Þjóðviljinn - 16.12.1955, Page 7

Harp;
Árni Thorsteinsson: Harpa
minninganna, Ingólfur
Kristjánsson færði í letur.
Útgefandi: ísafoidarprent-
smiðja.
„Er hans hátign, konungur-
inn, á lífi?“ „Helzt friður í
heiminum, eða eru þeir ein-
hversstaðar farnir að berjast?"
„Nokkrar mannskæðar farsótt-
ir eða plágur í útlandinu?" —
Með þessum spurningum taka
„,dip!omat“-klæddir borgarar
Eeykjavíkur á móti bátnum
frá hinu langþráða póstskipi,
sem árlega flytur hingað fyrstu
fréttirnar frá umheiminum á
dfanverðri síðustu öld, eða í
þann mund, er minningahöf-
undur (f. 1870) er í barnaskóla
— í þann mund sem búðarferð-
ir á gondólum voru ekki ó-
þekkt fyrirbæri í Austurstræti,
eða að menn hleyptu skafla-
járnuðum gæðingum sínum út
á Faxaflóa, hafskipaleið til
Akraness. Landfógetahúsið,
æskuheimili Árna, sem nú er
Hressingarskálinn, er eitt
þeirra fáu mannvirkja, sem
enn er svipao að ytri sýn því
sem áður var, — og þá er
ekki að sökum að spyrja um
mannlífið sjálft, sem varla sér
( Br. nied. E. II. Lutz: LÆKN-
ISHENDUR. Frægir skurð-
< læknar glíma við dauðann.
Björgúlfur ÓJafsson læknir
jþýddi. Bókaútgáfan Hrímfell
1955.
; '•l-k
Ekki fara þeir, sem jóla-
bækurnar kaupa, varhluta af
læknisfræðinni í ár fremur en
í fyrra og hittiðfyrra, og enn
eru skurðlæknarnir efst á
baugi. „Læknishendur“ er í
hæsta máta nýtízku bók.
. Flestir kaflar hennar greina
frá skurðaðgei’ðum á hjartanu
eða stóru æðunum, sem næst
því liggja — nál í hjartanu,
sprengjubrot í hjartanu, hjart-
að í kalkbrynjunni, bláa
barnið, meginæðarþröng, stífla
í lungnaslagæðinni o. s. frv.
Iim á milli er dreift köflum,
sem líka eru „spennandi", þótt
af öðrum ástæðum sé -—- ein-
ræðisberra skorinn upp, bana-
- tilræðið við Heydrich, skips-
læknir gerir botnlangaskurð
eftir leiðbeiningum skurðlækn-
■ is, sem hann stendur í loft-
• skeytasambandi við. Og sagan
■' um skipslækninn endar á því,
að hann og hjúkrunarkonan
standa við borðstokkinn og
. horfa á sjóinn. „Hann hafði
. lagt handlegginn utan um
, hana og þrýsti henni mjúk-
\ lega að sér.“ Þetta er að vísu
, dálítið upp á gamla móðinn,
\ en svona halda menn enn í
\ dag, að sögur þurfi að vera,
\ ef þær eigi að finna náð fyr-
ir augum háttvirtra bóka-
' kjósenda.
til framar nema á blöðum
bóka, þó hin nýia öld eigi
þangað upphaf sitt og örlög að
rekja. Svo vegalaus sem hún
er í allri nýlendunni, hefur
slíkt lesmál lengi orðið henni
fagnafengur.
Nú hefur Árni Thorsteins-
son tónskáld opnað henni sinn
glugga inn í hinn horfna heim.
Frá æskustöðvum tónskálds-
ins við Austurstræti til borgar
stúdentsáranna við Eyrarsund
og starfsáranna í Reykjavík
blasir sviðið við í lýsingum
hans og ljósmyndum. Lesand-
inn er þar að vísu í kunningja-
hópi af afspum allt frá
bernsku, en saga er sögn rík-
ari um þá alla enn í dag'.
