Þjóðviljinn - 23.12.1959, Page 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — MiJvikUdagun 23. desember 1959
þlÓÐVILIINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. — Ritstjórar:
Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sigurður Guðmunds-
son. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson, Jón Bjarnason. — Auglýsinga-
stjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar. prent-
smiðja: Skólavörðustíg 19. - Sími 17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 30
á mánuði. — Lausasöluverð kr. 2.00.
Prentsmiðja Þjóðviljans.
V.
Sarnviimustarf’ er það ekki

Camvinnumenn harma að svindlmál olíufélaganna
^ skuli í áróðii andstæðinga samvinnustefnunn-
ar og samvinnusamtakanna tengt við þau samtök.
Að vísu hafa forystumenn Sambands íslenzkra sam-
Vinnufélaga ýmsir gefið tilefnj til þess, þeir hafa
kappkostað að klessa hlutafélögum sínum og sam-
ílokksmanna sinna sem fastast upp að samvinnu-
hreyfingunni, ausa í þau fé hennar og telja þau
hluta af „samvinnustarfinu“ á íslandi. Þannig er
í bók þeirri, sem Benedikt Gröndal reit' um starf-
semi Sambands íslenzkra samvinnufélaga og gefin
er út á ábyrgð þess, eindregið reynt að kom'a þyí
inn, að hlutafélög ýmis sem fé samvinnufélaganna
hefur verið veitt í, séu grein á meiði samvinnu-
hreyfingar landsins engu síður en samvinnufélögin,
einungis liafi þótt hentara af ýmsum ástæðum að
hafa þann rekstur í hlutafélagsformi.
A ð þessum hlutaféiögum hefur einkum verið unn-
ið sftir stríð fyrir forgöngu Vilhjálms Þórs og
Eysteins Jónssonar. Þessu rekstrarformi hefur fylgt
sá kostur fyrir auðbraskara Framsóknarflokksins,
að þeir gátu tryggt sér og persónulegum gæðingum
sæti í stjórn fyrirtækjanna og forstjóra þeirra, og
gefið þeim í sumum tilfellum færi á að auðgast með
ævintýralegum hætti. í fyrrnefndri bók Benedikts
Gröndals er það sérstaklega tekið fram að hluta-
félögum þessum sé ekki hætt við spillingu né óheið-
legum rekstri einmitt vegna þess að til forystu í
þeim veldust menn úr innsta hring Sambandsins.
Höfundur bókarinnar og samvinnuhreyfingin fékk
þó af þessu þá erfiðu reynslu, að milli þess að! hann
gaf forstjórum hlutafélaganna þetta algjöra heið-
arleikavottorð og þar til bókin kom úr prentsmiðj-
unni, hafði þótt ráðlegra að láta tvo forstjóra olíu-
félaga Framsóknarmanna víkja úr störfum sínum.
Og upp hófst rannsóknin á því þokkalega atferli
sem þar hefur viðgengizt undanfarin ár.
TJins vegar er ekki við það unandi fyrir íslenzka
samvinnuménn að andstæðingum stexnunnar
takist að klína óhróðrinum af svindilbraski Fram-
sóknarleiðtoganna í hinum og þessum hlutafélögum
á samvinnuhreyfinguna. Samvinnumenn verða í eitt
skipti fyrir öll að gera sér ljóst, hvert forysta Vil-
hjálms Þórs og Eysteh^ Jónssonar er líkleg til að
leiða hreyfinguna. Þeir og flokksfélagar þeirra ýms-
ir hafa beitt sér fyrir stofnun hlutafélaga er sam-
vinnuhreyfingin hefur lagt fé í, en hafa síðan sökkt
sér 1 fen svindilbrasks og spillingar, í samvinnu
við auðklíkur Sjálfstæðisflokksins, erlenda auð-
hringa og bandaríska hernámsliðið á Keflavíkurflug-
velli. Það stoðar ekki þó einn forstjóri taki á sig
alla klækina fyrir dómstólum og haldi fram svo
fábjánalegum framburði, að hann einn hafi vitað
um alla þá löngu keðju lögbrota sem blasa nú þeg-
ar við eftir rannsókn olíumálanna, og er þó ekki
líklegt að þar séu öll kurl komin til grafar.
