Þjóðviljinn - 08.03.1957, Side 6

15) — ÞJÓÐVILJINN — Fðstudagur 8. marz 1957
.*
iVHJINN
Útgefandi:
Samdningarflokkur alþýðu — SósíaMstaflokkunnn
Einokunin lifi!
f haldsblöðin hafa lengi hald-
ið því fram að enginn
flokkur væri jafn skeleggur
málsvari frelsis og samkeppni
og Sjálfstæðisflokkurinn.
Þennan sama boðskap hafa
foringjar flokksins flutt ára-
tugum saman á mannfundum
víða um land, á Alþingi og við
ÖU önnur hugsanleg tækifæri.
Hefur íhaldið sjaldan staðið
hneykslaðra og reiðara • en
hafi þessi ást þess á frelsi og
samkeppni í viðskiptum verið
dregin í efa. Athafnir flokks-
ins hafa þó sagt nokkuð aðra
sögu. I hvert einasta sinn
sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur talið einokunaraðstöðu
og sérréttindi henta betur
hagsmunum innstu klikunnar
■ og ráðamannanna hefur allt
' tal um frelsi og samkeppni í
viðskiptum verið fellt niður og
einokunarfyrirkomulaginu ver-
ið sungið lof og dýrð.
1
Þó hefur þetta sjaldan kom-
íð skýrar í ljós en í sam-
bandi við fisksölumálin sem
nú eru til umræðu á Alþingi í
tilefni af frumvarpi ríkisstjóm
arinnar um breytingar á sölu-
fyrirkomulajdnu. Thorsaram-
ir hafa á undanförnum áram
sö>='ið saltfisksöluna undir yf-
irráð sín í gegnum einokunar-
aðstöðu bá sém Ólafur Thors
veitti S Í.F. á sínum tíma.
Hafa þeir í skjóli þessarar að-
stöðu framið hin verstu verk
gegn íslenzkum þjóðarhags-
munum og stórskaðað íslenzka
fiskframleiðendur. Hins vegar
hefur einokunin fært Thorsætt*
inni valdaaðstöðu og gróða
sem vart á sinn líka meðal
þjóða sem teljast vilja á
sæmilegu siðferðisstigi.
¥jessari aðstöðu vilja Thors-
* aramir halda óskertri og
þvl er fmmvarp ríkisstjómar-
innar um aukið frelsi og öfl-
ugra eftirlit ríkisins með fisk-
sölunni bannsungið á hæstu
nótum I blöðum íhaldsins. All-
ur áhugi þess fyrir heilbrigðri
samkeppni og athafnafrelsi er
rokinn út í veður og vind um
leið og annað hentar hags-
munum Thorsaraklíkunnar.
Hefur Sjálfstæðisflokkurinn
sjaldan sýnt jafn glögglega
hverjum hann þjónar þegar
á hólminn kemur og að
„stefnumálin" em hiklaust
látin víkja þegar gæta þarf
einkahagsmuna fámennrar en
valdamikillar flokksklíku.
¥jessi afstaða íhaldsins í fisk-
* sölumálunum er vissulega
íhugunarefni fyrir alla þá sem
trúað hafa frelsisskrafinu og
kenningunni um trúnað við
samjkeppni í viðskiptum. Slikir
menn ættu ekki lengur að
þurfa að láta blekkja sig um
hvað það er sem raunverulega
vakir fyrir foringjum íhalds-
ins.
Ofsóttir heildsalar”
V
141'orgunblaðið hefur haft
stór orð um það að und-
anf rnu að kommúnistar hafi
hafið miklar ofsóknir gegn
heildsalastéttinni með því að
ákveða verulega skerðingu á
álagningu. Segir blaðið að
Sjálfstæðisflokkurinn hafi ver-
ið búinn að koma þeim mál-
um í ágætt horf með því að
tryggja ,,frelsi“ á þessu sviði,
en nú séu aftur að taka við
höft, ásamt væntanlegum
vömskorti sem stafi af því að
heildsalarnir hafi alls ekki
efni á að flytja varning inn!
¥ hverju var það „frelsi“
■*• fólgið sem Sjálfstæðis-
flokkurinn kom á í verzlun-
inni? Það var í þvi fólgið að
heildsölunum var í sjálfsvald
sett hversu mikið þeir tækju
fyrir störf sín, hversu mikið
þeir legðu á vörurnar. Ihaldið
sagði aðeins við þessa skjól-
stæðinga sína: þið ráðið því
sjálfir hversu djúpt þið seilist
ofan í pyngju almennings. Og
þ<ao var seilzt býsna djúpt.
