Þjóðviljinn - 21.11.1959, Page 4

4) — ÞJÓÐVILJINN — Laugardagur 21. nóvember 1959 --
------------------- — ?
81. þáttur. 21. nóv. 1959
ISLENZIÍ TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
>•— ■ ....- --------------------------•
Að þessu sinni er þáttur-
inn helgaður blaðamönnum og
nokkrum mállýtum sem eftir
þá hafa sézt. Fyrst verður hér
fyrir mér k'.ausa úr Þjóð-
viljanum, fyrstu síðu blaðs-
ins 13. þ.m., í 1. dálki: ,,Sir
William. . var ekkert hrygg-
ur yfir því að honum skyldu
þykja horfur á að Islending-
ar mjrndu vinna fiskveiðideil-
una við Breta“. William þessi
er brezkur íhaldsþingmaður
og var að spá löndum sínum
ósigri í deilunni við Islend-
inga, og eftir fréttinni að
dæma harmar hann það ekki.
En orðalag blaðsins á fregn-
inni er næsta klúðurslegt,
notaðar eru samsettar tíðir
sagna þar sem miklu eðli-
legra hefði verið að nota ó-
samsettar.
Það hefði verið mun skárra
að setja viðtengingarhátt þá-
tíðar, ynnu (að íslendingar
ynnu. . . ), í stað samsettu
sagnbeygingarinnar (mynldu
vinna) á síðari staðnum, jafn-
vel þótt fyrri staðurinn hefði
fengið að stanida, og enn
betra hefði verið að segja
„hryggur yfir því að honum
þykja horfur á að íslending-
ar vinni fiskveiðideiluna.“ —
Töluvert ber á þessari til-
hneigingu meðal ungs fólks
nú, að setja samsetta sagn-
beygingu (svo nefnda, skil-
dagatíð“) í stað einfalds við-
tengingarháttar: „Eg myndi
hafa 'kallað til þín, ef ég
myndi hafa séð þig.“ Slík of-
notkun samsettra orðasam-
banda ríður nú húsum hjá ’
blaðamönnum mörgum, en
þeir munu nú gera sér nokk-
urt far um að losna undan
áhrifum þess draugs. Það hef-
ur þó mistekizt í þetta sinn,
og mun mega finna fleiri
dæmi úr dagblöðum, þótt hér
skuli staðar numið um það
efni.
Þá er hér undarlegt orða-
lag úr Alþýðublaðinu 7. okt.
sl.: (5. bls.): „Fyrir skömmu
síðan var fulltrúi Túnis í
nefndinni kallaður heim til
skyldustarfa sinna í París, en
í dag fengu nefndarmeðlim-
irnir aftur fulla tölu, þegar
sendiherra Túnis í Bonn bætt-
ist í hópinn“ — Látum okk-
ur litlu skipta hér, þótt þessi
tilvitnaða málsgrein byrji á
,,fyrir skömmu síðan“. Sein-
asta orðinu er þar með öllu
ofaukið, notkun þess í slíkum
tímaákvörðunum er engin
íslenzka, heldur danska („for
længe siden“). Gildir einu
hvort tímaákvörðunin á við
ákveðna .tímalengd • („fyrir
skömmu, löngu“): atviksorð-
inu síðan er altaf ofaukið
í slíkum samböndum. — En
þetta var sem sé ekki aðal-
gallinn á þessari málsgrein.
Klaufaskapurinn í orðalag-
inu gnæfir hér yfir einstak-
ar útlendar slettur. En til
að geta rætt þetta á nothæfu
máli verðum við að breyta
„nefndarmeðlimirnir“ í
„nefndarmennirnir“. Talað er
um að hópur náj fullri tölu,
en það er ekki íslenzk mál-
venja að segja .nefndarmenn-
irnir fengu fulla tölu“. Af-
káraskapur orðalagsins er í
því fólginn að sögnin að fá
er notuð skakkt; hún merkir
að réttu lagi að ná yfirráðum
yfir einhverju, fá eitthvað til
sín, og á í slíkum sambönd-
um við eitthvað utan við
þann sem hlutinn fær. Þegar
talað er um að nefndin fái
fulla tölu, er því eftir mál-
venju átt við eitthvað annað
en nefndarmennina sjálfa.
