Þjóðviljinn - 10.02.1955, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 10. febrúar 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Magnús Á. Ámason:
SANNLEIKURINN ER SAGNA BEZTUR
Rómarsýningin virðist hafa
komið svo miklu róti á hugi
manna, að furðu gegnir.
Menn verða vart viðmælandi,
ef sýninguna ber á góma.
Sum af dagblöðunum ólmast
dag eftir dag eins og naut í
flagi. Þó er ein aðalorsökin
fjTÍr öllum þessum hama-
gangi byggð á algjörum mis-
skilningi, en það er atriðið
um fimmtíu ára yfirlit is-
lenzkrar listar. Hugmyndin
mun hafa orðið til í kolli
Jóns Þorleifssonar, sem síðar
hefur fengið Ásgrím Jónsson
til að skrifa undir bréf það,
er birtist í öllum dagblöðum
bæjarins og vai'ð upphaf þess-
arar deilu. Það hefði verið
auðvelt fyrir heiðvirða blaða-
menn, að komast að því rétta
í þessu efni, hefðu þeir aðeins
snúið sér til stjórnar F.Í.M.
og viljað kynna sér báðar
hliðar málsins. Það er hvergi
tekið fram í boði ítölsku
stjórnarinnar, að sýningin eigi
að vera yfirlitssýning yfir síð-
ustu 50 ár, eða 100 ár, eða
neina aðra tölu, sem sagt eng-
in skilyrði sett. Þessutan sam-
anstendur Norræna lista-
bandalagið af lifandi, starf-
andi listamönnum, og tilgang-
ur þess er að halda sameigin-
legar sýningar á verkum
þeirra, sem eiga helst ekki
að vera eldri en 3-5 ára.
F. í. M. hefur verið legið á
hálsi fyrir það, að útiloka
sumaaf okkar „elstu og fræg-
ustu málurum," og mun þar
átt við Ásgrím Jónsson og
Jón Stefánsson. Þessu er auð-
velt að svara: Þeir þfekktust
hvorugur kurteist boð frá fé-!
laginu, að senda fimm mynd-!
ir hvor eftir eigin vali. Mér!
er kunnugt um að þeim hafði,
ásamt Kjarval, verið ætlaður;
heiðursstaður á sýningunni,!
eða beztu veggir íslenzku
deildarinnar. í þessu sam-
bandi held ég að rétt sé, að
fram komi ein hlið á sam-
skiptum þessara ágætu lista-
manna við F. í. M. Á nor-
rænu sýningunni í Kaup-
mannahöfn 1949, voru Svavar
Guðnason og undirritaður
mættir sem fulltrúar félags-
ins. Þar kom fram boð frá
hinni sænsku deild bandalags-
ins um íslenzka sýningu í
sýningarsölum akademíunnar
í Stokkh. Við Svavar urðum
ásáttir um það, að bezt mundi
fara á því, að þrír elstu mál-
arar landsins skipuðu þesss
sýningu. Það varð úr, og var
sýningin haldin þremur árum
síðar. 1 millitíðinni höfðu þeir
Ásgrímur og Jón Stefánsson
sagt sig úr félaginu. Það
hafði auðvitað engin áhrif á
gerða samninga; en þessi sýn-
ing kostaði okkar fátæka fé-
lag hvorki meira né minna
en fimmtíu þúsundir króna.
Þetta er ekki sagt hér til að
telja það eftir, heldur sett
fram sem staðreynd, sem ó-
neitanlega varpar einkenni-
legri birtu á afstöðu þessara
ágætu manna til félagsins nú.
Félagið, og hver einasti félagi
þess, mun alltaf bera virðingu
fyrir þessum brautryðjendum
íslenzkrar málaralistar, því
ef við viljum bera virðingu
fyrir Bjálfum okkur og list
okkar, þá berum við einnig
virðingu fyrir þeim. Ég fyr-
ir mitt leyti harma það, að
þeir skyldu ganga úr skaft-
inu í þetta skipti.
Þegar útséð var um það,
hvort Ásgrímur og Jón
Stefánsson tækju þátt í sýn-
ingunni, skrifaði ég stjóm F.
I. M. og sýningamefnd bréf,
þar sem ég stakk upp á því,
að Kjarval, okkar eini höf-
uðsnillingur í málaralist —
(að öllum öðmm ólöstuðum),
skipaði rúm þeirra, annars
eða beggja, svo að verk hans
mynduðu einskonar kjama á
sýningunni. Ég vildi að félag
okkar heiðraði hann á þann
hátt í tilefni af sjötugs af-
mæli hans, sem verða mun á
þessu ári. Og nú hefur svo
skipast til, að bætzt hafa við
fjögur góð málverk eftir
Kjarval síðan sýningunni
lauk á sunnudagskvöld, þann-
ig að nú verða 17 myndir
eftir hann, sem fylla heiðurs-
salinn.
