Þjóðviljinn - 19.07.1957, Blaðsíða 5

Föstudagur 19 .júlí 1957 — ÞJÓÐVILJINN — (5
Billíe Hnít-
day, söng-
kona ojj rit-
köfundinr
Billie Holiday er fræg fyrir
tvennt í Bandarikjunum. t
fyrsta lagi er hún ein af
mestu jasssöngkonum nútím-
ans — í öðru lagi hefur hún
vakið geysiathygli fyrir að
vera deyfilj.’fjaneytandi. Þax
að auki er hún svertingi og
um þessa þrjá hluti, sem allir
eru nátengdir, fjallar hún i
sjálfsævisögu sinni, Billie
syngur blues. Þegar lestri
hennar er lokið, skilst manni
að það hlýtur að vera eitt-
hvað í óhemjxilegu lundemi
Jiennar, sem speglast í list
hennar. Sömuleiðis skilst
jnanni, að hin tvihliða barátta
hennar — að komast áfram í
hinni trylltu samkeppni á
bandarískum músíkmarkaði og
viðhalda jafnframt verðleikum
sínum og heilbrigðri skynsemi
í miðri öldu kynþáttahaturs-
ins — hefur þrýst henni til
þess er hún kallar „hinn illa
vana".
Síf Bannaður aðgangur
að salernum
Einu gildir hvað mikið við
lesum um þetta sérstæða
taugastríð milli hinna tveggja
kynþátta í Bandaríkjunum
flestum okkar er það og verð-
ur óskiljanlegt fyrirbæri. Hvað
er. það, sem fær ba.ndarísku
þjóðina til að veita samþykki
sitt óskrifaðri löggjöf sem
þeirri, er nærri hafði pyntað
lífið úr Billie Holiday á hin-
um löngu ferðalögum hennar
með áætlunarbílum, af því að
hún fann aldrei í neinu af
þeim véitinga.húsum, þar sem
hún hafði viðstöðu, eitt ein-
asta salemi, sem heimilað
væri bíökkufólki til afnota?
Manni skilst., að slík smáatriði
geti orðið allstór, ef þau end-
urtaka sig nægilega oft.
En þetta var að sjálfsögðu
ekki hið eina. Sífeldlega kom
til árekstra. út af rétti hinnar
frægu söngkonu til að nota
aðaldyr skemmtistaða þeirra,
er hún fór inn á, til að borða
með hljómsveitinni, sem henni
fylgdi, eða blátt áfram til að
skemmta. Á nokkrum stöðum
var þess krafizt að hún not-
aðí bakdymar. Og víða voru í
gildi óskerðanleg lög, sem
kröfðust. að hún hyrfi tafar-
laust lir augsýn áheyrenda,
um leið og hún hafði lokað
munninum. Hún mátti ekki
vera á sviðinu — á meðal
„st.jarnanna“! En þrátt fyrir
allt, hefur Billie Holiday þó
næmt auga fyrir hinum hros-
legu hliðum kynþáttahaturs-
ins. T.d. var eitt sinn kvartað
yfir því við hana i Detroit að
hún hefði of ljósa húð til þess
að koma fram með svertingj-
í imum í hljómsveit Count
Basie! (eins og kunnugt er
m^-ndast ekki svo fá blæbrigði
millí svarts og hvits við
margra kynslóða. kynblönd-
un). 'Var þess krafizt, a.ð hún
máJaði sig dá.lítið dekkri í
hvert skipti, er hún kom fram.
„Ég var að sleppa mér“, seg-
ir hún, en þau voru bundin
með samningi og hún var
hljómsveitinni samábyrg. —
Og svo hugsaði hún á hverju
kvöldi um leið og hún sverti
sig: ..Ekkert jafnast á við
hinn dásamiega heim 'ieik-
hússins — maður er neyddur
til þess að brosa, svo að mað-
ur seljí ekki upp“.
★ Heimsfrægi maður-
inn — sem ekki
þekktisf
Meðal hinna broslegu frá-
sagua er einnig sagan um
það, er Billie Holiday eitt sinn
er hún var á ferð i Kalifomíu
í íánuðum kádilják, >:arð fyrir
þvi að vél hans bilaði, og kall-
aði á. bílstjóra nokkurn sér til
hjáípar út á vegbrúniha. Kom
í Ijós að maðurinn var vel að
sér hvað snerti vélar, og er
hann hafðí lokið viðgerðinni,
hauð hann héöni ásamt Ijós-
hærðri kvikmyndaleikkonu, er
með henni var, upp á glas í
stóiu veitingahúsi. Bar þá að
mann nokkum af „velþekktri
gerð“. Góndi sá drvkkla.nga
stund á þau, unz hann sagði
og beindi orðum sínum til
þess véllærða : ,,Ég sé, að y-ð-
ur geðjast að stulkum af öll-
um gerðum". í stað þess að
svara þessari einkennílegu at-
hugasemd, stóð maðurinn upp
og sló hinn niður í einu höggi.
Þá fyrst þekkti Billie hinn
hjálpfúsa riddara: Qark
Gable.
