Þjóðviljinn - 19.05.1960, Síða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN.— Fimmtudagur 19. maí 1960
Fimmtudagur 19. maí 1960 — ÞJÓÐVILJINN —=■ (7
mt
r.sz
tStt:
«rr

TX
LIINN
tnx
szx
53.
src
i« u
mt
Uö
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn. —
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson, Sig-
urður Guðinundsson. — Fréttaritstjórar: ívar H. Jónsson. Jón
Bjarnason. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn,
afgreiðsla. áuglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Síml
17-500 (5 línur). - Áskriftarverð kr. 45 ú mán. - Lausasöluv. kr. 3.00
PrentsmiðJa ÞJóðviljans.
Augljós sannindi
C'undur æðstu manna í París leystist upp áður
en hann hófst, og kemur það engum á óvart
eftir það sem á undan var gengið. Það er ekkert
áhlaupaverk að tryggja bætta sambúð ríkja, til
þess þarf meira en pennastrik, og forsendan er sú
a.ð ríkisstjórnir geti borið lágmarkstraust hver
til annarrar. Þessa forsendu hafa bandarísk
stjórnarvöld gert að engu að undanförnu. Þau
undirbjuggu ráðstefnuna með því að skerða full-
veldi Sovétríkjanna með freklegu ofbeldisverki,
sem bæði var brot á alþjóðalögum og stofnskrá
Sameinuðu þjóðanna. Þau bættu gráu ofan á
svart með því að verða uppvís að lygum frammi
fyrir öllum heimi- En :þó tók í hnúkana þegar
Eisenhower forseti og nánustu samverkamenn
hans lýstu yfir því eftir ósannindin að ofbeldis-
verkið hefði verið sjálfsagt, eðlileg framkvæmd á
utaföríkisstefnu Bandaríkjanna. Á slíkum forsend
um geta auðvitað engir samningar tekizt.
■tliðhorf Bandaríkjastjórnar koma ekki heldur
neinum á óvart. Sovétríkin hafa haft forustu
fyrir því að reyna að bæta ástandið í heimsmál-
unum; þau hafa beitt sér mjög fyrir fundi æðstu
manna og notið stuðnings almenningsálitsins um
heim allan. Bandarísk stjórnarvöld hafa alla tíð
streitzt á móti, en eftir að þeim var ekki lengur
stætt á þeirri framkomu gengu þau til fundarins
af fullum óheilindum, með framkomu og stefnu
sem gerði allar viðræður tilgangslausar. Það voru
t.d. ákaflega lærdómsrík viðbrögð að daginn sem
fundur œðstu manna átti að hefjast í París var
fyrirskipun gefin um það að allur árásarflugfloti
Éandaríkjanna ætti að vera til taks á öllum her-
stöðvum þeirra, m.a. í Keflavík. Slík framkoma
er siðlaus ögrun, sem skýrir betur en flest ann-
að hið raunverulega viðhorf bandarískra stjórnar-
valda til friðar og sátta í heiminum.
lð afturhaldsblaða um heim alian við
málalokunum í París tala einnig sínu skýra
máli. Það er eins og gefið hafi verið merki og
allir leigupennarnir reka uipp sömu óhljóðin. Her-
námsblöðin hér láta ekki sitt eftir liggja. Þannig
hrópar Morgunblaðið, málgagn forsætisráðherr-
ans, í gær í forustugrein: „Framferði Krúsjeffs
og Rússa verður naumast við annað líkt en fram-
komu Hitlers og nazista þegar frekja þeirra og
yfirgangur var á hápunkti. . . Nikita Krúsjeff
hefur afhjúpað sig sem ábyrgðarlausan æsinga-
segg“. Og Bjarni Benediktsson dómsmálaráðherra
lætur blaðið hafa eftir sér bessi ummæli: „Fram-
koma á borð við þá, sem Krústjeff viðhefur nú í
París, hefur tvívegis hleypt af stað styrjöld og er
því ekki að undra þótt menn séu nú svartsýnir“.
Fróðlegt væri að fá nánari skýringu á slíkum
vanstillingarópum. Er- það tilefni nýrrar heims-
styrjaldar að Sovétríkin neita að una því að þau
séu beitt ofbeldi og brotin á þeim alþjóðálög?
