Þjóðviljinn - 25.10.1958, Síða 7

Laugardagur 25. október 1958 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Ritstjórl: Ami Böðvarsson.
ISLENZK TUNGA
34. páttur.
25. október 1958
Frá Áskeli Snorrasyni tón-
skáldi á Akureyri hefur bor-
izt. bréf, sem við tökum hér í
heilu lagi: „Ég minnist þess
ekki, að þeir, sem rætt hafa
eða ritað um íslenzka tungu,
hafi minnzt á orðtakið hinir
ýmsu, 'sem sjá má og heyra
daglega í ræðu og riti, jafn-
vel lærðra manna. En mér
finnst þetta ein hin aumasta
rasbaga í íslenzku máli, sett
fram upphaflega til þess eins
að geta þrælþýtt orðalag
danskrar tungu eða annarra
eriendra tungumála.
Óákveðna fornafnið ýmis ,
(flt. ýmsir) er hér notað sem
lýsingarorð og látið fá veika
beygingu lýsingarorða. Nú
liggur það í augum uppi, að
ef lögmál íslenzkrar tungu
leyfir, að eitt óákveðið for-
nafn sé beygt á slíkan hátt,
þá ætti ekki að vera neitt því
til fyrirstöðu, að önnur ó-
ákveðin fornöfn lúti sömu
lögum. Gætu þá sprungið út
málblóm (fjólur) eins og til
dæmis: hinir nokkru menn,
liinar sumu konur, liinar öllu
bækur, hinir engu íM'ningar
o.s.frv. Ég fæ eigi séð, að t.d.
orðin „hinir fjóru stóru“ séu
neitt lakari íslenzka en „hin
ýmsu mál“.
Ef það fær staðizt í ís-
lenzku máli, að óákveðin for-
nöfn séu beygð sem lýsingar-
orð með greini, þá liggur
nærri að álíta, að þau taki
stigbrevtingum eins og lýs-
ingarorðin: hin ýmsu, hinir
ýmsari, hinir ýmsustu. Hvern-
• ig lízt ykkur t.d. á þessa
málsgrein: Hinir einhver ju
menn fóru inn í liinar nokkr-
ari bókabúðir og kevntu hin-
ar ýmsustu bækur fyrir hina
öllustu penínga sína.
Þessi afleita rasbaga hefur
hreiðrað svo um sig í íslenzku
máli, að það getur kostað
mikla baráttu að kveða hana
nlður til fulls. En ef blaða-
menn, kennarar, rithöfundar
og aðrir menntamenn eru
samtaka um það, mun það
takast, og þá verður einum ó-
hreinkublettinum færra á
skrúða okkar fagra og g"f-
uga móðurmáls. — Áskell
Snnrrason“.
Ég er sammála bréfritara
um að „hinir ýmsu“ er næsta
léleg íslenzka, sjálfsagt þýð-
inv 'á dönsku „de forskellige“
eða ensku, eins og hann bend-
ir á. Hins vegar er ekki sjálf-
sagt að óákveðnu fornöfnin
fengju með tímanum stig-
bevgingu lýsingarorða, þó að
menn fari að láta þau hafa
ákveðinn greini með 'sér.
Nófru mikil málsniöll þvkja
mér að þessu orðalagi samt,
þó að ekki fari breytingin
svo langt.
Rkýringin á þessu fyrirbæri
1 nútímamáli er eflaust sú að
óákveðin fornöfn sum hver að
minnsta kosti, etanda að
merkingu oft nær lýsingar-
orðum en öðrum orðflokkum;
þau eru oft notuð sem þýð-
ingar lýsingarorða í útlend-
um málum og staða þeirra ’’
íslenzku er oft nauðalík stöðu
og notkun lýsingarorða. Ann-
ars er þessi notkun ákveðins
greinis með fornafni ýmis
eldri en frá síðustu árum, því
að í Skími 1906 er talað um
„gróðursögu hinna ýmsa
landa“. Og þó að ég hafi ekki
fundið bein dæmi um þetta
frá því fyrir aldamót, er vís-
ast að það komi fyrir, eða
hliðstæður þess. Að minnsta
kosti stendur í Skírni fyrir
rúmri öld, eða 1845, m.a.:
„hjá enum öðrum vel mennt-
uðu þjóðunum“, og fleiri
dæmi mun vera að finna víð-
ar frá þeim tímum. Þetta er
sem sé engin blaðamannafjóla
síðustu tíma, eins og sumir
hafa raunar verið að gizka á
við mig. — Hér þykir mér
hlýða að drepa á það að þótt
ekki sé talað um annað orð
en liinn sem ákveðinn greini
í íslenzku, væri ekki síður
eðlilegt að .telja ábendingar-
fornafnið sá einnig ákveðinn
greini, því að það var og er
oft notað þannig: sá góði
maður, þann góða. mann.