★ þegar það er ;
gert fyrir peninga
Engum okkar leyfist vist
að efast um, að Billie Holiday
hafi rétt fyrir þér, þá' er hun
lýsir í samandregnu formi,
á.standinu í lok fjórða tugs
aldarinnar með þessum orð-
um: (og bætir við bitur: „Það
er ekki af þvi, að það sé mik-
ið betra núna“): „Þá lá við,
að fólk spryngi í loft upp, ef
það sá hvítan mann með
svertingjastiilku. Það gat ver-
ið Marian Anderson með fram-
kvæmdastjóra sínum eða
mjaðma.veltudansmær með
melludólg sinum.... Enginn
tríiði því, að það gæti verið
nema. i einiun ákveðnum til-
gangi að þau hittust. Ef
þau voru ekki á leiðinni beint
í rúmið, var það aðeins vegna
þess, að þau voru að koma
úr því“. Og hér bætir hán við
SiS 0
Endurminningar BiIIy Holiday
um tónlist, kynþáttamisrétíi
og deyfilyfjanautn
skýringu, sem . sýnír, að
margra ára. deyfilyfjaneyzla.,
fangelsi, æðisköst o. s. fi*v.
hafa ekki eyðilagt heilbrigða
og vel þroskaða hugsun henn-
ar:
..Eina skiptið, sem ég var
laus við allt þessháttar, var
þegar ég stundaði símavændi
og hvítir menn voru fastir
viðskiptavinir minir. Enginn
álasaði okkur nokkurn tíma
Fólk getur fyrirgefið hvert
öðn.i hvað sem er, bara ef
það er gert fyrir peninga“.
Reynsla, sem • hér með er
fengin félagsfræðingunum til
umhugsunar.
Þær mínningar, sem Billie
Holiday vikur hér að, eru frá
fyrstu dvöl hennar í New
York, þegar hún var eitthvað
14 ára og var í raun og veru
ráðin á hóruhús nokkurt og
hafði hvitt talsímatæki við
rúmið sitt. Það gekk slysa-
laust, unz hún eitt sinn neit-
aði að veita viðtöku svörtum
viðskiptavini, sem var með-<í>
limur í áhrifamiklum óaldar-
flokki í Harlem. Það leiddi til
þess að hið árvokula lögreglu-
lið fór í minniháttar leit og
Billie var varpað í fangelsi.
Um ]iað gerir hún þá heim-
spekilegu athugasemd, að það
hafi ekki verið „fyrir neitt,
sem ég gerði, heldur fyrir dá-
lítið, sem ég vildi ekki gera“.
Áð sjálfsögðu hefur þetta
ekki orðið til að innræta
henni mikla virðíngu fyrir
réttarfari hínna voldugu
„hvítu" Bandaríkja. Og ekki
jókst virðing hennar síðar-
meir, þá er hún fékk sönnur
þess, a.ð bandaríska ríkið of-
sækir deyfilyf janeytendur með
hinum furðulegustu klækja-
brögðum, rétt eins og þeir séu
glæpamenn, i stað þess að
meðhöndla þá sem sjúklinga,
er hngsanlegt sé að lækna
(eins og hún, sér til mikillar
undrunar, sér að gert er í
Evrópu).
Skilti úr suðurfylkjum Banda-
• ríKjanna: „Aðeins fyrir hvíta
hvitu fólki". . „Bíiastæði
fyrir hvíta mrrm".
aðeins
nokkurt eftir rithöfundinn
Lewús Allen. virtist herini sem
það „hrópaði hástÖfum alla
þá hluti, sem drápu pabba“ og
ásamt nolckrum öðrum færði
hún það I tónlistarþúning.
Þessi dapuriegi söngur um
rnyrta svertingja, sem hanga
á greinum trjánna í Suður-
rikjunum, færði henni mesta
frægð, og hún var allsstaðar
beðin uun að syngja hami
„Ég verð alítaf döpur og nið-
urdregín þegar ég syng hann.
En ég er sífellt neydd til þess
að halda áfram að syngja
hann, ekki aðeins vegna þess
að fólk hvetur mig til þess,
heldur einnig af þvi að það
sem drap föður niinn er enn
— tuttugfK árum cítir d. .iða
hans — við lýði i Suður :kj-
unum“. Óþarfi er að ve- i í
vafa um hver hennar gin
skoðun er. Órækt og : jög;
táknrænt dæmi um það frv :rsui
erfitt fólki í Bandaríkjum nú-
tímans veitist að skilja hvert
annað, er frásögn hennar af
,,kvenmanni“ nokkrum, sem,
_ eitt sinn stóð upp í nætur-
klúbb, þar sem Billie skemmti,
og bað hana um að syngja
„sönginn þarna — þernan.
kynæsandi, um nöktu búlr-.na,
sem dingla í trjánum“.