Hvað ó ráðherrann við?
i[fj i lþjóðlegt samkomulag næst aðeins á jafnréttis-
||c grundvelli; auðvaldsríkin þurfa ekki að ætla
pli sér þá dul að þau geti sett Sovétríkjunum og öðr- §§
, , ,. . , , ... _
int
ÚJK

n
i
r%
Qíi
um sósíalistískum ríkjum kosti, gengið á rétt
þeirra og beitt þau ofbeldi. Á meðan valdamenn ___
Vesturveldanna viðurkenna ekki þessi augljósu rn5
tmn
i5I
. . »n
sannindi getur ekki tekizt örugg friðsamleg sam-
búð í heiminum, og á meðan grúfir mikil hætta ^
yfir öllu mannkyni. — m.
Ariö 1949 fól Alþingi rikis-
. st.iórninni að gerast stofnaðili
fyrir íslands hönd áð svonefnd-
um Norður-Atlantshaíssamn-
ingi. Með undirritun þéss samn-
ings var ákveðin og . innsigluð
hlutdeild hinnar vopnlausu ís-
lenzku þjóðar í hernaðarbanda-
lagi. Þéirri hlutdeild fylgdu
réttindi og skyldur. Skyldurnar
hefur islenzka ríkið rækt. Rik-
ið hefur ekki aðeins staðið við
þær skuldbindingar, sem það
undirgekkst, heldur hafa og
verið lagðar á þióðina þungar
byrðar, sem hún í upphafi
áskilið sér rétt til að vera laus
við. Nægir : því sambandi að
minna á herinn og herstöðvarn-
ar í landinu, Samningurinn var
undirritaður með þeim fyrir-
vara af íslands hálfu, að ekki
kæmi „til mála, að. útl.endur her
fengi að hafa aðsetur á íslandi
á friðartímum, né yrðu þar
leyfðar herstöðvar“.
Síðar létu íslenzkir valda-
menn undan ásókn Bandaríkj-
anna og leyfðu hersetu i land-
inu. Með því var þjóðin látin
takast á herðar þunga byrði
umfram allt annað, sem hún
hafði skuldbundið sig til með
undirritun Atlantshafssamnings-
ins, en bað er meira en sagt
verður um ýmsa aðra aðila
þessa hernaðarbandalags.
Tvær voldugustu þjóðir
Atlantshafsbandalagsins, Banda-
ríkjamenn og Bretar, hafa nú
um langt skeið háð miskunnar-
lausa baráttu við íslendinga,
beitt sér með öllum ráðum gegn
brýnasta hagsmunamáli þeirra
og hvorki sparað til þess fé,
né fyrirhöfn. Bretar hafa látið
herskip sín ösla um í íslenzkri
fiskveiðilandhelgi veiðiþjófum
til verndar, og brezkir sjóliðs-
foringjar hafa þrásinnis hótað
íslendingum lífláti, ef þeir dirf-
ist að gæta laga og réttar í
eigin landhelgi.
Þessari vopnuðu árás Breta
hefur bandaríska varnarliðið á
ístandi svarað með fullkomnu
aðgerðarleysi, og sannaðist með
lendinga að tefla og engra ann-
arra, og g'egn þeim hagsmúnum
berjast þeir með kj’ó,;:: og
kjafti.
Erú þessar aðfarir tvíggj'a
forustuþjóðá Atiántshafst >nda-
því, að Bandaríkin hafa hér
herlið einhverjum öðrum til
verndar en íslendingum, ef á
er ráðizt.
Á alþjóðavettvangi hafá
Bandar'kin frá upphafi stutt
brezku ríkisstjórnina í land-
helgismálinu, og þau hafa gert
það með vaxandi þunga. Á sjó-
réttarráðstefnunni í marz —
april 1960 tóku Bandaríkin blátt
áfram forustuna i baráttunni
gegn hagsmunum íslands og
. neyttu þar allra bragða, sem
stórveldi eru tiltæk.
