Þjóðviljinn - 07.08.1955, Blaðsíða 5

Sunnudagur 7. ágúst 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (5
MOSKVA er einkenni-
leg borg og engri
annarri lík. Þar ægir
saman gullnum hvolfþökum á
býsantískum kirkjum, íburð-
armiklum stórbyggingum og
bjálkahúsum með þorpssniði.
Borgin er öll í sköpun; þar
mætast fortíð og nútíð í ein-
líennilegum andstæðum, þótt
binir stóru drættir sem móta
munu heimsborg framtíðar-
iinnar beri annað ofurliði.
Fyrir tæpum fjórum ára-
tugum var Pétursborg höfuð-
borg landsins og hafði verið
um tveggja alda skeið; þar
stóðu stjórnarbyggingar all-
ar, hús æðstu embættismanna
og valdamanna, miðstöðvar
kaupsýslumanna; þetta var
borg með vestrænu sniði,
glæsilega skipulögð, og snjall-
ir byggingameistarar höfðu
fjallað um hús og hallir. En
Moskva mátti þá heita rúss-
neskt sveitaþorp hundruðfald-
að, húsin voru byggð úr bjálk-
um, ein, tvær eða þrjár hæðir.
Þær byggingar sem einkum
gáfu borginni svip voru kirkj-
urnar, 600 talsins, skreyttar
fornum dýrlingamyndum, gulli
og dýrum steinum. Aldraðir
ferðamenn kunna frá þvi að
segja að það hafi verið för til
miðalda að heimsækja þessa
borg, hún bjó yfir kynlegum
töfrum, það var eins og tím-
inn stæði kyrr.
En tíminn stóð eklti kyrr,
imdir lygnu yfirborðinu þró-
aðist hið ómótstæðilega afl
byltingarinnar, og 1918 varð
Moskva á nýjan leik höfuð-
borg landsins, því Leníngrad
var of nálæg innrásarherjum
þeim sem sendir voru til að
tortíma hinu unga ríki verka-
manna og bænda. Eitt af
verkefnum hinna nýju stjórn-
arvalda var að byggja Moskvu
frá grunni, því þar var
varla bitastætt í nokkru húsi
til frambúðar; nú þurfti að
breyta þessu risavaxna sveita-
þorpi í nýtízka höfuðborg. En
það var hvorki fyrsta verk-
efnið né hið eina. Umfram
allt þurfti að iðnvæða landið
og Moskva varð auðvitað mið-
stöð þeirra athafna. Árið
1936 kom fjórðungur af iðn-
aðarframleiðslu Sovétríkjanna
frá Moskvu. Auðvitað va.r
byggt og byggt, en það hrökk
-engan veginn til. Síðan skall
lieimsstyrjöldin á, hið mikla
átak Sovétþjóðanna til að
.bjarga. sér og heiminum öllum
undan fasismanum, og þá var
auðvitað ekld tóm til að
byggja hús að neinu ráði. All-
án þennan tíma hélt borgin
áfram að vaxa. íbúatalan var
ein milljón árið 1920, árið
1939 var hún komin upp i
rúmar fjórar milljónir, en nú
eru Moskvubúar taldir vera
7-8 milljónir. Það hefur því
ekki aðeins orðið að umskapa
hina gömlu Moskvu heldur
byggja yfir sjö milljónir
manna í viðbót.
Það á langt í land að því
mikla verki sé lokið. Moskva
er öll í deiglunni; hvar sem
komið er blasa við ný hús,
fullgerð eða hálfgerð. Og
hvarvetna glittir í gamla þorp-
ið ennþá. Hjá. reisulegum há-
hýsum standa lítil bjálkahús,
bak við glæsilegt breiðstræti
hlykkjast mjó þorpsgata. Og
alstaðar er líf og fjör og
< hreyfing. Ferðalangar sem sáu
í Moskvu í fyrra eiga viða erf-
hefja miðaldaþjóð til forustu
í heiminum á nokkrum ára-
tugum.
E B
En Moskva er ekki aðeins
hús og umferð; hún er fyrst
og fremst fólk, og seint þreyt-
ist maður á þvi að fylgjast
með straumnum sem niðar um
gangstéttirnar og lesa andlit-
in í kringum sig. Og það er
eins með þau og húsin, fyrir
augu ber gamalt og nýtt, inn-
an um örugga, heimavana
sovétborgara má sjá þorpsbú-
ana gömlu, fólk sem ber yfir-
bragð kyrrstæðrar sveitar og
klæðist búningi sveitafólks.
