Þjóðviljinn - 19.12.1959, Síða 5

Laugardagur 19. desember 1959 — ÞJÓÐVILJINN — (17
Ráð og réttur
Fyrir skömmu gerði ég í
Þjóðviljanum, stuttar athuga-
semdir við vinnubrögð
Menntamálaráðs í sambandi
við verðlaunaveitingar þær,
er þáð hefur tekið upp til ís-
lenzkra rithöfunda fyrir
skáldsögur og leikrit, og var
þar víttur sá háttur Ráðsins
að blanda saman verðlaunum I
og ritlaunum, sá fjarstæðu- |
kenndi mismunur, sem ] að
gerir á skáldsögum og leikrit- J
um og sú furðulega óvirðing, i
sem það sýnir rithöfundum |
með því að viðurkenna ekki |
eignar- og samningarétt |
þeirra í sambandi við útgáfu- |
rétt á verkum þeirra.
í Þjóðviljanum 8. des. s.l.
tekur Gils Guðmundsson
framkvæmdastjóri Menning-
arsjóðs upp hanzkann fyrir
þessar gerðir Ráðsins, og þar
sem þessi varnarskrif fram-
kvæmdastjórans eru jafnvel
ennþá furðulegri en sá mál-
staður sem þeim er ætlað að
verja, verður ekki komizt hjá
því að víkja að þeim fáeinum
orðum.
Gils viðurkennir að hann
hafi „heyrt rithöfunda fetta
fingur út í“ þann „óeðlilega11
mismun, sem Menntamálaráð
gerir á skáldsögum og leikrit-
um og játar að „þeir sem
svo mæla hafa mikið til síns
máls“. Frekari skýringu á
þessum lið er þar ekki að
finna, enda óhægt um vik að
tefla fram rökum sem engin
eru Jtil. Þær hugleiðing-
ar framkvæmdastjórans að
„væntanlega hefði höfundur
verðlaunnaleikrits nokkrar
tekjur af sýningu þess á ís-
lenzku Ieiksviði“, bjarga ekki
málinu, og enn siður þau orð
hans að 30 þúsundin sem
„höfundur fær fyrir útgáfu-
réttiim einan“ sé „allmiklu
hærri upphæð“ „en íslenzkir
rithöfundar hafa fengið fram
til þessa fyrir fyrstu útgáfu
á leikriti“.
En hér eru það ekki fyrst
og fremst ákveðnar upphæð-
ir sem máli skipta, og er ég
þá kominn að þeim skilyrðum
Menntamálaráðs fyrir um-
ræddum verðlaunum, að það^
áskilur sér rétt til að gefa út
þau ritverk, sem til verðlauna
vinna, án sérstakra ritlauna

til höfundarins. Hver „meðal-
snotur maður sem skilja vill“,
getur ekki vaðið í villu og
svíma um það, að verðlaun
fela í sér allt aðra merkingu
en ritlaun. Sú skýring að „til
greina gat komið að tvískipta
hvorri upphæð, telja hluta
í þeim felist það, að tekið sé
með annarri hendi það' sem
veitt er með hinni, verður til-
gangur þeirra aðeins auglýs-
ingaskrum af léiegasta tagi.
Eitt er það enn í þessu
sambandi, ssm ekki verður
gengið framhjá. Fyrrnefnt
fordæmi Menntamálaráðs gæti
orð:ð öðrum útgefendum hag-
kvæmt til eftirbreytni, en það
mundi þýða það, að íslenzkir
rithöfundar glötuðu samn-
ingsrétti sínum að verulegu
leyti ef sú hefð kæmist á að
útgefandi hefði einn ákvörð-
unarrétt um rit'aun og annað
sem varðar útgáfu bóka.
Gils gerir tilraun til að
láta í það skína að rithöf-
undar hafi viðurkennt á-
kvarðanir Ráðsins með því að
senda verk sín í umrædda
samkepnni þegjanli og hljoða-
laust. Sú skýring rétt r þó
ekki h’v.t Ráðsins nema íöui
sé. Rétti sínum afsalar sér
enginn með þögninni e'nni.
Það má vera að rithöfundar
séu stundum glámskyggnari
á rétt sinn en þe’m er hollt.
Orsök þess má venjulega
rekja til þeirrar kenningar,
sem löngum hefur verið hald-
ið á lofti, að rithöfundum og
öðrum listamönnum beri ekki
að gera kröfur fyrir verk sín
í þágu listarinnar, þeir eigi
að vera þakklátir fyrir það
sem að þeim er rétt. Ætla
mætti að slík steinaldar lífs-
skoðun væri búin að syng.ja
sitt síðasta vers, en stað-
reyndirnar tala öðru máli.
