Þjóðviljinn - 25.01.1959, Qupperneq 10

10) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 25. janúar 1959
Ertu með eða mófi?
Heimsósómi á 20. öld '
Framhald af 7. síðu.
Útflutningsatvinnuvegirnir
eiga ad fá 77,7 millj. kr. Eg
held að þessi tala sé einnig Of
lág — og það er kannski fróð-
iegt að athuga hvernig hún er
fengin. Það er nýbúið að semja
við útvegsmennina á grund-
velli þessa frumvarps, og við
skulum muna það, að í fyrra-
vor, þegar lögin um efnahags-
ráðstafanir voru samþykkt, þá
fengu útgerðarmennirnir þau
að fullu bætt og talið var að
þá hefði verið samið við þá
a. m. k. fullvel. En þegar búið
er að afnema kauphækkunina
og þeir búa svo að segja við
sömu kjör og þeir bjuggu við
í vor, þá er búið að láta þá
hafa, bátana og togarana, a.
m. k. C3—fi5 millj. kr. í viðbót.
Vegna þess að bátarnir fá
auknar bætur, ei2a Þe-ir t. d. að
fá fúavátrygginguna ókeypis, —
út á það verðúr iandbúnaður-
inn að fá sitt H'ka, og svo síld-
veiðarnar í sumar. Allt þetta
reiknar forsætisráðherra með
að verði 77,7 millj. kr, cn ég
er næstum alveg viss um að
þetta er of lág upphæð, — liún
á eftir að hækka. Eg er alveg
viss um að þessi heildarupp-
hæð á eftir að fara yfir 200
miilj. kr. — en forsætisráð-
herra reiknar með henni 174
millj. Hvaöa tekjur eiga að
koma þarna á móti? Það á í
fyrsta lagi að hækka áætlun á
tekjum fjárlaga um 80 miilj.
kr. Ja, hver Iifir nú aðeins a
hækkuðum áætlunum ef ekkert
er á bak við bær? Forsætisráð-
herra segir að Það eigi að
spara á fjárlögum um 40 millj.
kr. 55 millj. kr. á að fá af
tóbaki og áfengi, og 20 millj.
kr. á að fá af tekjuafgangi árs-
ins 1958.
AÐ AFSTÖÐNUM KOSN-
INGUM KEMUR ÓGREIDD-
UR VÍXILL
Hvað er nú raunverulegt í
þessu? Það að hækka tekjuá-
ætlun fjárlaganna er náttúr-
lega í hæsta máta óraunhæft ef
ekki er séð fyrir því að haldist,
og Alþýðuflokkurinn þarf til
þess a. m. k. samþykki Sjálf-
stæðisfiokksins — mér er ekki
vitanlegt að Sjálfstæðisflokk-
urinn háfi sambykkt það. Ilann
þarf Hka samþykki — leyfi
— Sjálfstæðisflokksins til þess
að sker.a1 niður 40 millj. Bjami
Ben. h'éfur sagt nei. Það eru
tvennar kosningar fyrir dyrum,
og þetta er sjálfsagt ekki neitt
létt verk fýrir Sjálfstæðisflokk-
inn að gera. Enga tryggingu
hefur hann heldur fyrir því að
tekjuafgangurinn fáist til að
standast straum af þessum
kostnaði; allt er í óvissu nema
það eitt að kaupið á að lækka.
Eg held það sé nokkurn veg-
inn alveg öruggt að í liaust, að
afstöönum kosningum, þá kem-
ur ógreiddur víxill, og þá verð-
ur komið til okkar og sagt: þið
verðið að borga. Og þá er líka
búið að búa i haginn fyrir það
sem alla þessa flokka dreymir
um, og það er að framkvæma
gengislækkun. Það er þetta sem
við blasir.
Arás á SAMNINGA-
RÉTTINN
En verra en kaupskerðingin
í raun og veru er þó hitt, sem
í þessu frumvarpi felst, og
það er að afnema með lögum
samningsbundin ákvæði í
samningum verkalýðsfélaga í
samningum við atvinnurekend-
ur.
Þetta er leið sem verkalýðs-
hreyfingin hlýtur að skera . upp
herör gegn, það er ekki spurn-
ingin um það hve miklu skerð-
ingin nemur, heldur hitt, að
framkvæma það á þennan hátt.
Haldið þið að það sé ekki létt
verk fyrir livaða afturlialds-
stjórni sem væri, sem fyndist
eitthvað í ólagi með efnahags-
málin, að fara í þessi spor?
