Þjóðviljinn - 08.03.1957, Blaðsíða 7

Föstudagur 8. marz 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Fæstum þeim, sem nú þeys-
ast í gljáfægðum bifreiðum á
rúmri hálfri klukkustund eða
svo milli Eeykjavíkur og
Þingvalla, kemur til hugar að
fyrir fáum áratugum var Mos-
fellsheiðin ein hættulegasta
þjóðleið á vetur sunnanlands.
Þessi lágkollótta heiði, sem
virðist auðfarin öllum nú
geymir minningar um slysfar-
ir liðinna alda, en þó er trúlega
minnisstæðast þeirra allra at-
burður sá, sem gerðist þar fyr-
ir einni öld, maimskaðinn mikii
á Mosfellsheiðí.
Það var seint á kvöldi föstu-
dags 6. marz 1857, að 14 ver-
menn úr Laugardal og Bisk-
upstungum ' komu Lyngdals-
heiðarveg niður í Þingvalla-
sveit. Þeir voru allir á leið
til verstöðva hér við Faxaflóa
og þá helzt í Reykjavík. í þá
daga urðu bændur og aðrir
sveitamenn að leita sér at-
vinnu við sjóróðra sunnan-
lands og vestan til þess að
bægja hungurdauða frá dyrum
sínum. Þessir 14 menn voru:
1) Úr Laugardal:
Egill Jónsson bóndi áHjálms-
stöðum (27 ára)
ísak Sigurðsson, bóndi í Út-
ey (27 ára)
Guðmundur Pálsson bóndi á
Hjálmsstöðum (27 ára)
Bjami Bjarnason, vinnumað-
ur á Böðmóðsstöðum
Gísli Magnússon, vinnumað-
ur í Austurey (20 ára)
Gísli Jónsson vinnumaður á
Snorrastöðum (39 ára)
Jón Sigurðsson, vinnumaður
á Ketilsstöðum (20 ára)
Þiðrik Þórðarson, vinnumað-
ur í Útey (33 ára)
2) Úr Biskupstungum:
Einar Þórðarson, vinnumað-
ur í Austurhiíð
Kristján Snorrason, vinnu-
maður í Amarholti (19 ára)
Sveinn Þorsteinsson, vinnu-
maður í Stritlu (22 ára)
Pétur Einarsson, vinnumaður
í Múla (25 ára)
Guðmundur Jónsson, vinnu-
maður í Múla (19 óra)
Þorsteinn Guðmundsson,
: bóndasonur frá Kervatns-
stöðum (17 ára).
Um nóttina gistu þeir á Þing-
vöilum og í Vatnskoti. Á Þing-
völlum var þá prestur séra
Símon D. Bech,*) hinn mesti
hirðu- og sómjamaður'. Ver-
mennimir lögðu a£ stað
snemma morguns frá Þingvöll-
um og fóru fyrst til Kárastaða,
en héldu þaðan um dagmál „í
logni og sokkabandsdjúpri
Iausamjöll“, eins og segir í
skýrslu séra Magnúss Gríms-
sonar á Mosfelli, en liún birtist
i 20 tbl. Þjóðólfs hinn 11. apríl
sama ár.**)
*) Séra Símon (1814—1878)
var sonur Vorms Símonarson-
ar Bech, hreppstjóra á Geita-
skarði í Húnaþingi og konu
hans, Lilju Daníelsdóttur frá
Steinsstöðum í Öxnadal. Hann
útskrifaðist úr Bessastaðaskóla
1835. Vígðist 1840 aðstoðar-
prestur til Þingvalla, veitt
brauðið 1844. Kvæntur Önnu
Margréti, laundóttur Friðriks
Möllers (eldra) á Akureyri og
Önnu Stefánsdóttur amtmanns
á Mörðuvöllum Þórarinssonar
(Thorarensen).
