Þjóðviljinn - 03.05.1958, Blaðsíða 7

Fðstudagur- 3. mai 195S v ÞJÓÐVILHN^ (7
Reykvísk alþýða!
Árið 1923 eða fyrir 35 árum
síðaji var 1. maí haldinn há-
tíðlegur í fyrsta sin'n sem
haráttudagur íslenzkrar al-
þýðu. Það var vérkalýður
þessa bœjar, serii þá fylkti liði
undir baráttufána verkalýðs
allra landa — rauða fánanum
-— og hann hefur ávallt síð-
an haldið því merki á lofti.
Það var ekki fjölmennið,
sem fyrst og fremst einkemidi
kröfugönguna fyrir 35 árum,
heldur miklu fremur einbeittni
og baráttuk.jarkur sem borinn
var unpi af hugsjónaeldi og
fórnfýsi brautryðjendanna. 1.
maí var þá ekki samnings-
bundinn frídagur verkamanna
og því var áhættan ekki svo
lítil hjá hver.jum einstaklingi,
sem fór frá vinnu til þess að
taka þátt í kröfug"ngu bols-
anna, eins og það var þá kall-
að, eigandi yfir höfði sér at-
vinnuofsóknir fyrir vikið. En
án þessarar fómarlundar og
baráttuþreks brautryðjend-
anna væri íslenzk verkalýðs-
hreyfing ekki það afl í þjóð-
félaginu sem hún er i dag og
sigrar heennar færri. I dag er
því sérstök ástæða til að
þakka því fólki er fyrst hóf
merki samtakanna og lagði
með því grundvöllinn að sigr-
um verkalvðshreyfingarinnar
og þeim lífskjörum, sem við
nú búum við.
Verkalýðshreyfingin hefur
fyrir löngu fengið 1. maí við-
urkenndan sem baráttu- og
hátíðisdag íslenzkrar alþýðu.
í>að er ekki lengur nein hetju-
dáð að vera þátttakandi í
kröfugmgu 1. maí, heldur ljúf
skylda hvers hugsandi manns.
Ein er þó sú stofnun í landi
hér, sem ekki telur sig þurfa
að taka tillit til þeirrar stað-
revndar, að það erum við, al-
þýðan og verkalýðssamtökin,
sem eigum þennan dag, þessi
stofnun er Ríkisútvarpið. Það
hefur talið sér sæmandi að
neita heildarsamtökum alþýð-
unnar, Alþýðusambandi Is-
lands. sem hefur innan sinna
vébanda um 30 þúsund félags-
menn, um hálfrar annarar
klukkustundar dagskrá í út-
varpinu að kvöldi 1. maí.
Þ-essi framkmna útvarpsráðs
er freklea móðgun við verka-
lýðssamtökin og eila alþýðu
J'essa lands. og þ«ð því frem-
ur sem- fjöldi félaga samtaka
virðist eiga greiðan aðgang að
útvarpinu með eigin dagskrá
þegar he^ s er óskað. .
Um léið og við setjum fram
kröfur okkar á þessum degi
minnumst við þess, að það
sem nú þyk.ja sjálfsagðir
hlutir hafa ekki ávallt þótt
vera það. Tryggingal"ggjöf,
verkamannabústaðir, l£ klst.
hvíldartími á togurum, þriggja
vikna orlofsréttur, já, og ein-
földustu mannréttindi svo sem
komíngaréttur hinna fátæk-
ustir og fjöldi annarra lög-
festra og samningsbundinna
réttinda okkar í dag er árang-
vr áf þrotláusri baráttu al-
þýðunnar og samtaka hennar.
Það er ekki hvað sízt nauð-
synlegt að unga fólkið festi
sér þetta í minni. Það lætur
ekki vel í eyrum allra þegar
taiað er um baráttu fyrir einu
og öðru, en muna ættu þeir
að engir sigrar verða til án
baráttu.
1. maí hefur frá upphafi
fyrst og fremst verið alþjóð-
legur baráttudagur alþýðunn-
ar. Þennan dag tengir hún
bróðurbönd yfir öll landamæri
álfur og höf. I hvaða landi
sem er á alþýðan þá ósk heit-
asta að fá að lifa i friði í
landi sínu og í góðri sambúð
við allar þjóðir. Þess vegna
er krafan um frið og allsherj-
ar afvopnun þjóðanna efst á
baugi hjá alþýðu heimsins
í dag. Því hvers virði er okk-
ur hin mikla tækni nútimans,
ef hún verður notuð til þess
að tortíma lífinu á jörðinni ?
En það er ekki gegn tækn-
inni sjálfri .sem alþýðan bein-
ir geiri sínum, heldur krefst
hún þess að tæknin verði not-
uð í þágu lífsins og fram-
vindunnar, verði notuð til
þess að skapa öllu mannkyni
allsnægtir og varanlegan frið,
en ekki til þess að sá tortím-
ingu og dauða. Algjört bann
við framleiðslu og notkun
kjama- og vetnisvopna er í
dag krafa almennings í öllum
löndum. ísíenzlt alþýða tekur
af heilum lmg undir þessar
kröfur og hún fagnar því mik-
ilsverða slirefi, sem Sovétrík-
in hafa tekið í þessum mál-
um með þ\á að stöðva h,já
sér allar tílraunir með kjama-
sprengjur og hún væntir þess
að aðrar þjóðir fari að dæmi
þeirra.
