Þjóðviljinn - 10.02.1956, Qupperneq 7

4
«
«
Föstudagur 10. febrúar 1956 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Þetta líkan kjarnorkuvers er á sýningunni
og er aö nokkru leyti í gangi!
Teningur í lófn
Kjamorkuöld — það er nafn-
ið á tímanum sem við lifum;
við erum stödd í upphafi nýs
söguskeiðs. Fundur kjarnork-
unnar og beislun hennar er eitt
stórfenglegasta vísindaafrek
allrar sögu; hagnýting hennar
veldur byltingu í ýmsum efn-
um: í framleiðslu, samgöngum
og læknisfræði. í>að er.u þátta-
skil í ævi mannkynsins.
Farandsýning sú, sem upp-
lýsingaþjónusta Bandaríkjanna
hefur sett saman um kjarn-
orkuna í þjónustu mannkynsins
er nú komin hingað til Reykja-
vikur og hefur verið sett hér
upp í samvinnu og samráði við
Rannsóknarráð ríkisins. Lista-
mannaskálinn er að vísu hvorki
hár til lofts né sérlega viður til
veggja; þó hefur sýningunni
verið komið þar fyrir, og verð-
ur ekki annað séð en öll skipan
hennar sé einkar haganleg.
Hér hafa þeir um vélt sem til
verksins kunna; fyrirfram ligg-
ur þó ekki í augum uppi hvem-
ig sýning um þetta efni má
verða vel Ijós og við alþýðu
haefi ; áij 'þess að slakað sé' á
fræöilegri nákvæmni eða með
öllu gengið framhjá þeim dul-
arfullu furðum efnisins sem
visindamenn .hafa komizt að
við kjaraorkurannsóknir, þeim
eðlisundrum málms og steins
er undir búa.'
Þeir sem.hafa gaman af
skrýtnum hlutum munu skoða
þessa sýningu sér til yndis.
Maður er ekki, fyrr komin inn
úr anddyrin.u en við blasir
mynd af keðjuklofnun: það eru
ótal smáijós sem kvikna og
slokkna í óðaönn; þeim er skip-
að niður:.á('vissan hátt á spjald-
ið, og kaþpti^g ekki að lýsá
þvi., Þyív-ftæst er sýnd kjarna-
klofnun, • eipnig með ljósum og
eldi — og .er skýring á þeim
ferlum flutt af miklum móði
af hljómplötu. Nokkru innar
er dálítiH kjamorkuofn; þar
þyrpast drengirnir saman, og
þegar undirritaður var staddur
þar um; daginn var einn þeirra
að skýra leyndardóm ofnsins
fyrir félögum sínum. Hann
sagði mér að hann kæmi dag-
lega á sýninguna; kannski get-
ur kjamorkusýningin glætt á-
huga á þessum fræðum ekki
síður en skákeinvígið á -fcafl-
inu. Síðan setti hann ofninn í
gang, og sagði: Nú kemur bráð- t
um hringing. Og það varð. Inni
á stafni er sýnt hvemig tré er
geislað. Þetta er eins og jóla-
tré, sagði við mig gömul kona
er okkur bar samtimis að þess-
um rauðu ljósum.
Sýningin hefst á þessum orð-
um — á spjaldi fremst við dyr:
„Hin geysilega orka atómkjam-
ans — ef henni er beitt til frið-
samlegra nota í stað hemaðar
— getur orðið gjörvöllu mann-
kyni til ómetanlegs gagns“.
Litlu innar er spurningunni
Hvað er kjarnorka? svarað á
eftirfarandi hátt: „Allt á jörð-
inni er sett saman úr örsmáum,
ósýnilegum ögnum, sem kallað-
ar em atóm. Fyrir meira en tvö"
þúsund árum gaf gríski heim-
spékingurinn Demokritus þeim
það nafn. Þó að meira en þús-
und milljón atóm komist fyrir
á tituprjónshaus, líkist hvert
þeirra örsmáu sólkerfi með
kjama úr prótónum og nev-
trónum í miðjunni og öðrum
minni ögnum, sem kallaðar
eru elektrónur, á sveimí' í baúg-
um kringum þennan kjarna.
Með því að kljúfa yissá kjarna
hafa vísindamenn fundið áð
hægt er að koma af stað keðju-
klofnun, sem leysir geysilega
mikið af nýtilegum hita og
orku. Þetta er kjamorka“.
Ég er kominn i þá deild
sýningarinnar sein Hefur orðið
Kjamaeldsneyti að yfirskrift.