Þess er vert að minnast. að
bæði þessi stórveldi hafa, eins
og aðrar þjóðir, viðurkennt þá
staðreynd, að fiskimiðin um-
hverfis landið séu íslendingum
lífsnauðsyn. Þau neita ekki í
orði þörfinni á verndun fiski-
miðanna, og þau þykjast skilja
sérstöðu íslendinga sem fiski-
manna. Allt um það berjast
þau á móti. Þau gera sér ljóst,
að hér er um lífshagsmuni ís-
lagsins gegn Íslandi'j'sán.ræmí.
við gerðan samning?
í 1. gr. Atlantshafssamr.ings-
ins segir svo:
„Aðilar takast ó hendur, svo
sem segir í sáttmála iiínna
Sameinuðu þjóða, að leysa.
hvers kouar milliríkjadeilumál,
sem þeir kunna að lenda í. á
friðsamlegan hátt, þannig að al-
þjóðafriði, öryggi og réttlæíi
sé eigi stofnað í h;ett.u, «? að
beita ekki hóturium né valdi í
milliríkjaskiptum á nokkurn
þann hátt, sem ósamrýmanleg-.
ur er markmiðum Sameinuðu
þjóðanna“.
Þannig hljóðar 1. gr. þessa
samnings. Ákvæði hennar um
friðsamlega lausn deilumála
hlýða Bretar með því að senda
sjóher sinn á. íslandsmið til
árása á þá bandalágsþjóð siriá,
sem er 'sú minnsta og um leið
sú eina, er ekki getur með
morðvopnum borið hönd fyrir
höfuð sér. í skiptum sínum við
íslendinga beita Bretar bæði
hótunum og valdi. Þeir hafa
hótáð að .skjóta íslenzk skip
i káf, revnt að sigla þau í kaf,
og þeír hafa hernumið íslenzka
menn að skyldustörfum við
strendur landsins. Slíkur hefur
réttur íslendinga orðið í reynd
í samskiptum við eina öndveg-
isþjóð Atlantshafsbandalagsins.
■ í 2. gr. samningsins segir
m.a. á þessa leið:
..Aðilar munu stuðla að frek-
ari þróun íriðsamlegra og vin-
samlégra milliríkjaviðskipta'1.
— Hafa ekki Bandaríkjamenn
og Bretar gætt þess í viðskipt-
um við jsiendinga? Nei, þróun-
in hefur orðið öfug, síðan
' samningurinn var undirritaður.
Árið 1952 var sett löndunar-
bann á íslenzkan fisk í Bret-
landi og þá átti að svelta ís-
lendinga til hlýðni. Árið 1958
var gengið feti lengra og send-
ur til íslands herskipafloti
þeirra erinda að traðka rétt
bandalagsþjóðarinnar. Á þá
lurid hafa Bretar látið „hin
friðsamlegu og vinsamlegu
vopnuð árás á einn þeirra eða
fleiri í Evrópu eða Norður-
Ameríku skuli. talin árás á þá
aila". Samkvæmt bessu átti
herhiaúp Breta á íslandsmið
og vopnuð váldbeiting þeirra
þar að jafngilda árás á t.d.
sjálf Bandaríki Norður-Ame-
riku. Þó snerust hvorki þau
né önnur bandalagsríki til
varnar. og var með því aðgerð-
arleysi framið enn eitt samn-
ingsbrot á ísiendingum. Voru.
öll aðildarríki bandalagsins
samsek um það brot, þótt höí-
uðábyrgðin hvíli á Bandaríkj-
unum sem voldugustu þjóðinni
og þeirri, sem herstöðvar hefur
hér á landi.
Mikill hluti íslendinga gerði
sér frá upphafi ljóst, að þátt-
taka íslands í Atlantshafs-
bandalaginu var ósamrýmanleg
afstöðu íslendinga. sem friðelsk-
andi, vopnlausrar þjóðar. er
lýst hafði yfir ævarandi hlut-
leysi í ófriði, er vér öðluðumst
fullveldi 1918. Einnig var mikl-
um hluta þjóðarinnar l.jóst, að
þátttakan í þessu hernaðar-
bandalagi gat valdið tortimingu

" !