Jú áreiðanlega. Það er alveg
sérstaklega þetta sem ég vil
undirstrika við ykkur, Dags-
brúnarfélagar, og þetta er hlut-
ur sem við megum aldrei láta
ómótmælt.
HLUTDEILD LAUNÞEGA
HEFUR FARIÐ MINNKANDI
Við skulum gera okkur ljóst
af hverju stafar þessi vandi
sem nú er sagt að að okkur
steðji. Það er sagt að kaupið
sé of hátt, við höfum hækkað
kaupið meira en Það sem til'
skiptanna var. Er þetta nú
rétt? Er kaup verkamanna
svona gífurlega hátt og hans
hlutur svo mikill í afrakstri
þjóðarbúsins sem þessir menn
vilja vera láta?
Framkvæmdabankinn hef-
ur látið gera útreikninga
sem sýna, að á árunum 1952
til 1956 jókst þjóðarfram-
Iciðslan um 41% á hvert
mannsbarn í landinu — og
þá tekið tillit til fólksfjölg-
unarinnar. En á árunum
1948 til 1957 jukust atvinnu-
tekjur verkamanna, sjó-
manna og iðnaðarmanna að
meðaltali um 37% — liitt
var 41%. Þetta sannar ó-
tvírætt að lilutdeild laun-
þega í lieildarafrakstri
þjóðarbúsins hefur farið
minnkandi en ekki vaxandi.
120—130 MILLJÓNIR
OFTEKNAR
Verkalýðssamtökin hafa allt-
af viljað stöðva verðbólguþró-
unina og talið sér hana óhag-
kvæma. Eg vil mjnna á varn-
aðarorð okkar í vor. Við sögð-
um þá að það væri rangt að
farið, það ætti að vinna að því
að halda stöðvuninni áfram,
en ekki að því að hleypa
þessari skriðu af stað. Við
bentum á, og ráðherrar Al-
þýðubandalagsins og þingmenn
alveg sérstaklega, að það væri
um of ætlað fyrir tekjum.
Hváð sýnir nú reynslan?
Reynslan sýnir okkur það, að
greiðsluafgangur ríkissjóðs á
sl. ári er a.m.k. á milli 60 og
70 millj. kr. Við þetta bætast
svo 63 millj., sem upplýst var
á Alþingi í gær, af Lúðvíki
Jósepssyni, að ríkissjóði liefði
áskotnazt vegna laganna í vor
af lántökum sem ríkisstjórnin
tók, og útflutningssjóður varð
að borga ríkissjóði 63 millj. kr.
Þessar 63 millj. kr. voru not-
aðar á þann hátt, deilt. þannjg
upp síðustu dagana áður en
stjórnin fór frá, af Framsókn
og Alþýðuflokknum, gegn at-
kvæðum Alþýðubandalagsráð-
herranna, að Sementsverk-
smiðjan fékk 17 mjlij. kr.,
Ræktunarsjóður 18,5 millj, kr.
Fiskveiðasjóður 14,5 millj. kr.,
rafbrka í dreifbýlinu 13 inillj.
kr.
Þetta sýnir það, að á síðasta
ári hefur verið oftekið í skött-
um, neyzlusköttum af alrnenn-
ingi sein svarar 120 til 130
millj. kr., hreint og beint tek-
ið um of, fram yfir þarfir.
Þetta hefur hækkað verðlagið
í iandinu sem a.m.k. nemur 15
vísitölustigum. Það er hægt að
stjórna á þennan hátt, koma
svo til verkamanna og allra
iaunþega og segja: Ykkar lilut-
ur er of stór!
VERKALÝÐSHREYFINGIN
BENTI Á LEIÐIR
Það er ekki bara kaupið,
sem hefur áhrif á verðmynd-
unina í landinu, það er margt
annað, og ekki sízt fjármála-
stjórn ríkisins, bæjarfélag-
anna, bankanna o.s.frv.
En verkalýðshreyfingin við-
urkennir þrátt fyrjr -allt, að
nú hafi verið nauðsynlegt, eins
og raunar fyrr, að spyrna við
fótum, og á Alþýðusambands-
Þingi, sem er nýafstaðið, sagði
hún alveg til um það, hvernig
hún teldi að þetta ætti að
gera. Hún lýsti sig fylgjandi
því að það yrði reynt að
stöðva verðbólguna þannig, að
framfærsluvísitalan yrði ekki
hærri en 202 stig og kaup-
gjaldsvísitalan 185.