Þar segir: „Búizt er við, að í-
búafjöldi heimsins meira en
tvöfaldist á næstu hundrað ár-
um. Orkunotkunin vex jafn-
framt að meðaítali um þrjá
hundraðshluta hvert ár." Það
gengur óðum á kola- og ölíu-
magn jarðar; þar kæmi einn
dag að vötnin yrðú fullvirkjuð,
ef ekki fyndist ný orkulind —
og hvar væri hið sífjölgandi
mannkyn þá á vegi statt? Én
það er þegar fundin ný órku-
lind: atómkjarninn; þess vegna
má svo fara að síðustu kolin
verði aldrei unnin úr jörðu —
og segir svo á sýriingunni: „Ný
kjarnaeldsneyti munu koma
mannkyninu til hjálpar, því
að áætlað er, að orkan í birgð-
um af úranium og þóríum, sem
hægt er að vinna, sé 23’:'Sinriuih
meiri en öll örkári í saman-
lögðum kola-, oiíu- ög gas-
birgðum heinísiris." 1 "
Nú víkur sögunni að ísótóp-
um, sem svo eru nefndir á sýn-
irigunni, en kallast samsætur í
Nýyrðasafni. Eðlisfræðileg skil-
greining þeirra er víst þessi:
„Atóm sama frumefnis, sem
hafa mismunandi þyngd, eru
kölluð ísótópar". Radíum ■ og
radon eru geislavirkir isótópar í
náttúrunni, og sömuleiðis er
hægt að búa til geislavirka ísó-
tópa í kjarnorkuofnum. Skýrt
er frá notkun þeirra bæði í
iðnaði og landbúnaði; segir svo
á einum stað: „Geislavirkir
ísótópar veita nýja von til að
sigrast á ógn hungursneyðar-
innar. Notkun þeirra hefur
stuðlað að því að endurbæta
ræktunaraðferðir, vinna gegn
jurtasjúkdómurti og jafnvel
skapa ný jurtáafbrigði.“ Talið
er að um tveir þriðju hlutar
mannkýnsiris á ökkar dögum sé
vannærður; í sumum löndum
er hungur tíðast dánarmein.
Og þá er komið að kjam-
orkuvísindum í læknisfræði.
Þar héldur svört móðir á bami
sínu og fylgir þessi texti. „Einn
Þetta eru álitlegar framtið-
arhorfur, og við skulum til
frekari staðfestingar líta á vegg
hinumegin í skálanum. Þar er
mynd af mannshendi, er heldur
á teningi milli fingra. Við
myndina stendur þessi texti:
„Þessi úranium-235 teningur
hefur að geyma orku sem
jafnast á við. . .“ Áframhald
setningarinnar er undir tveim-
ur mýndum neðar á spjaldinu.
Önnur er af kolabing, hin af
af stæ^tu draumum mann-
kynsins er að útrýma sjúkdóm-
um. Notkun kjarnorku í lækn-
isfræði færir okkur nær því
takmarki. Geislavirkir ísótópar
hafa þegar leitt til skýrari
skilnings á mannsiíkamanum
og betri aðferða við greiningu
og lækningu margskonar sjúk-
dóma. Þannig hjálpa þeir
okkur til að lifa lengra og
heilbrigðara lífi“. Skamrrit frá
liggur stúlka undir gegnum-
lýsingartækjunri Þar segir enn-
fremur: „Þegar geislavirkir
Hér er sýnt hvaöa tegundum geislavirkra ísótópa er heitt
gegn ýmsum sjúkdömum mannslíkamans.
(Ljósm. Sig. Guðmundsson.).
tunnuhlaða; „. . . 1200 tonn
af kolum eða 8000 tunnur af
olíu“. Sem sé: Þessi teningur
hefur að geyma orku sem jafn-
ast á við orku 1200 tonna af
kolum eða 8000 tunna af olíu.
Það er ótrúlegt. En það er
satt. Og til hvers endist þá
orka þessa tenings milli fingra
mannsins, nánar tiltekið? Til
hægri er mynd af risastórri
verksmiðju, þar fyrir neðan af
feiknastóru farþegaskipi, neðst
af ibúðarhúsi í myrkri. Og ten-
ingurinn býr yfir orku til að
„starfrækja þessa verksmiðju
í 17 klukkustundir“, til að
„knýja þetta skip 1200 mil-
ur“, til að „lýsa þetta hús x
1050 ár“. Ekkert ævintýr stenzt
staðreyndinni snúning.