*■*) Séra Magnús (1825—
1860), sonur Gríms Steinólfs-
sonar á Grímsstöðum við
Reykjavik. Stúdent úr Reykja-
víkurskóla 1848. Vigður til
Mosfells 1855 og hélt til ævi-
loka. Kvæntur Guðrúnu Jóns-
Ferðin sóttist þeim vel upp
að Þrívörðum,*) en þá skall
á þreifandi bylur og ofsarok
af norðri eða útnorðri. Leið
þá ekki á löngu áður en þeir
voru orðnir villtir. Þeir hugð-
ust því reyna að ná sæluhúss-
kofanum, en fundu ekki. Þeir
héldu samt áfrarn í vesturátt,
en erfitt mun hafa verið að
komast áfram móti roki og byl.
Þegar þeir voru komnir að
Moldbrekkum, gafst Guðmund-
ur frá Hjálmsstöðum upp.**)
Var þá það ráð tekið, að þeir
sem gátu, skiptust á að bera
bagga hans og komst hann
þannig nokkuð áfram. Sótti nú
þreyta og napur fótakuldi að
þeim. Þeir ákváðu, er ekki varð
áfram haldið, að grafa sig í
fönn. Gerðu það þeir, sem þrek
höfðu. Um dagsetursbil, að þeir
héldu, lézt hinn yngsti þeirra,
bóndasonurinn Þorsteinn t'rá
Kervatnsstöðum. Eitthvað
inunu þeir hafa sofnað um
nóttina, en í birtingu var farið
að hugsa til ferðar aftur. Pétur
Jónsson gróf þá úr fönn, sem
ekki voru sjálfbjarga. Komust
allir á fætur nema Þorsteinn.
Fjórir þeirra, Egill frá Hjálms-
stöðum, ísak frá Útey, Jón frá
Ketilsstöðum og Þiðrik frá Út-
ey, voru þá svo máttfarnir, að
þeir duttu jafnharðan aftur.
Reyndu hinir fyrst að stumra
yfir þeim, en sáu fljótt, að
ekki mátti tefja lengi ef þeir
áttu að bjarga lífinu, enda
þessir fjórir annaðhvort látn-
ir eða að dauða komnir.
Þá var aftur lagt af stað í
rokí og byl. Vissu þeir nú
alls ekki hvar þeir voru stadd-
ir, né hvert stefnt var. Skammt
höfðu þeir gengið, þegar Guð-
mundur frá Múla gafst upp.
Hinir voru nokkra stund að
stumra yfir honum og vildu
koma honum á fætur og með
sér, en hann dó þarna i hönd-
unum a þeim. Það skal tekið
fram, að veðrið var nú hálfu
*) Þrívörðiir eru um það
bil 4 km í vestursuðvestur frá
þeim stað, er nú mætast Þing-
vallavegimir, hinn gamii og
hinn nýi,
**) Guðmundur bjó eftir
þetta í 44 ár á Hjálmsstöðum,!
dugnaðar- og merkisbóndi.
Voru teknar allar tær af hon-
um, en stundaði samt bú sitt.
Kona hans var Gró.a Jónsdótt-
ir Ijósmóðir, systir Egils frá
Hjálmsstöðum, er úti varð.
Sonur Guðmundar er Páll rit-
höfundur og fræðimaður á
Hj á Imsstöðum.
dótfur kennára á Bessastöðum,
Jónssonar. Skáld gott ,og rit-
höfundur.
verra en daginn áður. —
Þeir skildu nú Guðmund eft-
ir látinn og héldu áfram. Fimm
þeirra, er röskvastir voru,
greikkuðu sporið og urðu nokk-
uð á undan hinum. Rofaði þá
til og sást snöggvast Grím-
mannsfell, en það er fellið í
suður frá Seljabrekku. Guð-
mundur frá Hjálmsstöðum telur
að þeir hafi þá verið staddir
- -ií
skammt fyrir neðan Leirvogs-
vatn, þó nær Stardal en Bring-
um. Eftir stutta göngu, eða
um kl. 9 um morguninn komu
þeir í Bringur. Stendur sá bær
skammt frá Grímmannsfelli.