Mönnum hefur orðið ótrú-
lega starsýnt á „nonfígúra-
tívu“ málverkin á sýningunni
i Listamannaskálanum. Hefðu
þeir haft fyrir því að telja
þau, hefðu þeir komist að
raun um að þau voru 31, en
hin „fígúratívu'* (ég bið af-
sökunar á orðbragðinu) 47 +
4, eins og að ofan getur, eða
51 á móti 31. Þetta geta ekki
talist ó^anngjöm hlutföll.
Jóni Þorleifssyni, sem er
formaður Nýja myndlistafé-
lagsins, var boðið sæti í sýn-
ingarnefndinni, en hann hafn-
aði boðinu, og félag hans
lýsti því yfir síðar, að það
tæki ekki þátt í sýningunni.
Það sama gerði Félag óháðra
listamanna. Hvað var þá hægt
að gera ? F.t.M. hafði lýst yfir
þátttöku sinni og gat því ekki
dregið sig í hlé. Eins og á stóð
var ekki í annað- hús að venda
en til félagsmanna, þó að þrír
góðir listamenn, sem ekki eru
í neinu félaganna, taki þátt í
sýningunni, en það eru þau
Gunnlaugur Scheving, Kristín
Jónsdóttir og Júlíana Sveins-
dóttir.
Menn skulu ekki halda, að
þessi deila okkar sé eitthvert
einsdæmi, jafnvel ekki á
Leikkvöld Menntaskólans:
Einkaritnrinn
eftir CHARLES HAWTREY
Leikstjóri: Einar Pálsson
Það mun ekki ofmælt að á-
hugi æskuíólks á leiklist og
leikmenntum hafi aukizt hröð-
um skrefum hin síðustu ár,
dæmin eru mörg og deginum
Norðurlöndum, sem svo oft er
vitnað til. Þannig var það
1949, að stórt listamannafé-
lag í Danmörku, sem Grönn-
ingen heitir og Jón okkar
Stefánsson mun vera meðlim-
ur í, neita,ði þátttöku í sýn-
ingunni þá, af ástæðum sem
ég mán nú ekki lengur. Hitt
skal ég viðurkenna, að það
verður að koma annarri skip-
an á þessi mál, og það verð-
ur reynt á öðrum vettvangi
en blaðanna, þegar þessar öld-
ur lægir.
Ég skal ekki f jölyrða: um
bráðabirgðasýningu þá, sem
nýlega er afstaðin; en menn
geta ímyndað sér, að ekki er
hægt að koma fyrir á 90 metr-
um svo vel fari sýningu, sem
á eftir að dreifast á 144
metra, þar sem auk þess verð-
ur sérstakur salur fyrir
höggmyndir. En sýningin kom
mér þannig fyrir sjónir, að
mér fannst hún lýsa dirfsku
og æskuþrótti og vera ljós
vottur þeirrar byltingarr sem
er að gerast í listinni, ekki
einungis hér á landi, heldur
einnig í Frakklandi og á ítal-
íu og víðar. Þó ég persónu-
lega aðhyllist ekki hinar
nýju stefnur, svo sem ab-
straktisma, þá viðurkenni ég
fullkomlega tilverurétt þeirra.
Það yrði of langt mál að
gera grein fyrir þessu hér,
en ég vil leyfa mér að vísa
til bráðsnjalls erindis, er frú
Kristín Jónsdóttir f.utti í Út-
varpinu og síðar birtist í
Helgafelli. Þar talar gáfuð
listakona og reynd af mikilli
víðsýni einmitt um þetta efni.
Italir hafa lifað við im-
pressionisma í 80 ár og þeim
væri því engin nýlunda að
sjá myndir í þeim stíl, en
flestir af eldri málurum okk-
ar eru impressionistar eða
post-impressionistar, fáeinir
expressionistar. Spá mín er
sú, að þessi sýning okkar eigi
eftir að vekja einna mesta eft-
irtekt í Róm af öllum deild-
um samnorrænu sýningarinn-
ar vegna þess, að við eigum
þar djarfhuga unga lista-
menn, sem fylgjast með tím-
anum. Ég fyrir mitt leyti
óska þeim allra heilla.
Ég vil að endingu lýsa að-
dáun minni á djörfung þess-
ara ungu manna, að hafna
hundrað þúsund króna styrki
frá Alþingi, sem veittur var
með algjörlega óaðgengileg-
um skilyrðum. Og ég trúi
ekki öðru, ef öll kurl kæmu
til grafar, ef öll spil væru
lögð á borðið, en að almenn-
ingur sannfærðist um það,
að félag okkar hefur ekkí
alltaf rangt fyrir sér.
Mér þykir leitt að Vísir
hefur óafvitandi orðið til þess
að gabba ýmsa mæta borgara
hér í bæ, en blaðið getur sak-
ast um það við höfund þess-
arar grillu. F. I. M. á þar
engan hlut að máli.