sporvakar eru settir í líkamann
í óskaðlegum skömmtum, auð-
velda þeir sjúkdómagreiningu,
því hægt er að fylgjast með
innvortis breytingum nærri þvi
eins vel og líkaminn væri gagn-
sætt tilraunaglas". Meira en
þúsund læknisfræðistofnanir
um allan heim nota nú geisla-
virka isótópa við tilraunir til
að leysa hinar mörgu ráðgátur
mannslíkamans. Á myndinni
sem birtist hér á síðunni er
þvi lýst að strontium-ísótópar
séu notaðir við útvortis mein-
semdum —- það er línan Sem
bendir á aúgað. Fosfór-ísótópar
draga úr offramleiðslu rauðra
og hvítra blóðkorna — og
stefnir línan á hrygginn. Gull-
isótópar eru nofaðir til að
geisla vissa vefi sem krabba-
mein er í, og „geislavirkt gull
dregur oft úr þjáningum þeirra
sem hafa innvortis; krabba-
mein“. Þannig megurn við
kannski fara að blessa gull-
ið að nýju.
Af þessu verður framtíðin
sæl, en á einu veggspjaldi segir
enn sérstaklega af notkurx
geislavirkra efna í framtíðinni.
Við, sem daglega höfum af-
skipti af prentsvertu, erum
gladdir með því að geislavirk
efni kunni í framtíðinni að
korna í hennar stað að ein-
hverju leyti; mun þá sparast
mikil sápa og dýrmætur tími,
sem nú fer til þvotta. Teikning-
ar, sem gerðar eru með geisla-
virku bleki, segir þar, má fjöl-
rita með því að leggja þær á
pappír sem næmur er fyrir
geislum bleksins — það er
galdurinn.
Þessi greinarstúfur getur
ekki verið nein tæmandi lýs-
ing á kjarnorkusýningtmni;
hér hefur aðeins verið drepið
á fáein atriði, sem gefa vís-
bendingar um þá dýrlegu
möguleika sem friðsamleg hag-
nýting kjamorlcunnar skapar
öllu mannkyni. Táknmynd
þeirra möguleika er höndin
sem heldur á teningnum: hann
geymir í ódeilum sínum na:ga
orku til að lýsa heila ibúð
meira en þúsund ár. En einmitt
frammi fyrir slíkri mynd verð-
ur önnur sýn áleitin. Það er
ekki sama hver á teningnum
heldur — hvort það er sigg-
gróin hönd verkamannsins cða
blóðug krumla stríðsæsinga-
fíflsins. Á þessari sýningu er
engin mynd af kjamorkuvopn-
um, engin mynd af brenndum
bökum japanskra fiskimanna;
vandamenn hennar hafa ekki
talið slíka beitingu kjarnorku
í þágu mannkynsins. Utanrikis-
ráðherra þeirra er hinsvegar á
öndverðum meiði við þá um
þetta efni. Nýlega hefur hann
sagt frá því að stjóm sín liafi
þrisvar sinnum verið reiðubú-
in að hefja kjarnorkustyrjöld
— í þágu friðar og frelsis:
mannkynsins. Og það er ekki
lengra siðan en í gær að mál-
gagn íslenzka utanríkisráðherr-
ans birti frétt er þannig hófst:
„Bandaríkin og önnur ríki geta
jafnvel nú þegar gjöreytt
hvert öðru með kjamorkuknún-
um eldflaugum, ef ekki finnast
áhrifarik vamarvopn gegn
þeim, sagði Eisenhower for-
seti blaðamönnum í dag“. En
hverja ályktun dregur þá hinn
hjartveiki forseti af þessari
staðreynd? Fréttin héldur
þannig áfram. „Hann tók fram,
að framleiðsla og fullkomnun
fjarstýrðra eldflauga væri nú
látin ganga fyrir öllum öðrum
framkvæmdum í þágu land-
varna Bandaríkjanna“.
Nei, það er ekki sama hver
á teningnum heldur — livort
það er sá sem stendur í skugga
umkomuleysisins og dreymir
um ljós í húsi i þúsund ár eða
hinn sem stendur í birtu vakls-
ins og er reiðubúinn að
slökkva heimsljósið. Einstein
sagði eitt sinn: „Það er ekki
hægt að vinna samtímis að
friði og stríði.“ Sú dýrð er við
skynjum í friðsamlegri hag-
nýtingu kjamorkunnar leggur
okkur þá skýldu á herðar að
sækja tening lífs og dauða i
greipar þeirra sem standa gegn
okkur, hinu óbrotna alþýðu-
fólki jarðarinnar. B. B,
• ’ "'ilíl':