Þeir voru allir mjög aðfram
komnir. en var þegar í stað
veitt bezta hjúkrun. Hinir þrír
höfðu dregizt nokkuð aftur úr,
en bóndinn i Bringum fór, er
hann hafði hjálpað þeim fimm,
er fyrstir komu, að leita þeirra.
Var þá enn ofstopaveður. Fann
hann þá alla á lífi og gat
bjargað þeim.
í Bringunum bjó þá fátækur
maður, Jóhannes Jónsson Lund.
Hann hafði tekið land þetta
aumt í rækt af séra Magnúsi
Að grös fái að spretta,
aft börn fái aft brosa.
Jak. Sigurðard.
Allt siðan 1910 hefur 8. marz
verið alþjóðlegur baráttudagur
kvenna.
Upphaflega var það aðailega
jafnréttiskrafan, sem kvenna-
samtökin beittu sér fyrir, en
stöðugt hefur verkefnunum
fjölgað og jafnframt styrkur
samtakanna aukizt. 1945 var í
París stofnað Alþjóðasamband
lýðræðissinnaðra ksenna, og
áttu aðild að því fu.ltrúur frá
22 iöfldum, þar á meðal einn
frá Islandi, Laufey Valdimars-
dóttir.
Kopur um allan heim höfðu
yaknað við hræðilegan draum:
fullkomnun stríðstækninnar.
En þær vöknuðu jafnframt til
starfa, til sameiningar og sam-
taka, sem ná orðið til flestra
þjóða og landa. Þessi sterku
alþjóðasamtök hafa kennt þeim
hvers þær eru megnugar, þeg-
ar þær standa sameinaðar, og
sannfært þær um möguleik-
ana til að hafa áhrif á heims-
málin.
Alþjóðsamtök lýðræðissinn-
aðra kvenna eru nú orðin iang-
stærstu kvennasamtök heims,
innan þgirra eru nærri tvö
hundruð milljónir kvenna, af
öllum þjóðflokkum. öllum lit-
um, konur úr austri og vestri.
Þeim hefur skilizt að allar lcon-
ur heims eiga sameiginleg á-
hugamál: baráttuna fyrir friði
Grimssyni á Mosfelli. Var
þröngt í kotinu og matur lítill.
Samt var hinum hröktu mönn-
um veitt allt það, sem föng
var á, heitur matur og jafn-
vel kaffi, en kaffi var mun-
aður, sem fæstir kotbændur
gátu veitt sér. Allir voru menn-
irnir illa á sig komnir nema
einn. Jóhannes bóndi lét þá
halda höndum og fótum í
yatnsílátum allan daginn vegna
kalsins, en sjálfur lagði hann
af stað til næstu bæja til þess
að segja tíðindin. Seinni part
dags komu átta menn úr
Mosfellsdalnum til þess að
sækja mennina og skipta
þeirn niður á bæi. Sex voru
þá fluttir, en tveir voru ekki
ferðafærir vegna kals og of-
þreytu, Bjarni frá Böðmóðs-
stöðum og Guðmundur frá
Hjálmsstöðum, en voru þó
fluttir á mánudaginn.
Leitin að þeirn, sem úti
höfðu orðið, hófst á sunnudag-
inn. Voru það þrír bændur úr
Ðalnum, sem lögðu á heiðina
til leitar. Fundu þeir alla
mennina eftir skamma leit.
Tvo töldu þeir hafa verið með
lífsmarki og fluttu þá að Star-
dal, ef ske kynni að þeir
mættu lífi halda, en þeir dóu
á leiðinni. Það voru þeir ísak
bóndi í Útey og Jón frá Ketils-
stöðum.