Skýrslur sýna að eitt árið var
álagning 184 milljónum króna
hærri en hún hefði verið sam-
kvæmt álagningarreglum þeim
sem áður vom í gildi. Það
var engin smáræðis skattlagn-
ing á almenning og ekki ó-
merkar aukatekjur fyrir milli-
liðina.
k lmenningur hefur aldrei
**■ féngið að njóta þess „frels-
is“ sem Sjálfstæðisflokkurinn
afhenti heildsölunum. I hvert
einasta skipti sem verkafólk
hefur bætt kjör sín hefur það
orðið að heyja harða baráttu
við auðmannaflokkinn, og síð-
an hafa kjörin verið ákveðin
með föstum samningum. Þeir
samningar hafa æfinlega verið
harðari fjötur á afkomu al-
þýðu manna en álagningar-
reglur þær sem heildsalarnir
verða nú að sætta sig við eru
fyrir þá. Enginn alþýðumaður
hefur meðaumkvun með hin-
um ,ofsóttu‘ heildsölum Sjálf-
stæðisflokksins, allir telja þá
ráðstöfun sjálfsagða að þeir
geti ekki lengur látið greipar
sópa um kaup almennings að
eigin geðþótta. Ætli heildsal-
arnir síðan að hefna sín með
því að reyna að neita að
flytja inn vissar vörutegundir,
mun sú skoðun hljóta fylgi
yfirgnæfandi meirihluta þjóð-
arinnar að nausynlegt sé að
taka verzlunarmálin til gagn-
gerari endurskoðunar en gert
hefur verið til þessa.
Brýn nanðsyn á breytingu
laga nm hlutafélög
til að trygjWja rétt bæjarfélaga
osf samvinnufélaafa
EINS og áður hefur verið
skýrt frá hér í blaðinu
flytja þeir Geir Gunnars-
son og Bjöm Jónsson
frumvarp inn breytingu á
hlutafélagalögura þess efn-
is að bæjarfélög, samvinnu-
félclg, ríkið og ríkisstofn-
anir fái undanþágu fráj
þeim ákvæðum laganna
sem banna hluthafa að
fara með meir en fimmta
hluta samanlagðra atkvæða
í hiutafélagi. Fyrir nokkr-
um dögum mælti Geir fyr-
ir frumvarpinu á þingi og
fórust lionum orð m. a.:
—★—
Lög þau, er gilda um hluta
félög, vom sett árið 1921 or
hefur í engu verið breytt síð
an. Með setningu laganna va;
auðvelduð stofnun fyrirtækja
er krefjast verulegs fjár
magns, þannig að unnt vær'
að leita til margra aðila urr
fjárframlög, án þess að á
byrgð hvers einstaklings væi
buirdin við meira fé en fram-
lag hans sjálfs.
1 31. gr. hlutafélagalaganna
er kveðið svo á, að enginr
einn hluthafi megi fara með
meira en Vr> hluta saman- -
lagðra atkvæða í félaginu.
Ákvæði þetta hefur án efa
verið sett í lögin til þess að
koma í veg fyrir, að einstakir
fésterkir hluthafar geti náð
miklum völdum í félaginu og
tryggja að ekki réði einungis
fjárhæðin, sem hver ein-
staklingur legði fram heldur
gætu þeir sem minna legðu
fram, sameiginlega ráðið til-
tölulega meiru.
Hinni takmörkuðu ábyrgð,
sem er eitt höfuðeinkenni
hlutafélaganna var ætlað að
auðvelda einstaklingum að
mynda sameiginlega atvinnu-
fyrirtæki, en ákvæðin um
takmarkaðan atkvæðisrétt
hvers hluthafa, var á vissan
hátt ætlað að vemda þá jafn-
framt hvem gegn öðrum.
Þegar lög þessi voru sett
fyrir 36 ámm voru þjóðfé-
lagsaðstæður á Islandi allar
mjög ölikar því, sem nú er.
Höfuðeinkenni atvinnurekst-
ursins var eign og ítök ein-
staklinga á atvinnutækjunum,
hvort heldur þau vom rekin
af einstaklingsfyrirtækjum
eða önnur reksturstilhögun
var viðhöfð.
Á þeim tíma var óhætt að
ganga út frá því sem vísu,
að þegar verið var að tak-
marka atkvæðisrétt hvers
hluthafa við % hluta saman-
lagðra atkvæða, þá var verið
að lcoma í veg fyrir, að nokk-
ur einstaklingur gæti farið
með meira vald í félaginu en
svo. Orðið hluthafi gat á þess-
um tima naumast átt við ann-
að en einn einstakling, og
samkvæmt lögunum gátu ein-
ungis einstaklingar orðið
stofnendur hlutafélags, en
ekki gert ráð fyrir félögum
eða stofnunum. Lögin voru
miðuð við það ástand, sem
ríkti, er þau voru sett og
ekki gert ráð fyrir þeirri
þróun, er síðan hefur orðið.
En á þeim tíma, sem
síðan er liðinn, hefur
þróunin orðið sú að sam-
tök fólksins, hvort heldur er
rikið sjálft, bæjar-, sveitar-
eða samvinnufélög, hafa æ
meira látið sig atvinnurekst-
urinn skipta og orðið sífellt.
stærri gerendur í atvinnulíf-
inu, í hlutafélögum sem öðr-
Geir Gunnarsson
WB* ■’ •—'
um fyrirtækjum. Hefur þetta
gerzt í ríkara mæli en í
nokkru nágrannalandanna.
