þeirra rómað fyrir
hjálpsemi, gestrisni og höfð-
ingsskap.
Eftir að hjónin voru komin
hingað til Reykjavíkur frá Ak-
ureyri, fór Jón Bergsveinsson
í hinni nýju trúnaðarstöðu sem
forseti Fiskifélags íslands að
athuga á hvern hátt hann gæti
orðið fiskveiðum og fiskiðn-
aði landsmanna að mestu liði.
Það fór ekki hjá því, að
maður með svo mikla þekk-
ingu og reynslu á þessu sviði
sem Jón, sæi ekki að víða var
Framhald á 8. síðu.
Nýtt ár — Svik af pósthússins hálfu — Annir engin
afsökun — Svikin stjörnuljós — Framleiðandi má
skammast sín
OG Þá ER nýja árið gengið
í garð. Ljómandi fallegt ártal
1955, finnst ykkur ekki? Ég
held við megum vel við una
með útlitið, og vonandi verð-
ur innihaldið eftir því. En þá
er bezt að snúa sér að bréf-
unum. J
ÓÁNÆGÐ SKRIFAR: „Ég get
ekki orða bundizt, svo stór-
lega undrandi er ég yfir fram-
komu pósthússins í störfum
þess nú um jólin.
Ég bið þig þess vegna, heiðr-
aði Bæjarpóstur, að koma á
framfæri réttlátum aðfinnsl-
um við þessa háttvirtu stofn-
un, sem reyndar ekki í fyrsta
sinn fær áminningu.
Þegar ég kom til vinnu mánu-
daginn þ. 20. des., eða 4 dög-
um fyrir jól, voru mér þökk-
uð með dálitlu háðsbrosi, sem
vonlegt var, jólakort er ég
hafði sent samstarfsfólki
mínu. ííér vafáist tunga um
tönn og varð vandræðaleg
mjög. Ég hafði sett öll mín
jólakort i póstinn nokkrum
dögum fyrir jól, samkvæmt á-
skorun frá pósthúsinu sjálfu,
um að fólk létti því störfin
og kæmi til móts við það á
þessum mikla annatíma þess,
jafnframt gefnu loforði þess-
arar háttvirtu stofnunar um
að bréf sem merkt væru jól,
yrðu ekki borin út fyrr en á
aðfangadag. 1 fullu trausti
þess að stofnun sem þessi
stæði við orð sín, varð ég við
tilmælum hennar. Ég merkti
ekki aðeins bréfin með JÓL,
heldur lét ég einnig jólamerki
í vinstra hom þeirra allra
neðra megin, svo að ekki væri
um að villast.
Ég var ánægð yfir að vera
búin að þessu og spara þann-
ig bæði mér og pósthúsinu
dýrmætan tíma, þegar jóia-
annir eru hvað mestar, og
vonaði fastlega að ég yrði lát-
in njóta þess samkvæmt áður
gefnu loforði þar um. En
raunin varð samt sú, að verða
að viðundri fyrir vikið, og
hefði ég langtum heldur kos-
ið að kortin mín hefðu ekki
komið fyrr en á 3. í jólum.
Það hefði ég skilið sem óvið-
ráðanlegar annir, en ekki sem
svik.
Með ósk um gleðilegt nýtt ár
og fyrirfram þökk.
— Óánægð".
★
GREMJA Óánægðrar er í
fyllsta máta réttlát. Bæjar-
pósturinn þykist líka hafa á-
stæðu til að láta í ljós gremju
sína, þó ekki út í pósthúsið
að þessu sinni, heldur fyrir-
tæki sem heitir Chemia h.f.
og framleiðir m.a. stjörnuljós.
íslenzk stjörnuljós höfðu ver-
ið keypt á heimili hans og
reynzt vel og á gamlásdags-
morgun labbaði póstur sig út
í verzlunarerindum og keypti
m.a. stjörnuljós, fimm stykki
í poka og kostuðu þau kr.