„Allir heimsins kádiljlkar
og minnkaskinnkápur — en
ég hef átt ekki svo fá sí kki
af hvoru — megna eklið
bæta úr eða fá mig tí' acV
gieyma fyrra böli. Öi sii
reynsla, sem ég hef aflao lér,
kemst fyrir í þessum tv iur-
orðum. („Hungur" og , ;t‘*
— hunger and love — sr err
að enginn geti sungið ssi1-
orð eins og Billie Hol y).„
Maður verður fyrst . fá,
eitthvað að borða og örlí af:
ást í þessari veröld, áð; ■ erv?
maður byrjar að hlu á
rausið í öðriim um, hv vnig:
maður á að hegða sér".
Þessi sammannlega vizka.
túlkar vel, hvað orðið hefur-
úr heldur óreglulegu lífi, sem
hófst á því að faðir og móðir-
Billie Holiday, hann 16 ára,.
gamall og hún 13, urðu þéss*
vör einn góðan veðurdag að
þau höfðu breytzt úr kyit-
blendingabörnum í Baltimoré
í lítt viðbúna foreldra. ; tta
líf birtist okkur, án þes ■ aö-
draga. dul á neitt og án þess
að gorta, í sjálfsævisögu, ;;em
bæði kemur út i Ameriku og
Evrópu.
Jón Jónsson, Smyrilsve
Miimingarorð
í dag er jarðsettur einn. af
baráttumönnum aldamótaár-
anna, hann Jón á Laugavegi,
eins og við kölluðum hann,
gömlu félagamir hans, til jtð-
greiningar frá öðnim ágætum
félaga, er líka hét Jón Jóns-
son og hét á okkar máli Jón
á Lindargötu, hann er nú lát-
inn fyrir nokkrum árum.
Jón á Laugavegi gekk í
Báruféla.gið á fyrstu árun-
um, og var síðasti formaður
þess. Eg starfaði með honum
bæði í því félagi og Góðtempl-
bæðf
Þessi fræga blues-söngkona
hefur lifacl ofsafengnu og erf-
iðu lífi, en það virðist hún
hafa megnað að túlka svo í
söng sínum, að áheyrendur
þekktu sínar eigin þjáningar
og sinn eigin fögnuð í rödd
hennar, sem, eins og hún
segir sjálf, var þannig af guði
gerð að menn höfðu ekkert til
að líkja henni við, fyrr en þeir
fóru að líkja öðra við hana.
Skilning um, að eitthvað
hafi hún alltaf tekið alvarlega
í lífi sínu og list, öðlast mað-
ur við Iýsingu hennar á því
hvernig lagið Strangé Frail
varð einskonar einkennislag
hennar. Faðir hennar dó í
borg í Texas, þar sem hann
hafði ætlað að dveljast um
stundarsakir. Hafði hann orð-
ið að ganga árangurslaust
milu sjúkrahúsa, þjakaður af
svæsinni lungnabólgu, sem —
ásamt skemmd er hann hafði
hlotið af eiturgasi í fyrri
heimsstyrjöldinni — að lokum
dró hann til dauða. Þegar
Billie sköxnmu siðar las kvæöi
arastúkunni Víking, en hann
var stofnandi hennar og félagi
til dauðadags, og var þar eins
og annars staðar, þar sem
hann var með, í fremstu röð.
Það var gott að vinna með
Jóni, harrn var tillögugóður
og samvhmuþýður. Þó að oft
gengi erfiðlega og útlitið
svart, þá var hann einn af
þeim sem harðnaði við hverja
raun. Og skapið gott, það var
sasna á hverju gekk, hann var
alltaf kátur og hjartsýnn, son.
þrátt fyi-ir erfiðleilta
innan húss og utan.
Á þeim tíma sem ég tafe
hér um var drykkjuskapur-
inn ein plágan, sem lá á sjó-
mönnum, plága sem þeir lögðu '
á sig sjálfir. Því var það ætl-
un okkar að hlyti að vers
hægt að uppræta hana Og
kaupa heldur mat handa
börnunum fyrir þá peninga.
sem fyrir áfengið færu. Þvj
var það að Jón og við fleiri
Bárufélagarnir gengumst fyi>
ir stofnun stúku, og vann J ój*
því hugðarefni svo lengi seir.
kraftar entust.
Eg þákka þér Jón fyrir
samvinnu á liðnum árum,
Þeir eru nú flestir farnir fé-
lagarnir okkar. Eg kem bráð-
um. Vertu sæll.
Ottó N. Þorláhsson.
Kannaratal
Framhald af 2 síðu.
þurfa að koma á framfæri æ ú—
ágripi, viðbótum eða leiðrétt—
ingum. Myiidir þurfa að fyl,*; js
öllum æviágripum. Utanáskrift
er Kennaratal á íslandi, pó?it-
hólf 2, Hafnarfirði. Prentsmi ij-
an Oddi, Grettisgötu 16, Rvík
gefur Kennaratalið út og ann-
ast sölu og útsendingu heft-
anna.
Kennaratalsnefndin vill hér-
með færa öllum þeim, sem veitt
hafa margháttaða. aðstoð við?
söfnun æviágripa og mynda,
sínar beztu þakkir.
í kennaratalsnefnd eiga sætir
Ingimar Jóhannesson, fulltvúi,
formaður, Ólafur Þ. Kristjá is-
son, ritstjóri, Guðmundur L
Guðjónsson og Vilberg Júlíus-