Þessi breyting var að vissu
leyti viðurkennd, þegar frum-
varp til laga um hlutafélög
var lagt fyrir Alþingi árið
1953. í því frumvarpi var gert
ráð fyrir, að sú breyting yrði
á lögunum, að félög og stofn-
anir gætu talizt til stofnenda
hlutafélaga, en svo sem áður
er getið þurfa stofnanirnar að
vera einstaklingar samkvæmt
núgildandi lögum.
Ríkið, bæjarfélög og sam-
vinnufélög hafa á undanförn-
um árum orðið hluthafar
í fjölmörgum hlutafél"gum og
byggt talsverðan hluta af at-
vinnurekstri sinum á þeirri
reksturstilhögun. Allur sá
fjöldi manna, sem í raun og
veru stendur á bak við þá
hlutafjáreign, verður að sætta
sig við að hafa samkvæmt
lögunum, ekki rétt til að fara
með nema % hluta atkvæða
í félögunum, hversu mikil sem
hlutafjáreignin kann að vera.
Þannig geta tveir einstakling-
ar, sem eru í félagi með þess-
um f jöldasamtökum, farið
með tvöfalt meira atkvæða-
magn, en allur sá fjöldi
manna, og eru takmörkunar-
ákvæðin samt upphafléga sett
til þess að sporna við því
valdi einstakra manna í félag-
inu; þar er fjöldinn sem sé
orðinn í minnihluta, en fáir
einstaklingar hljóta óeðlilega
mikið vald, enda hafa mögu-
leikamir á, að þessi atvik
geti gerzt, valdið því, að frá
lögunum hefur þótt óhjá-
kvæmilegt að vikja.
Þegar Útvegsbanki Islands
h.f. var stofnaður 1930, lagði
ríkið fram 60% hlutafjárins.
í 7. gr. 1. um bankann segir
svo, með leyfi hæstv. forsefa:
„Á hlutahafafundum félags-
ins skulu engar takmarkanír
vera á atkvæðarétti, að því er
ríkissjóð snertir,“ í lögunum
um Áburðarverksmiðjuna h. f.
segir svo:
„Að öðru leyti skulu á
hluthafafundi, þrátt fyrir á-
kvæði hlutafélaganna, engar
takmarkanir vera á atkvæðis-
rétti, að því er hlutafé ríkis-
sjóðs snertir."
Þannig hefur hið umrædda,
takmörkunarákvæði hlutafé-
lagalaganna verið numið úr
gildi með sérstökum ákvæð-
um, að því er snertir hluta-
fjáreign ríkissjóðs í Útvegs-
bankanum h.f. og Áburðar-
verksmiðjunni h.f. og þótt
sjálfsagt, að ríkið yrði ekki
látið hlíta hinum almennu Iög-
um í þessu efni.
Sú aðferð hefur vitaskuld
verið valin fremur en að taka
upp þann leiðinlega hátt, sem
bæjar- og samvinnufélög hafa,
vegna takmörkunarákvæð-
anna, iðulega orðið að hafa á
í sambandi við hlutafjáreign
þeirra, en vegna þeirra á-
kvæða í hlutafélögunum, sem
takmarka atkvæðisrétt, hafa
t. d. samvinnufélög gripið til
þeirra ráða að fá einstaklinga.
til að fara með raunverulega
hlutafjáreign félaganna og þá
væntanlega í trausti þess, að
ekki komi upp missætti milli
þeirra aðila, sem samvinnufé-
lögunum stjóraa í umboði
f jöldans, og hinná, sem fengn-
ir hafa verið til þess að binda
nafn sitt við eign félagsins
og fara með atkvæðisrétt, sem
félagið missti ella.
Sama máli gegnir um ýmis
hlutafélög, sem bæjarfélög
eiga í. 'En til hvaða atvika
geta þessar vandræðaráðstaf-
anir leitt og hver er réttur
fjöldans, sem blutaféð á, ef
slíkt missætti yrði milli þeirra
manna. sem fara með leyfðan
atkvæðisrétt og hinna, sem
fenginn hefur verið réttur yf-
ir öðru hlutafé samtakanna ?
Til að reyna að tryggja
rétt fjöldans hafa fjölmenn
samtök, þannig, vegna tak-
mörkunarákvæðanna, orðiff
að fara inn á þá hættulegu
braut að fela einstaklingum
að fara með vald, sem
raunverulega ættí að veita
slíkum fjöldasamtöfeum
sjálfum.
Með hæstaréttardómi hefur
verið staðfest, að núgildandi
lög heimila jafnvei ekki, að
bæjarsjóður einstaks bæjarfé-
lags teljist annar aðili en
hafnarsjóður sama bæjarfé-
lags. Hins vegar geta t. d.
hjón, hvort um sig, farið með
% hluta atkvæðá í hlutafé-
lagi, og börn þeirra teljast
Framhald á 10. síðu.