JL
'■h :■ •'

Bandarískir hermenn á hergöngn á Keflavík
Greinargerð íyrir þingsályktunartillögu
þingmanna Alþýðubandalagsins um úr-
sögn íslands úr Atlanzhaísbandalag-
inu og brottvísun Bandarikjahers.
miilir'kjaviðskipti“ þróast, að
því er viðkemur íslendingum,
og til þess hafa þeir notið
stuðnings Bandaríkjamanna í
vaxandi mæli.
Loks er í 5. gr. þessa ágæta
samnings svofelld klausa:
„Aðilar eru sammála um, að
þjóðarinnar, ef til striðs kæmi.
Og smátt og smátt gerðu sí-
fellt fleiri íslendingar sem
áður voru fylgjandi samningn-
um, sér ljóst, að Atlantshafs-
samningurinn er einskis virði,
þegar hagsmunir íslands eru
annars vegar. Þó gekk fyrst
alveg fram af þeim, er þeir
fréttu af háttalagi Bandaríkja-
stjórnar á síðustu Genfarráð-
stefnu. Þar beittu Bandaríkin
skefjalausum áróðri og bak-
tjaldamakki gegn íslenzka mál-
staðnum og virtust næstum
einskis svífast til þess að fá
vilja sínum framgengt, þótt það
til allrar hamingju mistækist.
íslenzku þjóðinni er nú nóg
boðið. Hún getur ekki náð rétti
sínum með vopnavaldi né með
áhrifavaldi stórþjóðar, en hún
getur svarað samningsrofunum
og ofbeldinu á annan hátt. Hún
getur sagt sig úr bandalagi við
yfirgangsseggi, heimtað herinn
brott úr landinu og herstöðv-
arnar jafnaðar við jörðu. Þetta
ber henni að gera. Með því
vinnur hún á í áliti allra þjóða,
einnig þeirra, sem nú traðka á
rétti hennar. Sá manndómur
íslendinga að ganga úr Atlants-
hafsbandaiaginu og vísa hern-
um burt vegna ágengni og kúg-
unar tveggja stærstu þió 1a
þess mun um það er lýkur að-
eins skapa aðdáun og virðingu
annarra þióða, ekki sízt þeirra,
sem við harðrétti búa og fyr.ir
sjálfstæði sínu berjast.
Hér hefur verið rætt um úr-
sögn íslands úr Atlantshafs-
bandalaginu og brottvísun
Bandar.'kjahers sem nauðsyn-
lega og eðlilega mótaðgerð gegn
þeim órétti, sem landsmenn eru
beittir æ ofan í æ. Fjölmörg
önnur rök hníga og í sömu átt
og hafa verið borin fram á
Aiþingi 1949 og síðan. íslend-
ingar hafa ekkert gagn af hlut-
deild í hernaðarbandalagi,
heldur kalla með því yfir sig
ægiiegar hættur. Erlendur her
og herstöðvar eru þjóðinni-
hættulegar á margan hátt,
Vopnlaus og fámenn þjóð eins
og íslendingar á að skipa sór
í raðir hinna hlutlausu rikja-
og vinna að friðarmálum á
vettvangi þjóðanna. Það hlut-
verk eitt sæmir henni og skap-
ar henni virðingu. Skilyrðis-
laus tryggð og þjónkun við
ákveðin herveldi hæfir ekki is-
lendingum. Þeir vilja ekki hafá
húsbónda, sem öðru hvoru
fleygir i þá beini til að naga,
en sparkar í þá eins og rakka
þess á milli. Annars skal ekki
frekar rakið allt það, sem með
því mælir. að ísland standi
utan hernaðarbandalaga, enda
þess ekki þörf hér, svo oít'sem-
um þau mál hefur verið rætt
áður.
..................................................................................................................................................*iMmiiiiiii1imi«iiiimiiimimiiiíiiiiii|iiiiiiiHiiHiimtiiiiiHii«iniii»HiiM«ii«»i«««,H,,,,,,,,,,,.,,,«,,»,,MmH«ni«H«HH»«iM««,,,,M,,,,,,,«,,,l,,l,,,«,,,l,,,,l,,,llllu,.,l,,,,,,IHI,,l,,,,,,,,,l,M,,,,,w,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,l,,,,,M
Noiðurferð
Um bókvitið og askana
Önnur grein
Múrmansk
Blessuð sértu
sveitin mín

Múrmanskhéraðið er harð-
býlt land eins og áður er
sagt. Hér er stormasamt og
umhleypingasamt, hér rignir
i janúar og snjóar í júní. Hér
er löng vetrarnótt. Hér er oft
erfitt með grænmeti og
ávexti. Hér er kynnt í húsum
300-320 daga ársins.