Frá vinstri: ísak Hallgríms-
son, Jóliann Már Maríusson
og Bernharður Guðmundsson.
Ijósari. Greinileg vitni þessarar
þróunar eru tveir síðustu leik-
ir Menntaskólanema, „Aura)-
sál“ Moliére í fyriavetur og
„Einkaritarinn" sem frumsýnd-
ur var á mánudagskvöld. Þrátt
fyrir óhjákvæmilega og eðli-
lega annmarka er frammistaða
hinna ungu og óvönu leikenda
jafnbetri, málfarið skýrara,
framkoman öruggari og þrótt-
meiri og leikurinn allur sam-
stilltari en áður. Sumir nem-
endanna virðast efni í leikara
og sóma sér vel í hópi áhuga-
manna; mér er til efs að mörg
leikfélög utan Reykjavíkur efni
að jafnaði til skemmtilegri
sýninga.
„Einkaritarinn“ er ósvikinn
grínleikur og rösklega sjötugur
að aldri, saminn af Sir Charles
Hawtrey, skopleikaranum
fræga sem jafnan sló á létta
strengi og þótti ljúga öllum
öðrum betur á sviði; efnið sótti
hann í þýzkan skrípaleik sem
barst honum í hendur af ein-
hverri tilviljun. Leikrit þetta
er helzt í ætt við „Frænku
Charleys" og þó ekki gert jafn-
vel úr garði, einkennilega úr-
eltur samsetningur og raunar
tóm endileysa í okkar augum,
meinlaust og meiningarlaust
grín. Þar segir frá skuldugum
og glaðlyndum stúdentum af
háum stigum, þar er hægt að
kynnast kynlegum náungum,
margvíslegum misskilningi og
kátbroslegum flækjum; gerfi-
drauga, andatrú og dáleiðslu
ber einnig á góma, að ó-
gleymdri bláeygðri rómantik
og æskuást. En fjörugur er
leikurinn og vel við hæfi við-
vaninga, þar koma oft ærsla-
fullar athafnir og skringilegur
látbragðsleikur í orða stað, og
það kunna leikendurnir ungu
vel að meta.
iiu Eink.arijarann svonefnda.leik-.
ur Valur Gústafsson, og tekur
þátt í skólaleik í fjórða sinn,
efnilegur og öruggur leikari og
bregður upp broslegri og skýrri
mynd þessa lærða sérvitrings
og kjána, sakleýsingjans sem
sífellt lendir í vandræðum og
allir hafa að skotspæni. Leikur-
inn ber að sjálfsögðu merki
æskunnar, en er skemmtilegur,
látlaus og þeilsteyptur engu
síður. Bernharður Guðmunds-
son hefur líka vakið athygli
fyrir góðan leik og bregzt ekki
að þessu sinni, hann er klæð-
skerinn spjátrungslegi sem vill
allt til þess gefa að fá að um-
gangast höiðingja — en því
miður, asninn er auðþekktur á
eyrunum. Gerfið er ágætt,
framsögnin skilmerkileg og
skýr og kátína og leikgleði
Bernharðs hressileg og heil-
brigð. Ingibjörg Stephensen
leikur fullorðna jómfrú og lýs-
ir vel hjátrú hennar, öfgum
og móðurlegum kærleika, eðli-
leg og traust og skýr í máli.
— Aðrir leikendur eru viðvan-
ingslegri, en sýna þó margt
sem gaman er að; einn þeirra
er Jóhann Már Maríasson, hinn
stórkostlegi frændi frá Ind-
landi, og bætir það upp með
bráðskemmtilegu andlitsgerfi
sem skorta kann á öryggi og
hófsemi. Edda Björnsdóttir er
eðlileg í gerfi gamallar hús-
móður, og ungu stúlkurnar
tvær, Inga Birna Jónsdóttir og
Auður Inga Óskarsdóttir lag-
legar og indælar, en sýnilega
óvanar sviðinu. Gísli Alfreðs-
son er dálítið hikandi í fram-
göngu, en mjög viðfeldinn sem
annar stúdentanna; enn aðrir
leikendur heita ísak Hallgríms-
son, Ólafur B. Thors, Jón
Ragnarsson og Sigurður Þórð-
arson.
Einar Pálsson hefur leiðbeint
hinum ungu leikendum með
ráðum og dáð og á ólítinn þátt
í sigrum þeirra, bæði nú og í
fyrra. Leiktjöld og búningar
eru fengnir að láni hjá leik-
húsum bæjarins og mega kall-
ast þokkalegir eftir atvikum.
— Leikir Menntaskólans hafa
löngum átt vinsældum að fagna
og svo mun enn verða.
Á. Hj.
Frá vinstri: Sigurður Þórðarson, Valur Gústafsson, Gísli Al-
freðsson, Inga Biraa Jónsdóttir og Auður Inga öskarsdóttir.