Konungshljómsveitin á
Skólabrú 1874, en svo heitir
annar kafli bókarinnar, opnar
hinum fjögra vetra sveini heim
tónlistarinnar og áður en sá
áratugur er ailur, stendur sex
manna hornaflokkur Iíelga
Helgasonar á sama stað og
blæs vorið í bæinn. Þá kemur
saga Lækjarins, þönglastríð-
anpa og jólanna, þar sem
Steingrímur Thorsteinsson
skáld er jólakarlinn; tveggja
ára nám í bamaskóla hjá
Það er mikill vandi að rita
þannig um fræðileg efni, að
almennir lesendur hafi þess
not, án þess að framsetningin
verði barnaleg, væntanlega
„þeim til geðs, sem ekkert
skilja“ eða á hinn bóginn of-
hlaðin tæknilegum smáatrið-
um, sem enga þýðingu hafa
fyrir aðra en fagrnenn. Milli
þessara skei'ja tekst dr. Lutz
ekki ævinlega að sigla, og fyr-
ir bragðið verður bók hans
ekki eins skernmtileg og efni
hefðu getað staðið til. Stund-
um hleypur skáldskapa r-
hneigðin líka með hann í gön-
ur. — Út úr sjúkrastofu
koma spítalalæknar að lok-
inni rannsókn á fárveikum
sjúklingi. „Hjúkrunarkonan
var þeim samferða út úr
sjúkraherberginu og grét há-
stöfum.“ Nei, þannig hegða
hjúkrunarkonur sér ekki, guði
sé lof.
Ekki fæ ég heldur séð, hvað
fyrir höfundi vakir með endi-
leysu eins og „berklum í
maga,“ þegar leyna á skurð-
lækni því, að hann er með ó-
læknandi krabbamein í kviðar-
holi. Enda stendur neðar á
blaðsíðunni: „Maður veiðir
ekki gamlan ref með slíkum
lygasögum."
Þýðing Björgúlfs Ölafsson-
ar virðist lipurlega saman
sett. Þó bregður fyrir dálítið
klaufalegum setningum. —
Dæmi: „Það var næstum því
meira en mannleg ra,un“ o.
s. frv.
Þórarinn Guðnason.
Árni Thorsteinsson
Helgesen; erlend skip og stór-
menni á Reykjavíkurhöfn;
guðaveigar í Seljadal og sólar-
lagssöngur í Ártúnsbrekku; Al-
þingi, menn og minjar; vor-
dægur í görðum; ýmsir fræð-
arar, bekkjarbræður og brek
í skóla, unz stúdentaskálin er
drukkin í Skildinganeshólum
1890 og sögunni víkur til Hafn-
ar. Þar tekur frú Música ung-
lingshugann fanginn fyrir al-
vöru, svo að lögfræðin bíður
lægri lúut og tíminn líður við
tónleika og söng; kemur þar
enn við sögu fjöldi þjóðkunnra
og heimskunnra manna: Fin-
sensbræður, Geir Sæmundsson,
„Jónsson med den store
stemme“ (Jón Aðils), Kristján
læknir, Vilhelm Herold, Hart-
mann, Grieg og Gladstone, svo
að nokkrir séu neíndir. Frá
kvonfangi Árna, ljósmynda-
námi, starfsárum hans, laga-®-
smíðum og ljóðskáldunum sem
áttu hlut að þeim, frá söng-
félögunum Iiörpu, Kátum pilt-
um og Sautjánda júní, og
nokkrum minningardögum
stúdentanna frá 1890 lýkur að
segja á bls. 290. „Víða hefur
verið reikað, en kannski oftast
staldrað við óma söngs og tóna,
enda ber harpa minninganna
mér tíðum bergmál þeirra frá
löngu liðnum árum.“
Það með er bókinni þó ekki
lokið, því nú taka við á 128
síðum drög að söng- og tónlist-
arsögu Reykjavíkur. Það sem
segir þar um Helga Helgason
á bls. 336 á við um marga
fleiri og sýnir, hvaða skarð
höfundur hefur viljað fylla
með þessum þáttum: „Helgi
Helgason andaðist 14. desem-
ber 1922 og hafði þá með starfi
sínu í þágu íslenzkrar söng-
listar unnið landi sínu mikils-
vert gagn og sóma, sem lítt var
þakkað við andlát hans.