Stundum mun þessi notkun að
nokkru vera fyrir útlend á-
hrif. Annars er ákveðinn
greinir í íslenzku almennt of
flókið mál til þess að það
verði rætt að gagni í þessum
þáttum.
Látum svo staðar numið að
sinni, en næst lítum við aftur
á orðalista Halldórs Péturs-
sonar.
BANDARÍSK VERND.
Benedikt Gunnarsson teiknaöi.
Að bjarqa bónusmim — Skýrsla til trygging-
anna hálít ár á leiðinni — Togstreita milli trygg-
inganna og umíerðalaganna.
Ef þú skyldir nú hafa staö-
ið þig vel í lífinu og öðlazt
sáluhjálpartáknið: bíltík,
þá skaltu flýta þér að
tryggja tíkina hjá Sjóvá
og gæta þess síöan vel aö
missa ekki af bónusnum.

'A
Barnaverndardciigurism
Framhald af 12. síðu.
ið boðið hingað frægum dönsk-
um sálfræðingi, Karen Bernt-
sen, til að flytja erindi um
þetta mál.
Afbrigðileg börn
Á næsta ári kemur út á veg-
um félagsins bók um afbrigði-
leg börn og uppeldi þeirra.
Bókina skrifa bæði læknar og
sálfræðingar einir 8 talsins, er
skrifa um ákveðin efni hver.
Það er mannúðarskylda, —
og borgar sig ái’eiðanlega fyrir
þjóðfélagið, sagði dr Matthí-
as, að gera eitthvað í tíma
fyriri afbrigðileg böi’n til að
gera þau hæfari í lífinu, og
almenningur þarf að fylgjast
með, skilja og notfæra sér þau
tækifæri sem smámsaman bjóð-
ast á þessu sviði. Með þessari
bók viljum við koma til liðs
við það fólk sem að þessu
starfar og líka við almenning,
sem oft ber þungar byrðar af
þessum sökum.
Sólhvörf
Bai’nabókin Sólhvörf verður
seld á götunum i dag. Sigurð-
ur Gunnarsson skólastjóri á
Húsavík hefur tekið bókina
saman og Sigurður Hallmars-
son teiknað myndir. Bókin
flytur sögur, leikrit og ljóð
og er hin gimilegasta til lest-
urs fyrir börn.
í dag verður einnig selt
merki til ágóða fyrir starfsemi
barnaverndarfélaganna, en þau
eru nú stai’fandi í 10 stærstu
bæjum landsins.
FISKILEITARTÆKI
Framhald af 1. síðu.
Þáltjll. þeirri, sem hér er flutt,
er ætlað að bæta hér úr, bg er
þá haft í huga, að einhverjir
þeirra fiskiskipstjóra, sem náð
hafa framúrskarandi árangri
með notkun fiskileitartækjanna,
svo og tæknilega sérfi’óðir menn
um gerð þeirra yrðu fengnir til
að miðla skipstjórnarmönnum af
þekkingu sinni og reynslu.
Til frekari áréttingar því, sem
hér hefur vei’ið sagt, skulu hér
tilfærð ummæli Bjarna Jóhann-
essonar, skipstjóra á m.s. Snæ-
felli, en hann hefur verið afla-
hæsti síldveiðiskipstjórinn þrjái
síðustu vei’tíðir í viðtali við
vikublaðið Dag á Akureyri 10.
sept. s.l, segir Bjarni Jóhannes-
son m. a, aðspurður um, hvað
helzt valdi hinum mikla afla-
mismun skipanna: „Þeir, sem
fram úr skara um aflann, munu
kunna betur en aðrir að nota hin
nýju hjálpartæki. Mér er heldur
ekki grunlaust um, að ábótavant
sé um niðursetningu þeirra í
sumum bátum, og auðvelda þau
þá ekki síldarleitina sem skyldi.“
Ekki leikur vafi á, að það, sem
hér kemur fram, er almennt á-
lit sjómannastéttarinnar.
