Þjóðviljinn - 18.08.1955, Side 7

...——tthM>tr-T*'
^S^ÖÍuá^Pfi^áiíÍÍ 1055 — PJóéVÍÚlNN &• (7
i ðskar B. Bjamason:
jskaðsemi
og gogo
nto
1 náttúrunni eru mörgfrum-
efni, sem stafa frá sér geisl-
um, erú geislavirk, auk þess
sem hægt er að framleiða
geislavirkar samstæður af öll-
um frumefnum. Hin geisla-
virku frumefni eru óstöðug að
hyggingu og breytast sjálf-
krafa í önnur efni um leið
og þau senda frá sér geisla,
sem ýmist eru hraðfara efnis-
agnir, einkum kalíumkjaiTiar
og rafeindir, eða óefniskennd
geislun, svonefndir gamma-
geislar. Hin nýju efni eru oft
sjálf geislavirk og ummynd-
uiíin heldur áfram í marga
liði þangað til stöðugt ógeisla-
virkt éfni hefur myndazt.
Frumefnin úranium og þórí-
um eru upphafsefni þriggja
slikra hópa eða ætta af
geislavirkum efnum. Oran-238
fæðir af sér radíum og fleiri
geislavirk efni. en lokástigið
er stöðug samstæða áf blýi
með frumeindaþunga 206.
Oran-235 gefur af sér akt-
iníum og fleiri efni og endar
sem blý með fruméindaþunga
207. Þóríum sem hefur frum-
eindaþunga 232 ummyndast
einnig í mörg ný efni og end-
ar sem blý-208.
Nokkur fleiri efni í náttúr-
unni eru geislavirk, þó að
ummyndunarkeðja þeirra sé
ekki eins flókin; sem dæmi
má nefna geislavirkt kolefni
með frumeindaþunga 14, kalí-
um-40 og rúbidium-87. Hinar
geislavirku tegundir þessara
efna eru þyngri en hinar
venjulegu ógeislavirku teg-
undir þeirra.
Venjulegt kolefni hefur
þannig frumeindaþungann 12,
kalíum 39 og rúbidíum 85.
Hið mikla magn geislunar
sem myndast við sprengingu
og samruna frumeindakjarna
er hættulegt öllum lifandi ver-
um eins og ljóst er orðið af
vetnissprengjutilraunum á
Kyrrahafi og víðar.
Geislun • frá geislavirkum
efnum og frá kjarnaklofningu
efna yfirleitt hafa áhrif á alla
lifandi vefi og líffæri. Áhrif-
in koma þó stundum ekki
fram fyrr en 20-30 árum eft-
ir að líkaminn hefur orðið
fyrir hinni skaðlegu geislun,
og meira að segja getur skeð
að áhrifin komi ekki fram
fyrr en hjá börnum og barna-
bömum, því geislunin getur
valdið breytingum á erfðaeig-
inleikum. Þó að geislun valdi
ekki sýnilegum skaða, hefur
hún þau áhrif að stytta lífið
og getur gert menn ófrjóa.
Menn geta ekki forðazt
skaðlega geislun af sjálfsdáð-
um, því hún hefur engin ein-
Lœknar mœla geisl
un frá japönsku
jiskimönnunum,
sem uröu jyrir
vetniss’prengjutil-
raun Bandaríkja-
manna í Kyrrahafi

kenni sem menn geti haft til
að varast hana, hvorki lýkt,
bragð, hljóð né lit, en að vísu
er hægt að verða hennar var
með einföldum mælitækjum.
Nú hafa menn frá alda öðli
orðið fjTir áhriíunt frá ,nátt-
úrlegum geisiavirkum; efnum
og frá gehngeislum, fevo að
a.ugljóst ér; áð menn þola vel
slíka geislun í smáum mæli.
Geislun er einkum skaðleg ef
menn verða fyrir stórum.
skömmtum hennar á skömm-
um tíma.
sem blóðsjúkdómur.
Talning hvítra blóðkorna er
talin einhver bezta aðferðin
til að ákveða hvort maður
hefur orðið fyrir skaðlegri
geislun eða ekki. _ Ef hvítu
blóðkomunum f^ek.kar er það
•merki um of sterka geislun.
‘Þó ér nú talið, að geislunin
geti valdið skaðá áður en
þess verði vart með bióð-
ránnsókn. , ' ■ .f, y,-i; ■ a-
.Stórin skamiptar , af rönt-
géngéislúm hafa svipaðar
verkanir og geislar frá geisla-
Sterk geislun sem menn
verða fyrir sem snöggvast er
miklu hættulegri en smár
skammtur í langan tima.
Margir alvarlegir sjúkdóm-
ar geta orsakazt af geislun
fyrir utan bein brunasár.
Geislun getur til dæmis vald-
ið húðkrabba og fleiri húð-
sjúkdómum.
Geislun í augun getur vald-
ið blindu, sem ef til vill kem-
ur ekki fram fyrr en mörgum
árum eftir áverkann.
Geislavirk efni eru sérstak-
lega hættuleg ef þau kornast
inn í líkamann og setjast þar
að. Þau geta borizt inn í lik-
amann með mat eða t.d. af
óhreinum höndum, einnig geta
menn andað þeim að ser og
þau geta borizt í gegnum
húðina, jafnvel heila húð.
Frá þessum efnum verður
líkaminn fyrir stöðugri geisl-
un innan frá og ekki er hægt
að fjarlægja þau með neinum
ráðum nema hvað þau eyðast
smátt og smátt með efna-
skiptum líkamans.
Viðkvæmastur allra líffæra
fyrir geislun er beinmergur-
inn. 1 mergnum myndast hin
rauðu og hvitu blóðkorn og
geislaveiki kemur því oft fram

