Þjóðviljinn - 10.04.1958, Qupperneq 7

»er.~ , g-’i Fimmtudagur 10. april 1958 -r- I>JÓÐVILJINN .• - (7
M I N NINGARORÐ
‘Dr. Victor
í dag mun verða til moldar
borinn hinn kunni tónlistar-
maður dr. Victor Urbancic, lát-
inn hér í bæ fyrir fáum dög-
um.
Dr. Urbancic hafði dvalizt hér
á landi um tveggja áratuga
skeið, er hann lézt. Hann flutt-
ist hingað með fjölskyldu sína
árið 1938 frá Graz í Austur-
ríki, þar sem hann var há-
skólakennari í tónfræðum,
stjómandi háskólahljómsveit-
ar og aðstoðarskólastjóri við
Tónlistarskólann. Hér dvald-
ist hann alla tíð þaðan í frá,
sístarfandi i þágu íslenzkra
tónlistarmála, síðari áratuginn
sem íslenzkur þegn, því að rik-
isborgararétt öðlaðist hann hér
árið 1949.
— Dr. Urbancic var fæddur
í Vínarborg árið 1903, en ætt-
aður, eins og nafnið bendir til,
frá Slóveníu í Júgóslavíu, sem
taldist til austurríska keisara-
dæmisins fyrir fyrri heims-
slyrjöldina. Föðurafi hans var
víðkunnur læknisfræðiprófess-
°r í Vínarborg, og faðir hans
var einnig prófessor í læknis-
fræði, en jafnframt voru þeir
feðgar miklir áhugamenn um
tónlist.
Sjálfur afréð Victor Urbancic
snemma að helga sig tónlist-
inni. Hann var í sex ár nem-
andi hins kunna tónlistarkenn-
ara Josephs Marx í Vinarborg.
Árið 1925 varð hann doktor í
tónlistarfræðum við háskólann
þar. Ári síðar lauk hann hljóm-
sveitarstjóraprófi. Einnig lauk
hann sérnámi í píanóleik og
organleik.
Áríð 1924—1926 var hann
hljómsveitarstjóri við leikhúsið
„Theater in der Josefstadt“ í
Vínarborg, 1926—1933 hljóm-
sveitarstjóri við óperuna í
Mainz í Þýzkalandi, 1934
hljómsveitarstjóri í heimboði
konunglegu óperunnar í Bel-
- garði, höfuðborg Júgóslaviu, og
1935—1938 stjómandi Háskóla-
hljómsveitarinnar í Graz, svo
sem fyrr segir, jafnframt því
að hann var aðstoðarskólastjóri
við Tónlistarskólann þar í
borg.
Þegar dr. Urbancic kom til
íslands 1938, gerðist hann þeg-
ar stjórnandi Sinfóníusveitar-
innar og kennari í píanóleik,
tónfræði og tónlistarsögu við
Tónlistarskólann í Reykjavík.
Hann stofnaði þá einnig bland-
aðan kór. Hann fór með kór
þennan á mót Norðurlandakóra
i Kaupmannahöfn árið 1948 og
stjórnaði honum þar ásamt
kórum frá öðrum Norðurlönd-
um, um 800 söngvurum alls.
Var almennt talið að íslenzki
kórinn væri þar með þeim
beztu. Með aðstoð þessa kórs
flutti hann hér ýmis helztu
söngverk heimstónmenntanna,
syo sem „Messias“ og „Júdas
Makkabeus“ eftir Hándel, „Jó-
bannesarpassíu" og „Jóla-óra-
toríu“ Bachs, „Stabat mater“.
efti-r Pergolesi og samnefnt
verk eftir Rossini, „Davíð kon-
ung“ eftir Honegger og „Rekví-
em“ eftir Mozart. Enn fremur
hafði hann í hyggju að flytja
„Matteusar-passíu" Bachs og
hafði undirbúið flutning hennar
að miklu leyti. Með flutningi
þessara verka vann hann ómet-
anlegt tónmenningarstarf hér
á landi. Upp úr þessum kór var
siðan stofnaður Þjóðlekhússkór
inn, sem dr. Urbancic stjórn-
aði einnig. Með Þjóðleikhúss-
kórnum flutti hann meðal ann-
ars G-dúr-messu Schuberts hér
í Fríkirkjunni fyrir tæpum
þrem árum.