Reykjavíkurblöðin frá þeim
tíma geta að vísu andláts hans
og að jarðaríörin hafi farið
fram skömmu síðar, en engan
staf liafa þau um tónskáldið
né brautryðjandastarf þess á
músiksviðinu. Svipar þar til
og er líkt þvi sem sjá má á
sögu Reykjavíkur, er eitt sinn
var samin og gefin út í tveim
bindtim, að þar er örlætið
svipað — og músiklíf höfuð-
staðarins afgreitt með þrjátíu
línum og þremur mannamynd-
um. — En lög Helga munu lifa
Föstúdagur 16. desember 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7‘
óbrotin og eðlileg, svo sem þau
öll eru, með þjóð vorri svo
lengi sem nokkur fslendingur
er til og getur sungið.“
Með drögum Árna til þess-
arar sögu er bætt fyrir marg-
ar syndir vanhirðu og ræktar-
leysis. Marka má efni þeirra
af kafiaheitum: Upphaf söng-
listar á fslandi; Söngur skóla-
pilta; Harpa, 14. janúar og
sönglífið til aidamóta; Nokkrir
brautryðjendur; Helztu söngv-
arar og kórar. Fyrstu hljóm-
sveitirnar og forustumenn
þeirra — og loks alltæmandi
söng- og hijómleikaskrá frá
1900—1935, en að henni einni
saman er hinn mesti heimilda-
fengur.
Ég get ekki stillt mig um að
tilfæra hér frásögn úr þættin-
um um Þórð lækni Pálsson,
prests Sigurðssonar í Gaul-
verjabæ. Hún lýsir ekki aðeins
snilligáfu þessa einstæða al-
þýðusöngvara heldur einnig
því fólki, sem bjó nafni Árna
Thorsteinssonar og lögum hans
rúm í hjarta sér, þegar þau
urðu fyrst kunn af útgáfunni
frá 1907. Þar segir:
„. . . sumarið 1915 var ég
staddur uppi í Borgarfirði.
Veður var bjart og hlýtt; í-
þróttir var búið að sýna, ræðu-
höldum og kórsöng þeirra
Borgfirðinga lokið og fólkið
gekk um hátíðasvæðið og virt-
ist ekki glöggt vita, hvað til
bragðs skyldi taka. Þá sté
Þórður Pálsson upp í ræðu-
stólinn og hóf söng, slíkan sem
ég hef aldrei heyrt fyrr né síð-
ar. Undirspil var ekkert, þögn
og kyrrð færðist yfir staðinn,
en Þórður var sjálfum sér nóg-
ur og söng nú hvert lagið af
öðru: „Þú bláfjallageimur",
„Þú ert móðir vor kær“,
„Fífilbrekka gróin grund“ o. s.
frv., og engu erindi í ljóðunum
sleppti hann, en hvert þeirra
mótað á sinn hátt af hárfínum-
smekk og túlkun söngvarans.
Þórður mun hafa staðið þarna
um klukkustund, og alltaf söng
hann, því að fólkið bað stöðugt
um fleiri og fleiri ættjarðarlög,
en allt kunni Þórður. Ég þarf
ekki að týsa fagnaðarlátunum,
sem á eftir fóru. Allir voru
sammála um, að söngur Þórð-
ar hefði verið beztá skemmti-
og unaðarstund dagsins þótt
ekki væri hann á skemmti-
skránni.”