Gamvinnuhreyfingin er ein af fjöldahreyfingum al-
þýðunnar á íslandi og á sér um margt hina
merkustu sögu. Og hugsjón samvinnuhreyfingai'-
innar hefur aldrei verið sú, að tengjast auðklíkum
innanlands og erlendu hringavaldi til þess að ein-
stakir menn gætu safnað sér ofsagróða með lögbrot-
um og svindilbraski innan lands og utan. Þeir
menn sem fyrir svindlinu standa, verða að hætta
að klína auðgunarfélögum sínum utan í samvinnu-
samtökin, hætta að nota fé samvinnumanna í þágu
þessara félaga. Þeir menn eiga ekki samleið með
samvinnuhreyfingunni á íslandi hvort sem þeir
heita Haukur Hvannberg, Vilhjálmur Þór eða eitt-
hvað annað. —< s-
1 leit að betri heimi
Vilhelm Moberg: Vestur-
fararnir — Jón He’gason
þýddi — 498 b’.s. — Bóka-
útgáfan Norðri — Reykja-
vík 1959.
★
Vilhelm Moberg þarf ekki
að kynna fyrir íslenzkum les-
endum, því að flestir munu
kannast við einhverjar bóka
hans, t.d. Konu manns eða
VILHELM MOBERG
Þeystu þegar í nótt, sem
báðar hafa verið þýddar á
íslenzku og vei'ið mikið lesn-
ar. Vesturfararnir kom út á
frummálinu árið 1949 og er
fyrsti hluti lengra ritverks
um vesturfarir sænsks sveita-
fólks um miðbik síðustu ald-
ar. Segir í þessari bók frá
tildrögum fararinnar og skips-
ferðinni vestur yfir hafið og
henni lýkur er innflytjend-
urnir stíga fæti á ameríska
jörð á Jónsmessu árið 1850
eftir langa og stranga vist í
hafi.
Þau fáu orð, sem hér verða
sögð um þessa bók, ber ekki
að skoða sem ritdóm heldur
fremur sem ritfregn. Ber það
tvennt til, að ég er ókunnug-
ur verkinu á frummálinu og
hef heldur ekki haft tíma
til að lesa þýðinguna svo
hluta bókarinnar af mikilli
gerhygli.
Það er Ijóst, að Moberg
þekkir og skilur vel þá tíma,
sem hann er að lýsa, aídar-
farið, lífskjörin og síðast en
ekki sízt fólkið sjálft. Og það
er margt líkt með þessum
sjálenzku bærdum og ís’enzku
vesturförunum síðar á öld-
inni. Við lestur bókarinnar
kemur ýmislegt kunnuglega
fyrir og hugurinn hvarflar
heim á íslenzkar slóðir um
1870—1880. Moberg lýsir því
skilmerkilega, hvað það er,
sem knýr fólkið til þess að
leita nýrra heimkynna. Það
er örbirgð, jarðnæðisleysi,
harðæri, þröngsýni og skiln-
ingsleysi kirkjunnar, mann-
úðarleysi aldarfarsins. En
hann leggur áherzlu á, að
fólkið er ekki að flýja af
hólminum heldur er það að
leita að betri heimi, betri
lífskjörum, meiri mannrétt-
indum. Kjarni útflytjendanna
er dugmikið fólk, sem neitar
að láta örbirgðina beygja sig
og hefur kjark og áræði til
þess að berjast fyrir lífi sínu
og sinna.
I eíðara hluta bókarinnar
er sagt fi'á hinni löngu sjó-
ferð, siglingunni miklu, sem
ríður þeim veikbyggðustu að
fullu. Þeir hljóta gistingu í
votri gröf ásamt þrem skófl-
um sænskrar moldar og fá
a'drei að sjá fyrirheitna
landið. Þá, sem lifa, kveðjum
við að sinni, þar sem þe'r
staulast á land í New York. :
Mannlýsingar Mobergs erú
ákaflega glöggar og nœ'rfærni
ar. Við gerþekkjum allt
þetta fólk bæði kosti þess og
veik’eika. Þetta eru ekki
nemar glæsilegar hetjur held-
ur það sem meira er —-
menn. Þarna er fólk. sem
lesandinn gleymir seint: -4-
Fastlynidi bóndinn Karl Ósk-
ar sem tók með sér skó dótt-
urinnar látnu, kona hans og
bróðir, jarðeigandinn Daníel,
sem Kr’stur vitraðist eina
nóttina, vinnumaðurinn fá,-
ráði, skækjan Úlrika, Inga
Lena, sem var svo, veik í
trúnni, að hún gat ekki var-
izt sjóveikinni, jafnvel auka-
persónur eins og Eylands-
bóndinn gamli, sem ætláði að
færa syni sýnum hverfistein-
inn til Ameríku.