Og það var bent á leiðir
til að gera þetta, en það var
jafnframt mjög jgreinilega
tekið fram, að það yrði að
gera án þess að skerða
kaupmátt launanna.
DÝRTÍÐ VERKAMANNA
EYKST, DÝRTÍÐ ATVINNU-
REKENDA MINNKAR
Þegar vanda ber að höndum
sjá atvinnurekendur og þeirra
flokkur aldrei nema eitt ráð,
þetta ráð er að lækka kaupið.
Og þeim hefur alltaf tekizt að
fá til liðs við sig verkfæri i
verkalýðshreyfingunni. Og
þeim hefur tekizt þetta líka
núna, það eru B-listamennirn-
ir. Og til þess að ná þessari
kauplækkun fram er nú beitt
þeirri blekkingu, að um sé að
ræða niðurfærslu dýrtiðar. En
dýrtíðar hvers?
Minnkar dýrtíð verkamanns-
ins við það að kaup hans er
lækkað og að liann fær minna
af vörum fyrir kaup sitt en
áður? Mjnnkar dýrtíð verka-
mannsins við það? Nei áreið-
anlega ekki. En dýrtíð at-
vinnurekandaras ininnkar
hún við það, að hann þarf að
borga lægra kaup? Jú, dýrtíð
atvinnurekandans minnkar.
Við skulum varast það, að
gera okkur ekkj fulla grein
fyrir því hvaða er dýrtíð og
livað ekki dýrtíð. Þetta er
orðið svo margþvæit, en
verkamenn verða að hafa í
huga, að dýrtíð er aðeins það,
þegar þeir fá of lítið af vörum
fyrir sína peninga, sitt kaup.
Verðbólgan er allt annað. Dýr-
tíð atvinnurekendanna minnk-
ar við þessar ráðstafanir, dýr-
tíð verkamannsins eykst. Þess
vegna vinna B-listamennirnir
fyrir atvinnurekendurna og
gegn verkamönnum.
En verkalýðshreyfing-Q
unni hefur ávallt tekizt um
síðir, ab koma með sigur af
hólmi, og ég efast ekki um,
að svo mun enn verða, og
ekki sízt .fyrir tilstilli Dags-
brúnarmanna. Og góðir fé-
lagar, við byrjum nú þessa
Framhald af 6. síðu.
hreinar skuggamyndir. Þær
eru sigraðar áður en sagan
hefst; þær freista engrar upp-
reisnar gegn örlögum sínum.
Af þessum sökum skortir sög-
una spennu, átök. Persónurnar
eru dæmdar beinagrindur, en
ekki lifandi fólk í harðri bar-
áttu. Sagan af því verður
óhugtæk og fær ekki á les-
andann.
Ljós dæmi þess hve Lofti
Guðmundssyni er ósýnt um
lifandi mannlýsingar eru frá-
sagnir hans af ástafari per-
sónanna, þar sem hann hefur
þó í frammi nokkra viðleitni
að klæða beinin holdi. En
hann getur ekki sagt þær
sögur á einfaldan og ljósan
hátt, heldur blandar hann
inn í þær allskvns táknunum
og gerist um leið svo háspeki-
lega tyrfinn að við fátt verð-
ur jafnað — nema helzt Gunn-
ar frænda minn Gunnarsson,
þegar hann kostar sér öllum
til. Persónur Lofts fá aldrei
að þróast í friði, ekki einu-
sinni á ástarnóttum, vegna
þess að hann þarf alltaf að
leggja einhverjar dýpri merk-
ingar í orð þeirra og æði;
hann er sífellt að grípa fram
í fyrir þeim með einhverri
speki. Eg fjölyrði ekki um það
framar; en hér eru tvö lítil
dæmi um ritmennsku Lofts,
þegar hann stefnir hátt og
leggst' djúpt:
,,Og hefði eitthvað orðið til
þess að rjúfa heiðkyrrð næt-
urinnar eða einmanaleika um-
hverfisins; hefði eitthvað orð-
ið til þess að rjúfa vítahring
draumsins og tengja sýnina
hversdagslegum veruleika ....