virkum efnum. Röntgengeislar
geta t.d. gert menn ófrjóa.
Geislabruni, sem stafaði frá
þvi að óvarlega var farið með
röntgengeisla, yar ekki óal-
gengur hjá röntgenlæknum á
fyrstu árunum eftir að þessir
geislar voru notaðir til lækn-
inga.
Nú eru geislavirk efni not-
uð stöðugt meir til lækninga
og til lífeðlisfræðilegra til-j
rauna, og einnig í iðnaði við |
ýmiskonar mælingar. Þessi
efni geta auðvitað valdið
tjóni á heilsu manna og verð-
ur að gæta fyllstu varúðar i
meðferð þeirra.
Bæði röntgengeislar og geisl-
ar frá geislavirkum efnum
geta stöðvað ofvöxt í lifandi
frumum ef þeim er beitt í hófi
og eru því notaðir til lækn-
inga á krabbameini og fleiri
sjúkdómum. Hinir sömu geisl-
ar geta því verið ýmist skað-
legir eða gagnlegir eftir þvi
hve magn þeirra er mikið og
hvernig þeim er beitt.
Það efnismagu, sem unnið
er með, af geislavirkum efnum
á sjúkrahúsum er mjög lítið,
nemur aðeins fáum milli-
grömmum á hverjum stað.
Við kjarnaklofningar þær
sem nú er stöðugt meira unn-
ið með, myndast mikið magn
af hættiilegum geisiavirkum
efnum; jafnvel i smáum úran-
hlöðum mjmdast svo mikil
geislun að svarar gamma-
geislun frá'mörgmn kílóum áf
radíum. •
■ --1» {**'; . • ;.,i
Auk gammage'isla er þar
einnig um að ræða nevtrónu-
geisla sem eru jafnvel hættu-
legri en. gammageislar.
Allt eru þetta þó smámun-
ir hjá hinni hættulegu geislun
sem stafar frá kjarnorku-
sprengjum og vetmssprengj-
um. • ;
Þar verður í raun og veru
engum vömum við komið.
Hin eitruðu geislavirku efni
geta verið allstaðar. í vatni,
lofti og jörðu og löngu eftir
að slíkar sprengingar hafa
verið gerðar geta þær valdið
óútreiknanlegum sk&.ða.
En atómgeislar hafa ekki
eingöngu skaðlegar verkanir.
Menn hafa einnig læit að hag-
nýta sér geisla frá geislavirk-
um efnum sem finnast í nátt-
úninni og frá tilbúm.m geisla-
virkum efnum til gagnlegra
hluta.
Sem dæmi höfum við nefnt.
notkun radíums og annarn.
geislavirkra efna til lækniUga.
Sem annað gamalkunnugt ’
dæmi um notkun geislayirkra
efna í þágu vísinda má nefns.
að mæling hlutfallsins mjlli
úrans og blýs í steintegund-
um hefur gefið oss upplýsing-
ar um aldur jarðar.
Kjarnorkuefna- eðr úran-
hlöður er hægt að nota til aíf
framleiða geislavirk efni.
Stöðugt meir er framleitt af
geislavirkum efninn til notk-
unar bæði í iðnaði við ýmie-
konar mælingar og við vís-
indalegar tilraunir, einkum &
lífeðlisfræði og læknisfræði.
Við slíkar tilraunir skiptir
miklu máli að hin geislavirkuv
efni taka þátt í sömu efna-
breytingum og ógeislavirk
frumefni, en hinar geislavirku,
frumeindir er ávallt hægt aö
þekkja frá öðrum frumeind-
um sama frumefnis á geislun-
inni. Ætla má að framleiðsla
geislavirkra efna verði með
tímanum ekki síður mikily;eg
en hagnýting sjálfrar kjarn-
orkunnar.
Staðreyndir ui Grimsárvirk junina
Tímnn birti í fyrradag mikla
grein og sagði þar að Þjóðvilj-
inn hefði barizt fyrir þvi að
Snæfell h.f. fengi Grímsár-#
virkjunina. Þetta er ekki rétt;
Þjóðviljinn hefur fyrir sitt
leyti ekki lagt neitt mat á til-
boð þau sem bárust, enda hef-
ur hann ekki aðstöðu til þess.
Hins vegar hefur Þjóðviljinn
rakið nokkrar mjög athyglis-
verðar staðreyndir í málinu:
1. Raforkumálastjórnin mælti
með því að tilboði Almenna
byggingafélagsins yrði teliið.
2. Ráðherrar Framsóknar-
flokksins höfðu þessar tillög-
ur sérfræðinganna að engu,
heldur tóku því tilboði sem
dýrast var og óliagkvæmast.
3. Tíminn hefur rökstutt
þessa afstöðu Framsóknarráð-
herranna með því að þeir hafi
viliað stuðla að því að nokkr-
ir ungir Framsóknarmenir.
fengju að æfa sig á verkleguir.
framkvæmdum.
4. Löngu eftir að allúr frest-
ur var útrunninn heim-
iluðu Framsóknarráðherrar úr
hlutafélagi æskumanna sinna
að breyta tilboði sínu, en aðr-
ir sem sent höfðu tilboð áttu
þess engan kost.
5. Enginn hefur véfengt að
kostnaðaráætlun Snæfells b f
gæti staðizt, en hún var 2 5
milljónum lægri en hin tilb' V-
in. Meðan þetta er ekki hral. 'ð
verður ekki annað séð en r-ð
Framsóknarráðherrarnir hr ft
afhent hlutafélagi sínu gróð-> -
möguleika sem nema allt ;;<i
þremur milljónum, því auð-
vitað hefur Snæfell h.f. einnie
ætlað sér ágóða af tilboði
sínu.