Hinir sex, sem -létu lífið á
heiðinni, voru greftraðir að
Mosfelli. Hafliði Hannesson
hreppstjóri í Gufunesi hafði
umsjón með útförinni og séra
Magnús Grímsson jarðsöng. —
Flestir þeir, sem af komust,
voru illa haldnir og lágu lengi
vegna kalsára. Af sumum
þeirra varð að klípa tær vegna
þeirra. Ekki þekktust þá deyfi-
lyf og var sjúklingunum haldið
af fílefldum karlmönnum á
meðán. Þó náðu sumir þeirra
allháum aldri, til dæmis Pétur
Einarsson. Hann dvaldist í
og afvopnun þjóðanna, fyrir
jafnrétti og bættum lífskjörum,
fyrir betra lífi og bjartari
framtíð barna í öllum löndum.
Mæður allra þjóða eiga það
sameiginlegt að vilja vernda
börn sín fyrir slysum, fyrir fá-
tækt, húngri, kulda, sjúkdóm-
um og ekki sízt styrjöldum,
sem eru samneínari allra þess-
ara hörmunga.
Alþjóðasamtök lýðræðissinn-
aðra kvenna hafa því friðarr
málin fyrst og fremst á
stefnuskrá sinni, stríð eru
Reykjavík síðustu æviárin, vel
metinn greindannaður.*)
Eins og vænta mátti, sió
miklum óhug á alla, er Þjóð-
ólfur birti fyrstu frásögnina,
en hún var skrásett af séra
Magnúsi á Mosfelli. Þó mun að
sjálfsögðu Tungnamönnum og
Laugdælum hafa brugð ð mest,
er sendiboðar komu austur
þángað fil þess að segja tíð-
indin. Sex menn dánir og
margir örkumlamenn, flestir
eða allir fyrirvinna fólks. Sam-
skot voru hafin handa þeim
heim'lum, sem verst urðu úti
og safnaðist talsvert f'é. Þá
gleymdu menn heldur ekk fá-
tæka bóndanum í Bringum, Jó-
hannesi Lund. Honurn voru
sendar gjafir eigi litlar, ekki
hvað sízt frá þeim, seni hann
hafði hjúkrað og veitt beina af
fátækt sinni.
Nokkur leiðindi urðu útaf á-
byrgðarlausum skrfum um
þátt Þingvallaprestsins i mál-
inu. Var veitzt að honum ó-
maklega fyrir að hafa ekki séð
um að vosklæði vermanna yrðu
þurrkuð rækiiega þá nótt, er
fles^jr gistu ú Þingvöllum.
Gengu sumir vermanna vel
fram i að kveða niður þann ó-
hróður.
Lýkur svo þessum stutta
þætti af mannskaðanum á Mos-
fellsheiði nóttina 7. til 8. marz
1857,
*) Pétur Einarsson (1832—
1925) var sonur Einars bónda
á Gili Jónassonar. Hann bjó
um skeið að Felli í Biskups-
tungum, en tók sig upp 1888
og fór til Vesturheims með
fólki sínu, en hvarf aftur heim.
Kona hans var Halla Magnús-
dóttir (1833—1903), systir Sig-
urðar i Bráðræði við Reykja-
vík, föður Magnúss banka-
stjóra. Dóttir Péturs og Höllu
er Guðrún Jónasson, fyrrv.
bæjarfulltrúi í Reykjavík.
fjandsamleg allri menningu og
öllu lífi.
Og þó býr enn mikill hlutj.
mannkyns við þær undarlegu
aðstæður, að það virðist þurfa
meiri kjark til að gerast liðs-
maður friðarins, en að fara í
stríð.
Einnig hér á fslandi er 8.
marz helgaður barúttu kvenna
fyrir friði og mannréttindum,
fyri'- framtíð barnanna, fyrir
lífi og öryggi alls msnnkyns.
Menningar- o:j friðarsamtök
F’nmhald á 10. siðu.
Mooosluiðiim
mikli á
Mosfellsheiði
fyrir hundrað Árum
eftir Hendrik Ottósson
Halldóra B.
Björnsson:
8.
^marz
--
Alþjóðabaráttu*
dagur kvenna |