Öldin er nú önnur, og sam-
komur í íslenzkum sveitum með
nýjum brag. Síðasta sönglaga-
hefti Árna kemur út 1922 eins
og sjá má af tónverkaskrá í eftir-
mála, og íylla þá þau lög hans,
sem út hafa verið gefin, rúm-
lega þriðja tuginn, flest þeirra
kunn og hjartfólgin hverju
mannsbarni í landinu. En voru
þá öll kurl komin til grafar?
Ónei. Eitthvað á sjöunda tug-
inn af _ lögum þessa ástsæla
tónskálds er hvergi tih á
prenti, eða á dreif í sérprent-
unum og ókunn þjóðinni.
Margar skýringar eru nær-
tækar í þessu tómlæti, og þó
ein næst: Aldamótavorið er
liðið. En vanzanum finnst ekk-
ert til afsökunar.
Ingólfur Kristjánsson rijhöf-
undur var hvatamaður að
þessu þakkarverða verki og
hefur fært bókina í letur eftir
frásögn höfundar. Kveðst hann
hafa leitazt við að halda frá-
sagnarhætti og orðfæri sögu-
manns sjálfs. Get ég ekki af
kunnugleika dæmt um, hvei-nig
það hafi lekizt, en stíllinri er
látlaus mjög og geðfelidm og
og bókin öll einn yndislestur.
Prentviilur eru sjaldgæfar (bís.
254: Arnarvatn í stað Aríihr-
holts) og útgáfan, sem prýdd
er fjölda mynda, öil hin vand-
aðasta.
Þorsteinn Valdimarssðn.
Síbelíusartónleikar
Þann 8. þessa mánaðar átti
hinn aldni tónmeistari Finn-
lands, Jean Síbelíus, níræðis-
afmæli. Víða um lönd var
þessa viðburðar minnzt, meðal
annars með flutningi á verkum
tónskáldsins, sér í lagi auð-
vitað í heimalandi hans. Hér
á landi iná Síbelíus heita vel
kunnur af verkum sínum,
fremur flestum, ef ekki öllum
erlendum tónskáldum, sem nú
jabetiu*
eru á lífi, og óhætt er að full-
yrða, að hann nýtur hér mik-
illar virðingar. Þess var þvi
að vænta, að afmælisins myndi
verða minnzt hér með eins
myndarlegum hætti og föng
væru á. Skemmtilegast hefði
verið, ef takast hefði mátt að
flytja eitthvað af hinum
miklu hljómsveitarverkum
höfundarins meðal annarra
góðra hluta. En um hljómsveit-
ina okkar er nú þannig ástatt,
eins og kunnugt er, að um
slíkt gat ekki verið að ræða;
Nokkrir góðir tónlistarmenn
tóku sig liins vegar til og
efndu til flutnings á ýmsum
verkum tónskáldsins, sem
minni kröfúr gera um fjölda
leikenda. Hljóihleikarnir fóru
fram í samkomusal Háskólans
síðastliðið sunnudagskvöld.
Fyrst léku þeir Björn Ól-
afsson og Árni Kristjánsson
sónatínu í E-dúr fyrir fiðlu
og píanó. Samleikur þeirra var
nákvæmur og vandaður í alla
staði. Hið sama er að segja um
flutning á strengjakvartetti í
d-moll, sem mun vera eina
verk tónskáldsins þeirrar teg-
undar. Hami fluttu þeir-Björn
Ölafsson, Einar Vigfússon,
Jón Sen og Jósef Felzmann.
Þorsteinn Hamiesson flutti
sex af sönglögum Síbelíusar,
en Árni Kristjánssou lék und-
ir söngnum af sinni alkunnu
smekkvísi. Söngur Þorsteins
var með ágætum, en bezt mun
honum þó hafa tekizt í hinu
fagra lagi: „Flickan kom
ifrán sin álsklings möte“ við
kvæði eftir Runeberg, en það
var siðast á efnisskránni.
B.F.