En þetta er líka auðugt
land. Hér er gnægð fiskjar
og mikið um sel. Hér fæst
nikkel, sem er svo bráðnauð-
synlegt til stálframleiðslu, og
hér fæst apatít, sem hefur
mikla þýðingu í efnaiðnaði.
Þýðing þessa svæðis fyrir
þjóðarbúskapinn er ómetan-
legt. Auðæfi þess verður að
hagnýta. En til að svo megi
verða, þarf að tryggja nægi-
legt vinnuafl. Þetta er erfitt
vandamál, því eðlilega lang-
ar fáa til að híma einhvers-
staðar fyrir norðan heim-
skautsbaug, þegar til eru
jafn blónúeg og sólrík héruð
í Sovétríkjunum og Ukraína
Kákasus, Kúban.
Hvernig hefur þeim sov-
ézku þá tekizt að manna
þennan eyðiskaga með rúmri
hálfri milljón íbúa á stuttum
tíma og stofna til blómlegs
avinnulífs? Þessi spurning er
þeim mun merkilegri vegna
þess, að önnur héruð á svip-
uðum breiddargráðum: Norð-
ur-Skandinavía, Alaska, Norð-
ur-Kanada, — allt eru þetta
strjálbýl lönd með heldur
þyrkingslegt atvinnulíf og
varla ástæða til að úr ræt-
ist á næstunni.
Lífskjör
Fyrst er það til að taka,
að Múrmanskhérað liefur sér-
stakt launakerfi, eins og
reyndar önnur norðlæg svæði
Sovétrikjanna.
Fyr'r hvert ár sem maður-
inn starfar í Múrmanskhér-
aði fær hann 10 % kaup-
hækkun, og he’dur svo áfram
þar til hann hefur tvöföld
laun miðað við fyrsta ár sitt
á staðnum. Þannig er það
venjulegt i Múrmansk, að
menn fái 2500 rúblur á mán-
uði, en það er miklu meira
en gerist t.d. i Moskvu. Enda
sér gesturinn fljótt á fólki,
að það hefur úr töluverðu að
spila: Það er tiltö’ulega vel
klætt, og miklu betur en vöru-
úrvalið í verzlununum gefur
til kynna. Og aldrei hef ég
séð jafnmikið af kampavíni á
borðum í veitingasal og í Ark-
tíka í Múrmansk, þar sátu
sjóarar og drukkii koníak
með kampavíni.
Svo hafa héraðsbúar át-
Bergmann
ján dögum lengra sumarfrí
en aðrir menn, eða 46 vinnu-
daga í allt, — og auðvitað á
fullu kaupi. Enn ein fríðindi
má nefna: Þriðja hvert ár fá
menn ókeyptó ferðir frá Múr--
mansk og til staðarins, þar
sem menn vilja verja sumar-
leyfi sínu, já og svo heim aft-
ur. Einnig: eitt ár í Múr-
mansk reiknast sem tvö við
útreiknan eftirlauna.
Auk þessa er vitanlega
reynt að efla menningarlíf á
staðnum og veita íbúunum
þjónustu í öllum greinum,.
sambærilega við önnur héruð
landsins. Ég hefi rétt aðeins
minnzt á menningarmál (leik-
vangurinn, leikhúsið) og mun
ræða þau mál ýtarlegar. Hin
hlið þessa máls: almenn þjón-
usta. Hér er það höfuðverk-
efnið að sjá íbúum hinna ört
vaxandi byggða skagans fyrir
öllum nauðsynlegum neyzlu-
varningi. Sögðu þeir í héraðs-
stjórninni. að hér væri margt
óunnið, þrátt fyrir mikið
starf. Áður þótti vonlítið um
alla ræktun hér um slóðir, en
starfsmenn rannsóknarstöðv-
arinnar í Khíbini (stofnuð
1923) hafa framið mörg ágæt
kraftaverk; með djörfum til-
raunum með fljótþroska og
harðgerðar kál- og kartöflu-
tegúndir hefur þeim tekizt að
þoka gróðurbeltinu norður
eftir. Nú fá gróðurmeistarar
18-20 tonn af kartöflum og
50 tonn af káli af hektara,
þegar bezt gengur. Þá sögðu
ráðamenn, að mjólkurmál
væru að komast í betra horf
en áður, en enn væri mjólk-
urskortur á veturna.
stórborg í heimi, að hafa
nyrztu vatnsaflstöð í heimi
og fleira og fleira.
