Þjóðviljinn - 08.06.1957, Qupperneq 7

- Laugardagur 8. júni 1957 —ÞJtoVILJINN — (7.
u
J| JL alMór Kiljan Laxness
helgar sér nýtt tímaskeið í
Brekkukotsannál. Á brott er
íornöki Gerplu, miðöld fslands-
klukku, samtíð Atómstöðvar;
en Syrstu ár þessarar aldar
líða manni fyrir sjónir. Söguna
segir Álfgrímur Hansson. fóst-
ursotmr. afa og ömmu í Brekku-
koti; en þó eru í rauninni aðr-
ar aðalpersónur.: afinn og amm-
an, Kristín í Hríngjarabænum,
eftirlitsmaðurinn, séra Jóhann,
litla fröken Gúðmúnsen og um-
fram allt alheimssöngvarinn
Garðar Hólm. Fjöldi annarra
perséna kemur við sögu, enda
er Brekkukotsannáll býsna
margslungið verk, eins og
vænta mátti.
Sagan er að formi endur-
minningar Álfgrims Hanssonar
állt tll þess tíma, er hann sigl-
ir utan að læra það sem hug-
ur hans stendur til, ems og
þar segir. Lengi framan af er
hún kynning á fólki og veðri,
sem hvorttveggja er að jafnaði
gott; og þeim, sem spyr um til-
gang höfundar, verður svarað
með annarri spurningu: er
ekki skáldið að leiða nútíman-
um fyrir sjónir náttúrlegra líf
og eðlilegra fólk en nú gerist?
dór Kiljan veldur einn nor-
rænna sagnahöfunda urn þess-
ar mundir: lýsingin á ást Áif-
grims til Blæs, frásögnin aí
söngnum í Dómkirkjurmi og
ennþá fleira. Hér eru sömuleið-
is skapaðar persónur, sem vart
eiga sinn líka: afi og arnma,
eftirlitsmaðurínn, móðir söngv-
arans. Af mikilli íþrótt er
Garðari Hólm þokað hægt og
hægt inn um bakdyr sögunn-
ar. unz hann stendur allt í einu
í brennidepii á miðju gólfi.
Sjálf er heimspeki sögunnar
hin fegursta sem getur — og
veldur þetta allt þvi, að
Brekkukotsannáll er í mörgum
gre'num dýrlegur skáldskapur;
um slíkt þarf i raun og veru
ekki að spyrja, og um það
verður heldur ekki fjölyrt í
þessum litla pistli.
En því fer lika fjarri að
Brekkukotsannáll sé algjört
verk, með sama hætti og t.d.
Sjálfstætt fólk. Það fer ekki
hjá því að sagan sem heild
orkar fremur dauflega á les-
andann, honum finnst hún dá-
lítið slöpp — miðað við fyrri
sögur skáldsins. Þessu verður
tæplega hnekkt; og ef maður
leitar ástæðunnar, þá virðist
Brekkukotsannáll
En nokkuð snemma í sögunni
tekur að djarfa fyrir Garðari
Hólm, piltinum sem fór héðan
úr kirkjugarðinum fyrir löngu,
hefur gerzt alheimssöngvari og
sungið fyrir páfann og Múham-
eð ben Alí, þótt afj og amma og
Kristín móðir hans í Hríngj-
arabænum láti sig hann engu
varða framar. Smám saman
gerist hann aðalpersóna sög-
unnar. Líf hans er ekki aðeins
andstæða hins náttúrlega lífs,
sem vandafólk hans lifir ofar
moldu í kirkjugarðinum, lield-
ur koma nú einnig önnur efni
á dagskrá: sannleikur og lygi
í lífi listamanns, fánýti frægð-
arinnar. Garðar Hólm hefur
ekkj fundið þann eina sanna
tón, sem séra Jóhann segir þó
að sé til; spurningin virðist
sú. hvort hann finnist yfii'leitt
á þessum vegum. Bjöm sálugi
í Brekkukoti og hún amma
mín og hún Kristín í Hríngj-
arabænum — er það ekki ein-
mitt fólkið sem hefur hinn
hreina tón í hjartanu, þann
tórí sem er ekkj hljómlist, held-
ur góðvilji og táknast í ein-
földu lífi? Þetta fólk stendur
að lolcum óbugað yfir mold-
nm söngvarans. Halldór Kiljan
er orðinn mæddur á frægð; í
Brekkukotsannál sýnir hann
fram á fánýtj hennar og tóm-
leik, jafnframt því sem hann
dregur dæmi af einföldum
háttum fólks sem lifir í kær-
leik. Þreytan á fyrirgangi og
sundurgerð líðandj tírna hef-
ur ennþá einu smni krístallazt
í skáldverki.