Dr. Urbancic má heita stofn-
andi óperu á íslandi, Hann
stjórnaði flutningi fyrstu óper-
unnar, sem hér var sýnd (árið
1950 í Þjóðleikhúsinu), en það
var „Rigoletto" eftir Verdi.
Einnig hefur hann stjórnað
flutningi á óperunum „La
Traviata", „Töfraflautunni“ og
í hinni athyglisverðustu smá-
grein í Vísi 26. f.m. er því
haldið fram, að kauphækkunar-
óskir verkafólks nú, geti ekki
verið runnar undan rifjum
verkamanna sjálfra, heldur séu
það óskir vondra kommúnista,
sem vilji þjóna með því
Moskvavaldinu án tillits til
þjóðarhags. Með þessari grein
í Vísi endurnýjast verkamönn-
um sú vitneskja, hvernig íhald-
ið myndi mæta kauphækkunar-
kröfum þeirra, ef það næði
völdum.
Það var gott, að Vísir kom
því upp nú, að íhaldið er enn
sínu gamla eðli trútt, að sýna
verkamönnum jafnan fjand-
skap, þegar um bætt kjör
þeirra er rætt í alvöru.
Nú, þegar ábyrgum trúnaðar-
mönnum verkalýðssamtakanna
telst tímabært að hefja um-
ræður um nokkra kauphækk-
un til verkafólks, þá grípur í-
haldið til síns gamla fjandskap-
aráróurs og vill nú telja vinnu-
stéttunum trú urri það, að
hækkað kaupgjald komi þeim
ekki að gagni, heldur valda-
mönnum austur í Rússlandi.
Hér má segja, að ekki er öll
vitleysan eins. Þó er gaman að
bera þessi ummæli Vísis saman
við áróðurinn, sem sendlar í-
haldsins hafa verið látnir með
erfiðismunum bulla upp eftir
„Tosca“. Hann hefur frá upp-
hafi verið hljómsveitarstjóri
Þjóðleikhússins.
Dr. Urbancic hefur unnið
geysimikið kennslustarf, síðan
hann fluttist hingað, ekki ein-
ungis við Tónlistarskólann,
heldur og einnig í einka-
kennslu. Ótalin eru öll þau
skipti, er hann hefur aðstoðað
einsöngvara með undirleik á
píanó, annazt organslátt á
kirkjutónleikum o.s.frv. Það
yrði of langt mál, ef reynt
yrði að rekja öll slík tónlistar-
störf hans hér á landi. Á eitt
verður þó að minnast hér, sem
sé það fyrirtæki hans að sam-
hæfa íslenzkan texta allri tón-
listinni í Jóhannesar-passíu og
Jóla-óratoríu Bachs, en það er
þrekvirki og menningarafrek,
sem vart verður ofmetið.
Hann var orðinn ágætlega
að sér í íslenzku, las íslenzkar
bókmenntir bæði fornar og
nýjar og hafði sérstakar mæt-
ur á islenzkum Ijóðum. Einnig
lagði hann mikla rækt við ís-
lenzk þjóðlög og hafði tekið
saman nokkurt safn þeirra,
sem út kemur innan skamms
með íslenzkum texta og þýzk-
um og enskum þýðingum.
Þýzku og ensku þýðingarnar
eru gerðar af konu hans, Mel-
ittu Urbancic, en hún er ágætt
ljóðskáld.
— Dr. Urbancic var mann-
kostamaður. Hann var starf-
því innan verkalýðsfélaganna
undanfarna mánuði, að ríkis-
stjórnin níddist á daglauna-
fólki með því að hamla gegn
kauphækkunum og kjarabótum
því til handa. Ólíklegt er að
slíkur áróður hafi af hálfu í-
haldsins verið rekinn í þjón-
ustu Moskvumanna. En í hvers
þágu var hann þá rekinn úr
því eins og Vísir segir nú að
kauphækkanir til verkamanna
séu andstæðar hagsmunum
þjóðarinnar og geti engu þjón-
að nema vondum mönnum
austur í Kreml.