Það er trú mín, að allt
þetta fólk eigi eftir að verða
góðkunningjar íslenzlcra les-
enda.
Hér hefur verið tekið
lausatökum á miklu efni, en
því miður er ekki kostur a.ð
gera þessari bók betri skil
nú, — hún mælir Ííka bezt
með sér siálf. Um þýðingu
Jóns Helgasonar skal ég
vera fáorður, hann er orðhag-
ur og lipur þýðandi, og við
hraðan lestur stakk fátt í
augu. Um nákvæmni þýðing-
arinnar og hversu hann nær
stí’blæ höfundar get ég hins
vegar ekki dæmt, þar sem ég
hef ekki lesið bókina á
frummálinu.
S. V. F.
íiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiu
Fögur og góð bók illa þýdd
Edward Weyer: Frum-
stæðar þjóðir. Snæbjörn
Jóhannesson íslenzkaði. —
Almenna bókafélagið. 167
bls. + 128 myndasíður.
★
Vart getur forvitnislegra
lesefni en frásagnir af þeim
sífækkandi þjóðum sem búa
gaumgæfilega sem skyjdi til enn við forna menningu og
þess að fella um bókina við-
hlítandi dóm. Hins vegar vil
ég ekki láta undan berast að
vekja athygli lesenda blaðs-
ins á þessari bók í öllum
þeim hafsjó bóka, sem nú eru
á jólamarkaðnum, því að
minni hyggju er hún tvímæla-
laust með þeim beztu sinn-
ar tegundar.
Sagan segir frá smálenzku
bændafólki, er flyzt búferlum
vestur um haf. Þetta eru
fyrstu vesturfararnir úr
þessu byggðarlagi. Enginn
þeirra þekkir neitt til nýja
landsins nema af óglöggri
afspurn og þeir ráðast ekki
í þessa erfiðu för af ævin-
týramennsku. Það er nauð-
ur sem knýr þá til þess að
yfirgefa fi’ændur og feðra-
land og flytjast búferlum
um óravegu í aðra heimsálfu.
Rekur Moberg þá sögu í fyrra
hafa lítil eða engin kynni af
vélamenningunni sem óðum er
að leggja undir sig hvern
blett hnattarins. Sú var tíð-
in að hinn sigursæli hvíti
maður kallaði allar slíkar
þjóðir villimenn, taldi sjálf-
sagt að láta þær þjóna sér,
fyrirleit listir þeirra og trú-
arbrögð. Fj'rir atbeina hóps
hugrakkra, yfirlætislausra og
þrautseigra fræðimanna er nú
svo komið að öllum sæmilega
menntuðum mönnum er ljcst
að frumstæðu þjóðirnar eru
stórmerkilegar og allrar at-
hygli verðar, hjá þeim má
kynnast mismunandi stigum
mannlegs samfélags, allar
götur frá steinaldarmönnum,
háttum og siðum sem þró-
azt hafa um aldir eða ára-
þúsund án teljandi utanað-
komandi áhrifa, kanna aðlög-
un manna að mismunandi
náttúruskilyrðum, rannsaka
hin geysilega fjölbreyttu trú-
arbrögð og siðareglur sem
menn hafa sltapað sér.
Edward Weyer, höfundur
bókarinnar sem nú er komin
út á íslenzku, hefur umgeng-
rálfl ÉftiriítetáéðúK'þjóðirtoár og ■
skrifar nú um þær af'hleyþi-
dómalausu viðhorfi mann-
fræðingsins, sem veit einung-
is mismunar.di þjóðir og kyn-
þætti en viðurkennir ekki að
þ>ar sé hægt að telja einn
öðrum æðri. Hann hefur þann
h:\tt á að greina í stuttu
máli frá því sem einkennir
verklega og andlega menn-
ingu nokkurra þjóðflokka í
öllum heimsálfum. Eins og
eðlilegt er hjá Ameríku-
manni skipa indíánar mest
rúm, enda mála sannast að
þjóðflokkum í frumskógum
Mið- og 'Suður-Ameríku hefur
tekizt betur en nokkrum öðr-
um að halda sér einangruð-
um frá umheiminum fram á
síðustu ár.
Það gefur að skilja að
ekki er unnt að gera hverri
þjóð ýtarl'eg skil, en þá koma
myndirnar til hjálpar. Þær
eru margar og næstum und*
Framhald á 11. síðu.