Þúsundir vísindamanna um
allan heim hafa varað þjóð-
irnar og forystumenn þeirra
við hinni geigvænlegu hættu
sem af kjamavopnunum
stafar og nú síðustu dagana
h"fum við heyrt og lesið
hvemig hinn heimskunni
tafarlaust er áfangi að því
marki, að viðurkenndur verði
ótakmarkaður réttur okkar til
yfirráða alls landgrunnsins.
Verkalýðsfélögin í Reykja-
að rita að í landhelgismál-
inu standa Isiendingar allir
saman sem einn maður og
láta engar hótanir buga
sig.
Eðvarð Sigurðsson að tala 1. maí.
Engir sigrar verða
til án baráttu
mannvinur og vísindamaður
Albert Schweitzer fordæmir
allar tilraunir með kjama- og
vetnisvopn. Það er glæpur
gegn öllu mannkyni ef hin al-
vöruþrungna viðvörun þessara
manna verður ekki tekin til
greina.
Okkur íslendingum ber að
athuga stöðu okkar í nánu
sambandi við þessi mál. Við
höfum ennþá erlenda herstöð
í landinu. Hver svo sem skoð-
un manna kann að hafa veriðf
á nauðsyn hennar, ætti öllum
að vera ljóst, að með þeirri
hemaðartækni sem stórveldin
nú ráða yfir getur land okkar
aldrei orðið annað en útvörð-
ur þess stórveldis, sem her-
stöðina hefur og skotmark
þess aðila, sem það kynni að
lenda í styrjöld við. Slíkt
mvndi leiða tortimingu yfir
þjóð - okkar. Herstöðvar er-
lendra herja í öðrum lönd-
um er hin mesta ógnun við
he>msfriðinn. Bezta framlag
okkar Islendinga til friðarmál-
anna er því að láta herinn
fara úr landi sem allra fvrst
og leggja herstöðina niður.
Því er bað krafa okkar í dsg
að sambvkkt Alhingis frá 28.
marz 195fi verði f íamfvlgt
xt-Janbraívfhlanst og herinn
látinn fara úr landi einsfljótt
og samningar frekast levfa.
Það er ekki að ástæðu'ausu
að á undanförnum tve'mur
mánuðum hafa aúir Islending-
ar. fvlsrzt af miklum áhuga
með fréttum af umræðum og
afgreiðshi mála á ráðstefnu.
' sem haldin hefur verið suður
í Genf. Á þe=sari ráðstefnu
var meðal annars fiallað um
hað mál er stærstn
hafvsmurr'mál ísle"7.k" þióíS-
arivmar í óiag.-landhe^^sm.óUA
Fvrir okkur eru fiskimiðin
krinfn'm landið hið sama og
auðæf' i j"rðu. svo sem málm-
ar. o’ía oo- kol, om , öðrurn
hióðum. Það er hví réttuþ
okkar og skilvrðislnns krafa
að Islendingar einir nvt.ii
þessí auðæfi, Stækkun frik-.
veiðilandhelgirinar í 12 milur
vík hafa í dag lagt höfuð-
áherzlu á tafarlausa stækk-
un fiskveiðilandhelginnar i
12 mílur. Meira samninga-
makk en orðið er f þessum
málum er hættulegt hags-
munum þjóðarinnar og að-
eins til hins verra. Nú er
það ríkisstjórnarinnar að á-
kveða stækkunina og þjóð-
in mun öll standa að baki
henni. Allar þjóðir verða
Ræða Eðvarðs Sig-
urðssonar, ritara
Dagsbrúnar, á Lækj-
artorgi 1. maí.
Á undanfömum missirum
hefur verkalýðshreýfingin
haft samstarf við vinsamlega
ríkisstjórn og tekizt að þoka
áleiðis og koma í framkvæmd
ýmsum áhugamálum sínum.
Er þar skemmst að minnast '
setningu laganna um réttindi
tíma- og vikukaupsmanna,
sem verið hafa tiltekinn tíma
hjá sama atvinnurekanda, en
með lögunum öðlast þeir rétt
til eins mánaðar uppsagnpr-
frests frá strrfum og óskertra
launa allt að 14 dögum í veik-
inda- og slysaforföUum. Enn-
fremur væntum við þens að
innan skamms tíma verði soft
lög um lífe.yrissjóð togarasjó-
manna. Þótt ekki væri r»ma
um þessi tvö mál að ræða
væri merkum áfanga rrið í
réttinda- og hagsmunabaráttu
samtakanna.
Síðustu vikurnar hefur mik-
von væri nvrra ráðstafaTia í
ef aahags máiunum, afla v°rði
tekna í ríklssjóð cg til fram-
le'ðriuatv'unuvegaima. Af
revnslu fyrri ára telur vnrba-
lýðshreyfingin sér skylt að
vera vel á verði þegar bessi
má.l ber á góma og svn eí
einnig nú. Enn er ekki on:n-
berað hvers eðlis þessar t ' ð-
stafanir verða, en verkplýðs-
hreyfingin muri bepar bar að
kemur marka afstöðu sína til
þeirra.