En hvernig fer nú hin vísa
verkalýðsmálanefnd Alþýðu-
flokksins í Reykjavík að því
að þvo hendur sínar af þjón-
ustunni við Moskvu eftir að
hafa staðið að áróðri og blaða-
útgáfu með íhaldinu síðan nú-
verandi ríkisstjóm var mynd-
uð til þess að sanna versnandi
kjör verkamanna og hrópa á
kauphækkanir þeim til handa.
Varla getur vex-kalýðsmálanefnd
Alþýðuflokksins í Reykjavík
haft þá afsökun handbæra, að
hún hafi verið í þjónustu í-
haldsins við að efla það til
þess að fella þá ríkisstjórn,
sem Alþýðuflokkurinn sjálfur
á tvo ráðherra í.
Mörgum þykir furðulegt
livernig íhaldið hefur getað
ginnt nokkra Alþýðuflokks-
samur og ósérhlífinn, Ijúfmenni
i við.-nóti og. lítillátur, góðvilj-
sður. hjá'p.satnur'og frábærlega
sanivizkusamur. Uann var góð-
ur íþegn hins nýja heimalands
síns og yiidi vinna þvi-aljt það,
er hann mátti. Það er vissu-
lega ekki ofsagt, þó að fullyrt
sé, að fáir einstaklingar hafi
að öllu samanlögðu reynzt ís-
lenzku tónlistarlífi þarfari en
hann. Þó að honum væri boð-
ið að hverfa aftur til Austui--
ríkis eftir stríðið qg hann ætti
þar góðra lkosta völ, kaus hárin
að halda tryggð vð ísland og
halda áfram starfi sinu hér í
þágu íslenzkra tónlistarmála.
Vinir dr. Urbancic minnast
hans hlýjum huga Og votta
ekkju hans o« börmnn. sc:r.
svo mikils hafa misst, einlæga
samhygð sina.
Björn Franzson.
Örl"g Victors Urbancic voru
undarleg á ýmsa lund. Hann
kemur frá þjóð, sem er ger-
ólík okkar að skapferli, ör-
geðja og léttlynd, frá landi
þar sem vagga tónlistarinnar
hefur staðið óslitið allt frá
dögum Haydens, svo að segja
má að hverjum þjóðfélags-
þegni þar sé tónlistin í blóð
borin. En hér sezt tJrbancic
að í hinu hráslagalega og
dnignalega norðri, í okkar
þrönga tónlistarheimi þar sem
varla er um neina tónlistar-
erfð að ræða. Hér eýðir hann
öllum sinum manndómsárum
og helgar okkar vanþakklátu
þjóð alla kunnáttu sína og
krafta.
Strax á fyrstu Starfsárum
sínum hér opnaði hann okkur
nýjan heim, sem okkur var
menn til samvinnu við sig inn-
an verkalýðsfélaganna, þótt all-
ir megi sjá, að íhaldið hefur
leikið hræsnisvináttu í garð
vei-kamanna í þjónustu þeirr-
ar pólitísku stigamennsku, sem
einskis svífst til þess að afla
auðmönnum og bröskurum
valda í landinu á nýjan leik.
Nú hefur Vísir sagt, að
kauphækkunarbarátta sé þjón-
usta við Moskvu. Hvað gerir
nú verkalýðsmálanefnd Alþýðu-
flokksins í Reykjavík? Ekki
getur verkalýðsmálanefnd Al-
þýðuflokksins í Reykjavík lát-
ið það spyrjast um sig, að hún
sé í þjónustu Rússa? Verður
hún ekki að snúa áróðri sín-
um fyrir kauphækkunum með
íhaldinu upp í áróður gegn
kauphækkunum, þar sem þær
séu óþjóðhollar og bein þjón-
usta við Moskvuvaldið?