En það er auðséð að þetta
fólk er að hverfa eins og hús-
in, ný kynslóð er tekin við.
Og það er engum efa bundið
að þessi hamskipti þjóðarinn-
ar eru mesta undrið sem gerzt
hefur í Sovétríkjunum. Fyrir
fjórum áratugum átti rúss-
nesk alþýða aðeins ótaminn
þrótt sinn; fólkið var flest ó-
læst og óskrifandi, það kunni
fæst annað til verks en að
handfjatla frumstæðustu am-
Mikil áher/.Ia er nú lögð á að framleiða hús í verksmiðj-
um, og er Jiá fljótlegt verk að setja þau saman úr stór-
um hlutmn. Sú aðferð fiýtir mjög fyrir byggingafram-
kvæmdum og gerir þær ódýrari. Á myndinni sé/t slíkt
verksmiðjuhús, reist 1951 við Horosévsk-stræti í Moskvu.
upp heila þjóð á örskömmum
tíma, og raunar er það verk-
efni forsenda hinna fyrri.
Þessum ótrúlegu hamskipt-
um verður einna bezt lýst með
því að rifja upp spámannleg
ummæli úr ræðu sem Stalía
fíutti á ráðstefnu með for-
stjórum iðnfyrirtækja árið
1931. Hann komst þá þann-
ig að orði: „1 dag eru Sov-
étríkin 50 eða 100 árum
á eftir hinum tækniþróuðu
auðvaldsríkjum. Við megum
ekki ætla okkur nema tíu ár
til þess að ná þeim og komast
fram úr þeim í tækni og iðn-
aðarframleiðslu. Þetta verðum
við að gera, annars verðum
við brotin á bak aftur. Við
megum ekki ætla okkur nema
tíu ár til að vinna upp það
sem við höfum dregizt aftur
úr — að öðrum kosti munu
herir þessara ríkja ráðast inn
í land okkar og tortíma okk-
ur“. Nákvæmlega tíu árum
síðar réðust herir nazista inn
í Sovétríkin og höfðu áður
leikið sér að því að undiroka
gervalla Vesturevrópu. Og
þeir fengu að sannreyna að
þessi ofdirfskufulla fyrirætlun
var orðin að veruleika; það
var ekki sósíalisminn sem tor-
tímdist í þeim hildarleik.
En hvernig mátti þetta tak-
ast; hver vpru þau töfraorð
sem breyttu frumstæðum
þjóðum í háþróað iðnaðar-
veldi á einum áratug? Þan
töfraorð eru hversdagsleg og
alkunn í íslenzkum stjórn-
málaumræðum: Framtak ein-
staklingsins. Hvar sem við
komum í Sovétríkjunum
fannst mér ég sjá þessi eink-
unnarorð, allt er gert til þess
að hvetja fólk og laða til að
nota hæfileika sína og orku.
í þessu skyni er launakerfið
miðað við afköst, hvar sem
því verður við komið, og
einskis er látið ófreistað til
að auðvelda fólki að mennta
sig. í hverri verksmiðju sem
ég kom í störfuðu skólar,
bæði fagskólar og almennir
skólar, og nemendur njóta
sérstakra fríðinda, enda fjölg-
ar sérmenntuðu fólki í Sovét-
ríkjunum örar en í nokkru
landi öðru. Þetta er framtak
einstaklinígsins á borði en
ekki í orði; það er engin
skríþamynd, í því fólgin að
blaðsölustrákur klifrist upp
eftir bökum meðborgara sinna
og gerist milljónari; mehn
verða að hefjast af verðleik*
Framhald á 7. siðu. >
itt með að átta sig i ár. Gerð
hefur verið tíu ára áætlun
um húsbyggingar og það er
verið að framkvæma hana
fyrir alla borgina í senn;
Moskva má heita eitt bygg-
ingarsvæði. Nýju húsin eru
yfirleitt 6-8 hæða sambýlis-
hús, og einnig hafa á síðustu
árum verið reist nokkur há-
hús, óhemjulega stór. Eitt
þeirra hefur t.d. að geyma
2000 íbúðir, og þar er innan-
húss flest sú þjónusta sem
íbúarnir þurfa á að halda,
verzlanir, bamaheimili, kvik-
myndahús o.s.frv. Allir Reyk-
víkingar gætu hæglega rúm-
azt í sex slíkum húsum.