4.50. En þegar gleðja átti
krakkana með dýrð stjömu-
ljósanna reyndust þau ekki
betri en svo að þau sviðnuðu
með dálitlu hvissi og eftir
varð glóandi teinninn, án
þess að þau hefðu á nokkurn
hátt sýnt að þau bæru nafn
með rentu. Fjögur ljós af
fimm voru reynd og voru öll
ónýt. Ég held að þetta sé
það sem almennt er kallað
vörusvik. Það em ekki pen-
ingarnir sem maður sér eftir í
svona tilfelli, heldur það að
þurfa að valda vonglöðum
börnum vonbrigðum. Síðasta
stjömuljósið mun geymt í
pakkanum, merktum nafni
framleiðanda, honum til ævar-
andi skammar.
«-*
Áramótin eru tími reiknings-
skila og góðra áforma. Þá á
Útvarpið meðal annars að at-
huga sinn gang í sambandi við
eftirlit málfars og strangari
reglur^ á því sviði. Á sjálfum
jólunum voru fluttar þær fréttir,
að skip hefði farizt með manni
og mús. Og sljóleiki allra þeirra
er þetta mál varðar, var svo mik-
ill, að enginn kom í veg fyrir,
að fréttin kæmi í næsta frétta-
tíma með sama danska tals-
hættinum. En á íslenzku segj-
um víð, að skip farist með rá
og reiða. Þá hefur margsinnis
komið auglýsing eitthvað á
þessa leið: „Hlífið höndunum,
notið heldur rei.“ Þetta er ekki
hægt að segja. Ef við segjum:
„heldur hitt", þá verður að hafa
kómíð á undan: „ekki þetta“.
Við segjum: „Gerðu ekki þetta,
heldur hitt“, en við getum ekki
sagt: „Gerðu þetta, heldur hitt“.
Annað hvo'rt verður að segja:
„Hlífið höndunum, notið rei“,
eða: „Skemmíð ekki hendumar,
notið heldur rei.“ Neitun verður
að vera undanfari atviksorðsins
„heldur1' í svöna sámböndum.
Eg treysti Árna Böðvarssyni til
að undirstrika þessar leiðbein-
ingar mínar í sínu daglega máli,
því að mál Útvarpsins er ekki
sízt daglegt mál.
Hamlet Shakespeares var
jólaleikrit útvarpsins, flutt á
annan og þriðja í jólum. Þvílíkt
má sannarlega kalla rausnar-
legár veitingar. Til flutningsins
voru kallaðir okkar ágætustu
leikarar, sem fóru allir sem
einn með sín hlutverk af stakri
prýði. Þorsteinn Ö. bjó ritið til
flutnings, og hann hefur gert það
af mikilli kostgæfni og smekk-
vísi, bæði hvað úrfellingar
snertir og tilfærslu, og má þar
til nefna tilfærsluna í lokin.
Vísindamennirnir, sem voru
gestir Útyarpsins á nýársdag,
þru að mínu viti beztu gestirnír,
sem það hefur nokkum tíma
boðið. Það fór vel á því, að
hlustendum væri kynnt leikritið
María Stuart eftir Schiller.
Schiller var eitt sinn það er-
lendra skálda, sem íslendingum
var bezt kunnugt við hlið þeirra
Goethes og Heines, en nú mun
hann hafa dregizt aftur úr í
seinni tíð, og það er ekki úr
vegi að jafna þau met. Dr.
Alexander á þakkir skilið fyrir
þýðingar sínar á stórvirkjum
þessa mikla snillings. Upplestur
háskólarektors, dr. Þorkels Jó-
hannessonar úr riti sínu um
Tryggva Gunnarss. vekur mikl-
ar vonir um bók þá, sem Þor-
kell hefur í smíðum um hann.
Tryggvi Gunnarsson er tví-
málalaust í fremstu röð þeirra
forustumanna endurvakningar
á 19. öld, sem girnilegastir eru
til fróðleiks og kristalla gerst
merkustu þætti þjóðlífsins á
sínum tíma. Og Þorkell er tví-
mælalaust réttur maður til þess
starfs að kanna þá sögu og
segja hana. — Og á sama hátt
er Steingrímur Þorsteinsson
Framh. á 11. eíðu.
- KT