•Loks er svo orðið meðlim-
ur sem notað er í þessari
málsgrein.
Það er mjög algengt nú á
tímum, en er leiðinleg bók-
stafsþýðing úr dönsku (med-
lem, komið þangað úr þýzku
mitglied). Ef ætti að túlka
það eftir íslenzkum reglum,
• væri merking þess nánast
„limur, sem er með, auka-
limur“. Síðari liðurinn er
einnig til í samsetningunni
sveitalimur, en í því orði er
ekkert forskeyti til að setja
aukabragð í merkinguna.
Venjulega má nota önnur orð
í staðinn fyrir meðlimur, t.d.
félagsmaður eða einhverja
aðra samsetningu með maður
sem seinnj lið, og er nefndar-
maður í stað nefndarmeðlimur
dæmi þess. Þá hefur fyrir all-
löngu komið fram tillaga um
að taka upp orðið meðili í
staðinn fyrir ,,meðlimur“,
heygja það eins og aðili (um
meðil(j)a). Raunar eru orð-
in „aðili“ og „aðild“ skyld
,,óðal“ (með að-, ekki at-
í fornu máli), svo að hlið-
stæða orðsins meðili við að-
ili er aðeins á yfirborðinu í
nútímaipáli. En það skiptir
ekki höfuðmáli í þessu sam-
bandi; aðalatriðið er að fá
eitthvert nothæft íslenkku-
legt orð í staðinn fyrir þenn-
an vandræðagrip, meðliminn.
Og til þess dugir „meðili“
mæta vel.
Svo er hér að lokum ein
gömul málsgrein úr Tíman-
um (25. jan. 1957, 1. bls.):
„5000 sterlingspundum höfðu
verið lögð til höfuðs öllum
þessara fjögurra leiðtoga.“
Þessi setning er merkileg fyr-
ir þá sök hversu mörgum am-
bögum hefur verið hrúgað
saman á einn stað. Upphaf
hennar, „sterlingspundum
höfðu verið lögð“ eru eins og
eftir útlending sem veit ekki
að sögnin að leggja tekur
með sér þolfall (leggja pen-
inga til höfuðs....), en ekki
þágufall (leggja peningum).
Síðari hlutinn er klúður. —
Ástæðulaust var að láta „öll-
um“ stjórna eignarfalli, held-
Framh. á 11. síðu
Sýning á framleiðsluvörum
okkar er i sýningarglugga
Málarans.
TEDDY
kuldaúlpan er nýjung, sem
vekur mikla atliygli.
TEDDY
úlpan er smekkleg, þægileg,
hlý. Hún er unnin úr al-
ullarefni.
Fást hfá:
Verzlunin Valborg, Austurstræti 12
Verzlunin Sóley, Laugavegi 33
Verzlunin Marteinn Einarsson & Co.,
Laugavegi 31.
Það má
ætíð treystæ
gæðum
R 0 Y A L
lyítiduíts.
Gólfteppa-
hreinsnn
Hreinsum gólfteppi,
dregla og mottur fljótt
og vel. Gerum einnig við
SÆKJUM — SENDUM
Gólfteppagerðin h.f.
Skúlagötu 51, sími 17360
Finger píanó
falleg, vönduð og góð.
Til sýnis Ránargötu 8.
Helgi Hallgrímsson.
Sími 1-16-71.
Höfum opnað nýja verzlun —
Komið og sjáið falleg, nýtízku htís-
gögn í nýrri5 glæsilegri verzlun
Sindra hnsgögn
Hverfisgötu 42 — Sími 24064