Húsnæðisskortur er að
sjálfsögðu geysimikill ennþá
Magnús Kjartansson:
Flest hús í Moskvu eru gerð úr múrsteini, og er steinunum hlaöiö innan í stál-
grind á öllum stærri húsum, eins og sjá má á þessari 12 hæða bygglngu við
Jarosiavsk-stræti í Moskvu. —.
svo á að það séu sjálfsögð
mannréttindi að búa í sæmi-
legu húsnæði og beri sízt að
refsa fólki fyrir það; gömlu
húsin séu til bráðabirgða, og
sjái nú senn fyrir endann á
þvi starfi að losna við þau úr
höfuðborginni.
II
Aðalgöturnar í Moskvu eru
feikn breiðar. Ekki kann ég
að nefna tölur, en á einum
istað sá ég sjö bíla aka sam-
og listaverkin með fullmikl-
um hetjubrag, og þeir geta
fært mörg rök fyrir máli sínu.
En allt er þetta með ráðum
gert. Tilgangurinn er sá að
hvetja menn, fá þá til að
rétta úr sér, hyggja hátt og
stefna djarft. Ég tel engum
efa bundið að neðanjarðar-
brautin í Moskvu og önnur
slík stórvirki hafa haft ótrú-
leg uppeldisáhrif, þau hafa
átt sinn ríka þátt í því að
boð, það kunni hvorki að
ganga í fötum né búa í hús-
um, og sízt af öllu kunni það
að gera kröfur til lífsins fram
yfir brýnustu nauðþurftir.
Það þurfti að vekja og móta
þessa frumstæðu þjóð, efla
hana til stórra átaka, kenna
henni að lifa lífinu á nýjan
hátt. Það er lítill vandi að
byggja hús og verksmiðjur og
leysa af höndum önnur verk-
leg stórvirki hjá því að ala
hliða á öðrum helmingi göt-
unnar, og var þó griðland á
henni miðri fyrir göngufólk.
Bílaumferð er mjög mikil í
miðborginni, en það er auðséð
að einkabifreiðar eru nýung,
bílarnir voru langflestir fram-
leiddir eftir styrjöldina, eldri
gerðir sjást varla. Bílafram-
leiðsla er mikil og vaxandi í
Sovétríkjunum, en eftirspurn-
in er þó enn meiri; langir
pöntunarlistar bíða eftir
hverjum nýjum vagni. Auk
einkabíla og fjölmargra leigu-
bíla, sem eru málaðir sér-
staklega og auðþekktir, ber
mjög á strætisvögnum í um-
ferðinni, en sporvagnar eru
nú aðeins í úthverfunum.
Strætisvagnamir eru knúðir
rafmagni, vandaðir og þægi-
legir.
En þótt umferðin sé mikil
ofanjarðar, er hún þó enn
meiri í undirdjúpunum, í neð-
anjarðarbrautinni frægu. Þar
ferðast daglega þrjár milljón-
ir manna, vagnarnir þjóta
einn af öðrum og flytja mann
langar vegalengdir á nok'kr-
um mínútum; þeir eru þægi-
legir og hreinlætið ánægju-
legt; reykingar eru bannaðar
og umgengni öll með mestu
prýði. Loftið er hreinsað fjór-
um til fimm sinnum á klukku-
stund og er alltaf svalt og
tært, þótt maður sé staddur
fimmiíu metra undir yfirborði
jarðar. Mér varð oft hugsað
til neðanjarðarbrautarinnar í
París til samjöfnunar, en þar
er heldur óskemmtilegt að
ferðast, sóðalegt og daunillt.
Brautarstöðvarnar í Moskvu
eru listasöfn, helgaðar sovét-
þjóðunum og atburðum úr
sögu þeirra, fjölsóttustu lista-
söfn í heimi. Þessi myndar-
bragur einkennir raunar allt
sem gert er til almennings-
þjónustu í Sovétríkjunum, nýj-
ar járnbrautarstöðvar, flug-
stöðvar og skipastöðvar.
Margir segja að byggingar
þessar séu of íburðarmiklar
Noskvn
í Moskvu. En það bætir úr
skák að húsaleigan er lág.
Ríkið á öll hús í borginni,
þegar undan eru skilin einbýl-
ishús í úthverfum, en þau
geta einstaklingar byggt og
fá til hagstæð ríkislán. Húsa-
leigan fer eftir stærð íbúðar
og kaupi leigjenda, og er hún
yfirleitt 2-4% að kaupi. Hún
er jafnhá í nýjum húsum og
gömlum; stjórnarvöldin líta