Exr svo vii-ðist sem íhaldið sé
að týna trú sinni á það að
,,vei'kalýðsvinátta“ þess t’jyggi
því nokkra uppreisn. Kahnski
íhaldið trúi líka illa á samfylgd
verkamanna í baráttu þess
gegn stóreignaskattinum, þar
hafi eigendur Vísis meii'a að
óttast en verkamenn. Það ótt-
ast nú um hag sinn í sam-
keppni yið „kommúnista", sern
nú sveifla því vopni, að því
er íhaldinu sýnist, sem það
hélt að það gæti sjálft notað
að mestu ókunnur, þiar sem
var hin mikla kirkjutónlist
klassísku meistaranna. Eg ef-
ast um að menn hafi gert. sér
greiri fyrir því, hvað til þess
þurfti og hvaða átak það
kostaði eins og allt var í hag-
inn búið: blandaður kór með
óþjálfuðum röddum, eips"ngs-
raddir með takmarkaðri kunn-
áttu sumar hverjar og hljóm-
sveit, sem var algjorlega á
bei'nskuskeiði. Þetta tókst þó
vonum framar og var eitt
fyrsta Grettistakið í tónlist-
arlífi okkar og fyrirfari ýmissa
stærri, sem á eftir komu.
Segja má að þessi viðleitni
' ’hafi ""'!ð fyililega met-
in cð i’'"’i5ip!k”rn. En þvr mið-
n" varð hlé á verðsknldaðri
v’ðnrkenningu um skeið. sem
stafaði af smásálarlegri ein-
ræðistilhneigingu í okknr litla
tónlistarheimi. Þó hefði eng-
inn islenzkur borgari verið
fær að leysa þau tónlistar-
störf af hendi, er hann helg-
aði síðustu starfskrafta sína.
Eg á þar við óperetturnar og
óperurnar, sem glatt hafa
hjörtu okkar í Þjcðleikhúsinu.
Ég er sjálfur í persónulegri
þakkarskuld við Victor^,
Urbancic fyrir ómetanlega
gagnrýni. Hann var nógu stór
til að koma auga á vísinn þó
mjór væri, þar sem aftur á
móti meðalmennskan sér ekk-
ert nema sjálfa sig. En það
eru fleiri sem eiga honum
þakkarskuld að g.jalda, ekki
sízt tónlistarmenn þessa bæj-
ar og reyndar þjóðin öll.
Vonandi ber hún gæfu til að
gera það, þó seint sé.
með tilstyrk nokkurra fráfær-
inga „kommúnista“, sem nú
standa í stekk Alþýðuflokksins,
til þess að fella núverandi rík-
isstjórn.
Það er því ekki furða, þótt
Vísi sé órótt innanbrjósts og
honum hafi í fátinu gleymzt
að fela hið gamla og Ijóta í-
haldsandlit bak við falsgrímu
verkalýðsvináttunnar.
En hvernig í ósköpunum eiga
þeir menn innan Alþýðuflokks-
ins að fara að, sem vilja halda
virðingu sinni hjá íhaldinu og
borgaralegu mannorði í póli-
tískum efnum, þegar íhalds-
menn dæma alla kjarabaráttu
verkafólks þjónustu við
Moskvu, og óskir verkamanna
um hærra kaup og ævinlega
í-unnar undan rifjum óþjóð-
hollra komrriúnista, nema í þau
fáu skipti, sem þær kunna að
vera óraunhæfar og hættulaus-
ar, nerna sem óánægjuvaldur
til þess að ryðja eigingjörnum
og valdasjúkum íhaldsbroddum
til valda?
Er nokkur önnur leið fyrir
slíka menn en að bæta sjálf-
urn sér við höfðatölu íhalds-
fylkingarinnar eins og síðasti
fullti'úi Alþýðuflokksins gerði
í bæjai'stjórn Reykjavíkur svo
myndarlega og afdráttarlaust.
Dagsbrúnai'maður.
Winston ChurchiU mun ekki
fara til Bandaríkjanna í boði
Eisenhowers forseta. Læknar
hans hafa ráðið honum frá því.
Sendiherra Indónesíu i Róm
sagði af sér embætti i gær
Hann hefur verið sagður bendl-
aður við uppi'eisnarmenn.
Magnús Á. Ámason

Er Verkamaimablað Guðm. Nikulássonar og
Þorst. Péturssonar í þjónustu Moskvumanna?