Vafalaust á það langt í land
að ís’enzkir rithöfundar geti
haft sitt lifibrauð af l;st sinni
einni saman, og auglýsinga-
kenrdar verðlaunaveitingar
eru engin lausn á því vanda-
máli. En ráðstöfunar- og
samn'ngsrétt um sín eigin.
verk eiga þeir ótvíræðan.
Framhjá þeirri staðreynd
verður ekki gengið, hvorki af
Menntamálaráði né öðrum,
sem kynnu að sjá sér hag í
því að taka upp sömu vinnu-
brögð.
Sigurður Kóbertsson
Sigurður Róbertsson
hennar verðlaun 'og afgang-
inn ritlaun" verður nánast
brosleg í einfeldni sinni. Á-
kveðin verðlaun fyrir tiltekið
ritverk getur Menntamálaráð
auðvitað ákveðið sjálft, en
um ritlaun og útgáfurétt er
öðru máli að gegna. Sam-
kvæmt höfundalögum ber rit-
höfundi skýlaus eignarréttur
á ritverkum sínum, og öðrum
þar af leiðandi með öllu ó-
heimilt að ráðsmennska með
þau án hans vilja og sam-
þykkis. Það skiptir því engu
máli í þessu sambandí hvort
Menntamálaráð kýs að kalla
einhvem ákveðinn hluta af
umræddum verðlaunum rit-
laun. •
Verðlaun geta verið með
ýmsu móti og veitt fyrir
margskonar afrek. Þar geta
verið peningar, dýrir gripir,
jafnvel kross á hrjóstið, og
tilefnin geta verið næsta ó-
skyld. En einn samnefnara
eiga þau: þann að verðlauna-
hafi teljist eiga þau skilið
sökum yfirburða sinna um-
fram aðra menn. Sé þannig í
pottinn húið að þau þjóni
ekki þeim tilgangi sínum, að
• ,,Ertu frönsk eða
fædd hér á landi“ ?
Svo bar við nýlega í Vest-
mannaeyjum, að þangað barst
sending húsgagna frá megin-
landinu, nánar tiltekið frá hús-
gagnaverzlun einni í Hafnar-
firði. Tollverðir staðarins, sem
eru skeleggir menn, brugðu að
sjálfsögðu skjótt við og' fóru
höndum um húsgögnin, til
þess að ganga úr skugga um
það, að þau væru örugglega
þeirrar ættar, sem þau voru
sögð vera, þ.e.a.s. íslenzk. En
þeim brá heldur en ekki í
brún. Hvernig sem þeir þreif-
uðu um horn og fætur, plötur,
setur og skúffur, fundu þeir
engin smíðalýti. Nei, það hlaut
hver maður að sjá, að þetta
gat ekki verið íslenzk fram-
leiðsla! Verðir laganna
kvöddu sérfróða menn þegar í
stað sér til aðstoðar og þessi
grunsamlegu húsgögn voru
sett undir smásjó, rýnd, þukl-
uð og grannskoðuð. En allt
bar að einum brunni: Ná-
kvæmustu rannsóknir sýndu,
að þessi húsgögn voru svo
forkunnar vönduð, að þau
hlutu að vera dönsk en ekki
íslenzk! Viðtakandi húsgagn-
anna í Vestmannaeyjum sá
nú sitt óvænna og kvaddi til
íulltrúa frá fyrirtæki því hér
í Reykjavík, sem sagt var hafa
smíðað þessi húsgögn. Flaug
hann til Eyja af skyndingu til
þess að líta á gripina. Og hvað
haldið þið að hafi komið í
ljós? Helvítis húsgögnin voru
þá íslenzk eftir allt saman,
smiðuð í Húsgagnavinnustofu
Helga Einarssonar að Brautar-
holti 26 hér í Reykjavík!