Hver spyr að þvi, hvort sögu
eftir Halldór Kiljan Laxness
sé léð skáldleg fegurð? Fjöl-
margir kaflar í Brekkukots-
annál ilma af þeirri póesíu,
sem heitt hjarta og fjölvís stíl-
snilld ráða ein fyrir. Þar hitt-
Um við einnig fyrir þann yfir-
skiivitiega skáldskap, sem Hall-
hun sú, að persónurnar svífa
tíðum í lausu lofti; það er eins
og þær vanti fast land undir
fót. Þótt sagan gerist á til-
greindum stað, á tiltölulega af-
mörkuðu tímaskeiði, þá verð-
ur maður ekki ýkja margs
vísari um þennan stað: Reykja-
vík — bakgrunnur sögunnar er
sveipaður móðu. Það er held-
ur tæplega hægt að segja að
Björn í Brekkukoti þurfi að
heyja nokkra lífsbaráttu, þótt
hann haldi uppi sjúklingum og
gamalmennum úr ýmsum átt-
um, auk ömmu og fóstursonar-
ins. Hann er löngum eitthvað
að duðra úti i skemmu i góðu
veðri; um hús hans leikur
blómailmur, en ekki salt-
remma. Viðhorf höfundar við
þessum liðna tíma er róman-'
tískt, Brekkukot er ójarðnesk-
ur bær.
Þó hefur orðið meiri mis-
brestur á mótun Garðars
Hólms. Maðurinn er ekki ann-
að en hilling og loftspeglun;
hann er settur í brennidepil,
en leysist upp fyrir augum
manns. Um það er ekki að
ræða, að hann bresti frá höf-
undarins hendi einhverja fyll-
ingu, sem mætti ráða bót á
með nokkrum pennastrikum,
heldur er hann sjálfum sér
sundurþykkur í hugmyndun
skáldsins. Skýrum þessa full-
yrðingu. Hinn frægi alheims-
söngvari gistir ísland hvað eft-
ir annað; og það stendur vita-
skuld alltaf til, að söngvari
páfa og Múhameðs bens Alís,
lofsunginn þúsund sinnum í
blöðum „höfuðstaðarins okkar
tilvonandi", syngi einnig fyrir
sitt fólk. En það ferst ævinlega
fyrir án þess nokkrum bregði,
söngvarinn fer kannski úr landi
nóttina áður en söngurinn skal
standa. Slíkir atburðir „ger-
ast“ að sjálfsögðu ekki í raun-
verulegu Ufi, enda ber að
skilja þá þeirri hærri skilningu
í Brekkukotsannál að frægð
Garðars Hólms sé fólki hans
fánýt — eins og öll frægð; það
fái með engu móti notið henn-
ar á nokkum hátt: sannleikur-
inn og vegurinn og lífið er í
Brekkukoti og íbúum þess.
Persónan er óhlutstæð, hún
smýgur um greipar lesandans
hvert sinn sem hann ætlar að
hafa hendur i hári hennar; en
um leið kemur það af sjálfu
sér að sú próblematík um
list og frægð, um sannleikann
í manninum, sem er bundin
slíkri höfuðpersónu, hlýtur
sjálf að verða óljós og óhlut-
veruleg. Við segjum sem sagt
að sagan sé helzti dauf, dálít-
ið slöpp.
Laxness heldur í Brekku-
kotsannál fornum hætti: að
bjóða upp á kabarett innan um
og saman við mikinn skáld-
skap. Þesskonar fjölleikasýn-
ing er þátturinn um rakara-
frumvarpið, sem kemur eins
og skrattinn úr sauðarleggn-
um inn í söguna og á þar ekki
annað erindi en drepa megin-
efni hennar á dreif um sinn.