Oft*er sagt að við lifum um
efni fram. Vel má vera að
nokkuð sé tíl í þvi þegar á
heildina er litið, en dettur r
nokkrum manni í hug að
verkamaðurinn, sem nú fær
tæpar 3800 krónur á mánuði
í kaup, taki til sín of stóran
hluta þjóðarteknanna. Eg
held ekki. Það þarf áreiðan-
lega ýtrustu sparsemi og
fyllstu gætni til þe^s að endar
nái saman á fjárlögum bess
fyrirtækis og gætu áreiðan-
lega ýmsir þar nokkuð af
lært.
Alþýða Reykjavíkur.
1 dag höfum við borið gæfu
til að standa einhuga að 1.
maí hátíöah"ldunum. Lát.um
þessa einingu marka störf
okkar á næstu tímum. Verum
minnug þéss að einhuga
verkalýðshreyfing er þess
megnug að vemda það sem
áunnizt hefur og vinna nýja
og glæsilega sigra.
Bjami Pálsson á Blönduósi
skrifar þættinum og minnist á
nokkur atriði sem vert væri
að taka til athugunar. Eitt
þeirra era orðmyndimar nokk-
uð og nokkurt annars vegar
og eitthvað, eitthvert hins veg-
ar; framburðurinn einhvað
og esnhvert er líka til og get-
ur ekki talizt rangur, þó að
ekki séu þær orðmyndir
venjulegt ritmál.
Þessar orðmyndir, eitthvað
og nokkuð, em oft notaðar
rangt. Þær á að nota sjálf-
stætt, en eitthvert og nokkurt
hliðstætt. Myndimar eitthvert
og nokkurt skal nota með
nafnorðum og segja t. d.
„Ljáðu mér eitthvert (ekki:
eitthvað) blað; hann sagði
ekki nokkurt (ekki: nokkuð)
orð“. I þessum tilvikum
standa orðin með nafnorðun-
um blað og orð, eru notuð
hliðstætt og gegna hlutverki
lýsingarorða. En hins vegar
er rétt að segja: „Ég sé eitt-
hvað þarna, en sérð þú nokk-
uð?“, því að í hvorugri þeirri
setningu stendur fqrnafnið
(nokkuð eða eitthvað) með
nafnorði, heldur algerlega
sjálfstætt og er notað sem
náfnorð. Sem • frekari dæmi
mætti nefna: „Hann hefur
eitthvað að gera. Hann hefur
eitthvert verk að vinna.“ Báð-
ar þær setningar eru réttar.
Enn segir Bjami í bréfi
sínu: „Rétt ■fyrir áramótin

ÍSLENZK TUNGA
9. þáttur
Ritstjóri: Árni Böðvarsson.
3. maí
spáði veðurstofan frosti fram
yfír nýár. Var ekki réttara:
fram yfir áramót?“ Svar við
þessari spumingu verður ekki
svo einfalt, vegna þess að í
þessu orðalagi veðurstofunnar
er orðið nýár auðsjáanlega
látið merkja=áramót, og. er sú
merking ekki alveg ný af nál-
inni, kemur t. d. fyrir í Mæli-
fellsannál Magnúsar Arason-
ar frá fyrri hluta 18. aldar
(„Frá nýári til kyndilmessu
var vetur hinn ægilegastí“
stendur í Annálum 14—Í800
I. bd., 614. bls.). En upphaf-
le" merking orðsins nýár er
nýja árið borið saman við hið
ga.mla. Og ekki kann ég við
að merking orðsins nýár sé
þrengd svo mjög og færð yf-
ir til þess að ná aðeins til
áramótanna. Slíkar merking-
arbreytíngar em þó sífellt að
gerast í öllum lifandi málum,
en ekki em þær alltaf þarf-
legar og oft má hafa áhrif á
þróunina.
Ýmsir brjóta heilann um
sum orð erlends uppruna sem
oft verða á vegi manna. Sum
þeirra eru* notuð í sambandi
við tónlist, einkum svokallaða
æðri tónlist, og annar flokk-
ur algengra orða táknar lær-
dómsframa ýmiss konar.
Tónlistarorð þessarar teg-
undar eru flest runnin frá ít-
ölsku og má skipta þeim í
tvær aðalgreinar: annars veg-
ar orð sem tákna afstæðan
hraða i flutningi tónverks og
hins vegar orð sem tákna til-
finningagildi þess. 1 tónlistar-
fræðum er merking þessara
orða venjulega mjög ákveðin
og afmörkuð, jafnvel enn af-
dráttarlausari en annars er í
ítölsku, skilst mér, bví að öll
em þessi orð liður í fastmót-
uðu kerfi sem er notað víðast
um heim. Meðal slíkra orða
eru t.d. adagio hægt, vivaee
fjörlega, presto hratt, en
merkingu þeirra má auka eða
draga úr henni með öðnrni
orðum eða beyginga.rending-
Framhald á 10. síðu.
'V* 1**