• Það er ekki sama
hvaðan gott kemur
Já, svona fór um sjóferð
þá, að verðir laganna í Vest-
mannaeyjum gómuðu ekki
neinn smyglvarning í þetta
skiptið. En það skiptir þó-
raunar ekki mestu máli í þessu
sambandi heldur hitt, hvað sú
skoðun er liíseig meðal okkar
íslendinga, að allt sem er út-
lent hljóti að vera rnikli*
betra og fullkomnara heldur
en það sem er íslenzkt. Við er-
um enn ekki búnir að sigrast
á þessari aldagömlu minni-
máttarkennd. t>að er að vísu
alveg rétt, að á meðan íslenzk-
ur iðnaður var á bernsku-
skeiði stóð hann ekki erléndum
iðnvarningi jafnfætis, enda
engin von til þess. Nú er híns
vegar svo komið, að mörg iðn-
aðarframleiðsla okkar er orð-
in jafngóð ef ekkl betri heldur
en sams konar framleiðsla er-
lend. Pessu neita hins vegar
margir að trúa, þótt þeir hafi
það fyrir augunum. Og hvers
vegna skyldi t.d. framleiðandi
Smart Keston peysunnar sælu
hafa valið henni þetta útlenda
nafn? Var það ekki gert til þess
að þlekkja þá, sem vildu láta
blekkja sig? Neytendasamtök-
in urðu líka svo sárreið yfir
þessari ósvífni, að þau fóru í
mál við framleiðandann fyrir
að „plata“ ágæta íslenzka vöru
inn á hrekklausa kaupendur,
sem stóðu i þeirri góðu trú, að
þeir væru að kaupa „fína“ út-
lenda peysu en ekki íslenzkan
„grodda“. Um gæðin var hins
vegar ekki spurt.
Ný Ijóðabók eftir
Gunnar Dal
Gunnar Dal hefur sent frá
sér nýja ijóðabók: Októberljóð,
■og er það fjórða ljóðabók hans
með frumsömdum Ijóðum, en
auk þess kom út bók í fyrra
með Ijóðum er hann hafði þýtt.
Ljóðunum í þessari bók skipt-
ir hann í sex kafla: Ljóð úr
veru, Myndrim, Októberljóð, Ó-
rímuð ljóð, Rímuð Ijóð og Þýdd
ljóð úr spámaninum eítir Kahlil
Gibran. •
Jón Engilberts gerði kápu-
mynd bókarinnar, en Helga
Sveinbjörnsdóttir hefur prýtt
flestar síður hennar með teikn-
ingum. Bókin er yfir 150 bls. í
stóru broti. Útgefandi er Norðri.
—...j—::gil:::ga::;HI:i:BSÍi:il
• • afcægla ■ • SBB • ■ ■ pKjy ■ ■ >Kpiv ■ ■ ■ ■ oþjKH ■ • ■ >aurhú ■ ■ ■ • • ■aBHMb ■ • ■ ■ ■ {RK> ■ ■ ■ffflr • f » » • RwtjSf • • « R
* “ Túm! • • ■ »■ * KSitWi ■ • • 1BbE> ■ * ■’ðflSÞ ■ ■ •Mjh ■ ■ ■ ■ • ■BTWItb • • • • • iSMWl ■ • • Bttgre • • ■ jg
•■■■■■
■■■■■■
■•■■■■
>■■■■•:
■ ■■■■■]
Ein fallegasta
gjafabók
sem út liefur
komið og um leið' sú
skemmtilegasta.
GMFIE 0G
GBÓNAH
BÚ3TIR
Eitix C. W. Gsxasn.
Hér er rakin í myndum og lesmáli,
slóð heimsins mögnuðustu fjársjóða-
leita.
Grafir og grónar rásfir
er úttroðiu af fágætum fróðleik og
sjaldséðum myndum.
360 stórar blaðsíður með 310 mynd-
um. Auk þess sérprentaðar 16 lit-
myndasíðúr. Verð kr. 380.00.
'■■■«•■■
■■■•«■
• O 6 ■ ■ ■
•■■■■•
■■■■•>
»■ BOt: m
I ■ • • n • I
<*■•■■«
I. - >MMfi ■ ■ ■«■■ ■ ■ ■■■■■ ■ ■ IMB* ■ ■ • ■ • IBMn
■ “ ■BD> ■ ■ «H»Ri ■ ■ «gN§Ha ■ ■ ■ ■ • E.-’hS’
O ■ nSOSf ■ ■ • • I|Kni ■ • • • “ bSÖS • • • wfcfip
■ ■ • • ’fSai* ■ • •ft&flM • • • ■ ■ • Ci'íR?
• •«Bw ■ * •SfWB ■ ■ (fKNa • • ■ ■ *» BM * ■ •
■ C ■ HSlt • * *43fl£&‘ “ ■ ■ r u ■ ■ ■ {fijffig
■ ■ pjQfl ■ • •flHi • • «■■■• ■ ■ ■■• ■ •
Bókafoxlag Oáés Bjöxnssonax