þótt ekki hefði verið annað
en það, að ós.jálfráður við-
námskippur hefði farið um
líkama hennar, varir hennar
titrað eilítið, bládjúp augna
hennar gárazt .... þá mundi
honum eflaust hafa fundizt
öðru sinni þessa nótt, sem
eitthvað brysti innra með
honum .... strengur, s.em í
æði óttans við þögnina, myrkr-
ið og tómleikann hefði verið
knúinn unz hann brast með
sárum, fölskum hljóm, er dó
út í þögn og tóm, þyngra
og myrkara en fyrr“. Og:
....... nóttina, þegar feigð-
arsár einmanaleikinn knúði
raddbönd hennar til að mynda
hið fyrsta spurnarhljóð og
eðlislægt hugboðið um óbrú-
anlegt fjarlægðardjúp nálægð-
arinnar lagði undanbragðs-
hreim í svarhljóð hans . .. ■ “
Ritmennska af þessu tagi fær
því einu áorkað að myrkva
persónurnar fyrir sjónum les-
andans — á sama hátt og
enginn er neinu nær um
vandamál samtímans af lestri
sögunnar í heild.
Loftur Guðmundseon hefur
talsvert auðuga íslenzku á
valdi sínu; og hann er ekki
minni stíluður en svo, að hvor
meginþáttur verksins er rit-
aður sínum stíl. Þáttur A er
baráttu með því að senda
B-listamennina fylgisrúna
heim til föðurhúsanna. Við
fylkjum okkur allir um A-
listann og gerum sigur
hans á morgun og sunnu-
daginn glœsilegan.
ritaður í svona heldur hvers-
dagslegum stíl, með nútíma-
orðavali og nútímasetninga-
skipan; en þáttur B er saminn
í fornlegum stíl, með fvrnd-
um orðmyndum og miklu
skrauti oft og tíðum. En hann
er ekki alveg samkvæmur
sjálfum sér og dettur stund-
um niður. 1 hátíðleikanum á
bls. 52 talar höfundur skyndi-
lega um að „láta álla ættrækni
eiga sig“. Og í báðum þáttun-
um bregður fyrir slæmu máli:
„enda vissi hann sig skorta
flest í það“ (bls 13); „þegar
allt kom til alls“ (bls 126).
„Einum“ neðst á bls. 59 er
rangt fa.ll; þar á að standa
,,einir“. „Að það var hon-
um“ segir á bls. 123, en á að
standa ,,hann“. Báðar þessar
villur stafa af málfræðilegum
misskilningi.
Eg virði Loft Guðmundsson
fyrir vilja sinn til að glima
við örðug og mikil viðfangs-
efni. Og þótt hin skáldlega
skynjun hans í sögunni sé
ekki langt fyrir ofan núll-
punktinn, þá hefur eigi að síð-
ur þurft ærinn hugsunarþrótt
til að koma henni saman. En
þegar litið er á Gangrimla-
hjólið í heild, verður manni
enn einu sinni að efast um
sannleiksgildi hins forna orðs
að Viljinn dragi hálft hlass.
B. B.
Myndir
Framhald af 6. síð».
myndum: nautið í paðreimn-
um er „plantað litlum spjót-
um“; „gatan (er) eins og gil
í jarðskorpuna“ ; „brjóst þeirra
strengja á þröngum blússunum
og rísa eins og gyllt bugspjót
í kvöldsólinni“ — ég var að
segja, að maðurinn hefði eitt-
sinn stundað sjó. Og þetta,
kalla ég viðkunnanlegan fít-
onsanda í frásögn: „mjólkur-
sölukonan ...... sætir nú
lagi að komast yfir götuna
og smokrar sér brosandi og
heilsandi á milli farartækj-
anna, en gamli vínsalinn sem
er fullur í dag eins og alla
aðra daga, er kominn út í dyr
og horfir stjörnufullum aug-
um á umferðarstifluna, trufl-
aður til sálar og líkama, en
burðast þó við að steyta
hnefana út í pípandi veröld-
ina“. Það er líka auðsætt, að
Jóhannes Helgi skynjar mann-
lífið vörmu hjarta; og honum
tekst oft að ljá frásögn sinni
harmrænan undirtón. En hann
má vara sig á viðkvæmni
sinni. Hún er stundum ekki
nema snertispöl frá tilfinn-
ingaseminni, sem er krabba-
mein öllum góðum skáldskap.
Bókin morar i prentvillum;
og er nú tímabært að fram-
kvæma þá fornu tillögu undir-
ritaðs, að nafn prófarkalesara
sé jafnan prentað aftan á titil-
síðu bóka — þeir kynnu þá að
láta öðru hverju rifa í glyrn-
urnar yfir verki sínu. Átta
fyrstu línur eftirmálans eru
réttlætanlegar, en afgangur-
inn er eins og gúmmiblaðra
hafi ritað hann: skyndilega
fer maðurinn að belgja sig
allan út af hérumbil engu.
B. B.