Ég kom á tvö böll í Múr-
mansk og spurði stúlkurnar,
hvort þær langaði ekki í burt
héðan, en þvi neituðu þær
með öllu. Ein var í iðnskóla,
hún hafði ferðazt töluvert og
dáðist óendanlega mikið að
Leningrad, en samt var hún
ákveðin að haMa tryggð við
Múrmansk. Aðalskemmtanir
hennar: að dansa og lesa rit-
höfundinn Pástovskí, uppá-
haldsrithöfund allra sovézkra
stúlkna næst eftir Tsjékof.
Fjodorof er maður nefndur
og ritstýrir fiskimannab’aði í
Múrmansk, hefur unnið þar í
þrjátíu ár. Hann sagði: Árið
1935 var mér boðið að koma
til Moskvu og vinna við
Prövdu. Kostaboð eins og þér
skilj;ð, því það hlýtur að vera
draumur hvers sovézks blaða-
manns að vinna við Prövdu.
En ég afþakkaði. Ég skal
játa, að það þarf ofstækis-
mann til að neita slíku, en
ég hef aldrei séð eftir því.
Ég hef séð þessa borg vaxa,
séð hana lagða í rúst og rísa
á ný. Og hafið, — hvernig
hefði ég getað yfirgefið þetta
haf ?
Vissulega verður hið sér-
stæða launakerfi drýgst til að
laða menn hingað norður. En
ég varð þess einrng var, að
beitt er „sálrænum aðferðum“
ef svo mætti að crði komast
manna á þessu héraði, fá þá
manna á þessu héraði. fá þá
til að setjaet hér að. í ræðu
og riti og í félagsstarfsemi
allri er mikið skírskotað tíl
„norðursrómantíkur” : dá-
sömuð tígn hafsins og hrika-
leg náttúra útskaganna, sú
atorka og þrautseigja, sem
nauðsynleg er til að sækja
gull í greipar henni; ennfrem- ' >
ur brýnt fyrir mönnum, að
hér hafi þeir verkefni er
þeim sæmi, og gefi þeim
möguleika tíl að sanna sjálf-
um sér og öðrum eigið mann-
gildi; erfið, nauðsynleg,
gagnleg verkefni. Með öðrum
orðum: tónninn í þessu öllu
er dálítið svipaður og stund-
um hjá okkur Islendingum,
þegar við munum alltíeinu
eftir því að )íf togarasjó-
manna er hreint ekkert grín.
Ekkert skal ég fullyrða um
það, hvaða árangur svona
áróður getur haft. Hitt þótt-
ist ég verða var við, að með
fólki þar í Múrmansk hefur
skapazt töluvert átthagastolt.
Þeir hafa gaman af því að
eiga hin og þessi heimsmet
eða eovétmet í ýmsum grein-
um fiskveiða, að vera nyrzta Fyrsti maí I Múrmansk. Hver skyldi ætla að þessi mynd sé tekin norður á
Menningarmál
Það er vitanlega ekki ein-
hlítt að greiða mönnum hærra
kaup en annarsstaðar og inn-
ræta þeim rómantíska virð-
ingu fyrir erfiðu starfi og
óblíðri náttúru. Það þarf líka
að efla sem mest menningar-
líf á staðnum.
í Múrmansk er kennara-
skóli, sjómannaskóli, nokkrir
iðnskólar, 36 almennir skólar.
11 klúbbar, þrjú leikhús, þar
af eitt brúðuleikhús. Þar er
fiskirannsóknarstofnun og'
þrjú söfn. í öllu héraðinu
Framhald á 10. síðu.
68. breiddarbaug?