Ekki verður heldur séð, hvaða
listskyldum þau Draummanns-
hjón eiga að gegna i Annálnum
—■ tilvist þeirra á þessum stað
orkar sem timaruglun (anakr-
onisrpus). Bjöm í Brekkukoti
sendir sögumann að lokum til
útlanda, í fyrri fótspor Garð-
ars Hólms: þannig ber þetta
liðna óskalíf dauðann í sjálfu
Sér. En nýtízkari fyrirbæri eins
og guðspeki E. Draummanns
hefur engin upplausnaráhrif
i Brekkukoti. Svona innskot
draga úr áhrifamætti verksins;
en að auki eru fjölmörg smá-
atríði til viinis um slakari
spennu í stíl Laxness en oft-
ast endranær. Eg tek t.d. sam-
líkingarnar á 25. blaðsíðu um
hylkið í heila guðfræðingsins
og joðáburðinn í farangri
ferðamannsins — allt að þvi
óraunverulegar mjmdir hvor-
tveggja. Þá er ekki sérlega
auðvelt að meta andríki eins
og þar sem rædd eru „tíðindi
sem voru að því leyti trúar-
kyns, að við höfðum verið
hvergi nær ér þau gerðust" Sam-
kvæmt þessu er t.d. fundur
íslands ,,ti'úaíkyns“ svo og
Þjóðfundurinn 1851 — eða vor-
um við þar nær. Mörg slík at-
! riði samankomin lækka heild-
. arris sögunnar ,— það er eins
og lúinn maður haldi á penna.
í Brekkukotsannál komumst
við ótal sinnum í snerti gta
við mikla dýrð í máli og stíl.
Það er ekki aðeins hægt aö
trúa því af sögunni að höfi id-
urinn sé einn af höfuðsnil) ng-
um tungunnar um alla tíð„
hejdur stendur það víða si art
á hvítu i bókinni. En ejtt er
það, sem ég ekki skil: sú s ríd*
urgerð i máli og stíl, sem ið»
ur uppi á ýmsum stöðum. .!•. að»
ur skyldi halda að fósturson-
ur Björns í Brekkukoti lcgði
sig fram um að skrifa einí.Jd-
lega, enda segir hann „Bjorn
sálugi í Brekkukoti" á 13. hls.
en framhald setningarinnai. etr
það að hann hafj fæðzt „í þoss-
um parti heimsins", sem er
andstæða alls einfaldleiks: X; ix-
ness sjálfur gripur fram í : yr-
ir sögumanni. „f þeim g rð3
uxu fíflar meiri en i öð' urri
stöðum" — aftur stendur Álf-
grímur í skugga Laxness. Og
um þetta eru hundrað dæmí.
Vitaskuld er Laxness þess um-
kominn að skrifa einfalt mál
og sundurgerðarlausan stíl,
alveg eins og honum þóknast.
Brekkukotsannáll ber því að-
eins vitni, að hann vantreysti
hvorutveggja að nokkru.
Við aðdáendur Halldórs Kilj-
ans krefjumst þess ekki að
öll verk hans mælist jöfn Sölku
Völku eða íslandsklukkunni; og
Brekkukotsannáll er á mat'ga
lund mikil saga. En ástv nir
meðalmennskunnar, sem aiitaf
hafa haft hom í síðu hang,
skulu á það minntir af þt ssu
tilefni að höfundur hans er
mesta sagnaskáld þjóðarinoar
fyrr og síðar. Hann hefur. lyfji
íslenzkri tungu til nýrrar \ eg-
semdar, speglað íslenzkt þjóð-
félag í gær og dag í björtu
ljósi, skapað persónur seni cru
í senn stórar af sjálfum sér
og íslenzkar táknmyndir, skrif-
að stíl sem spennir allan ctig-
ann frá þyngsta móði til
dýrlegustu Ijóðrænu, stutt Htr
ilmagnann gegn kúgara hans,
veitt manninum gegn . djöflj
hans. Við hlið Halldórs Kiljf
ans Laxness eru flest sagna-
skáld á íslandi börn eða gumf
almenni. fsland er sælt af snilþi
hans. B. B.
Torfbærinn Melliot, sem eitt simi stób \ið Suðurgötu í liorni kirkju-
garðslns. Kunnugir telja að Brekkukoti svipi til lians.

>P!t
1 *ie
Sk