Og ef þú skyldir nú
samt sem áður gleyma
bónusnum andartak og
taka sáluhjálpartákniö
ógætilega af stað út í
umferöina, keyra beint í
hliðina á bíl sem fer um
götuna og rispa hann og
dala svo myndarlega, að
það kosti minnst fimm
þúsund kall aö gera við
hann, — já, þá skaltu
samt gera allt. sem í þínu
valdi stendur til aö bjarga
bónusnum. Og þa'ö er
margt, sem í þínu valdi
stendur. Þú getur t.d.
sett upp einstakan heiðar-
leikasvip, taliö óþarfa aö
kalla á lögregluna og
sagzt skulu gefa skýrslu,
ef sá sem þú keyröir á, er
af gamla skólanum og
hefur ekki enn lært þau
beizku sannindi nútímans,
aö þaö er barnaleg ein-
feldni aö ti’eysta oröum
ókunnugs manns, þá er vel
líklegt að þú sleppir með
þetta í bili. AuÖvitaÖ dett-
ur þér ekki í hug aö gefa
skýrslu, þú lofaöir þessu
bara til að bjarga bónus-
num. Þegar svo sem mán-
uður er liðinn, og skýrslan
vitaskuld ókomin til
tryggingarfélagsins, þá
máttu búast viö aö mann-
inum, sem þú keyröh’ á,
fari aö leiðast eftir henni.
Máske kemur hann á
fund þinn og spyrst fyrir
um þaö, hvað skýrslugerö-
inni líöi. Ef maðurinn er
sjálfur nógu strangheiðar-
legur og ólýginn, þá er
vel hugsanlegt, aö þú getir
Framhald á 10. siðu.
Boris Pssternak
Framhald af 6 síðu
ak heim nj'lega segja að hann
sé síður en svo hnuggirm yfir
meðferðinni sem gíva~ó Iæknir
hefur sætt í föðurlandi hans.
Hann sagði Gerd Ruae, að
hann hefði ekkert við það að
athuga, að bókin yrði gefin út
í endurskoðaðri og styttri út-
gáfu í Sovétríkjunum. Máske
verður honum hugsað til að
hann er í góðum félagsskap;
ritskoðun á verkum höfuð-
skálda hefur lengi viðgengizf í
Rússlandi. Stríð og friiur Tol-
stojs fékkst til dæmis ekki gef-
in út óstytt í fyrstu.
Eitt sinn áður, þegar mikið
gekk á hjá sovézkum rithöf-
undum út af Pastemak, sagði
Ilja Ehrenbúrg: „Það var
Pasternak einn sem lagði
raunverulega undirstöðu sov-
ézkra samtímabókmennta. Þess
vegna hefur sköpunarþróttur
hans yaldið og veldur enn svo
áköfum deilum.“ Af þeim þrern
ská’dum, sem settu svip á rúss-
neska ljóðlist á fyrstu árum
Sovétríkjanna, frömdu tveir,
Majakovskí og Esenín, sjálfs-
morð fyrir 1930. Majakovskí og
Pasternak var vel til vina.
Majakovskí vildi gerast rödd
byltingarinnar, en bueaðist
undir þunga líðandí siundar.
Fyrir Pasternak hefur augna-
blikið aldrei skipt öllu, heldur
runnið saman í órofa heild við
fortíð og framtíð.
M. T. Ó.
Var vísað ut
X *
Framhald af 12. síðu.
læknisfræði áminningu vegna
atburðar sem átti sér stað í
fæðingardeild háskólasjúkra-
hússins. Svertinginn og skóla-
bræður hans áttu að vera við-
staddir fæðingu,* en prófessor-
inn vísaði lxonum út úr fæð-
ingarstofunni með þeim um-
mælum, að ekki væri viðeig-
andi að maður af hans kyn-
þætti fengi að horfa á hvita.
konu ala bam.