Þjóðviljinn - 29.05.1960, Qupperneq 3

Suunnudagur 29. maí 1960 — ÞJÖÐVILJINN — (3
Hvernig er sálin í konunni
með augað á miðju lœri?
Væri ég i'ormaður Heimdallar
myndi ég í snatri efna til al-
menns umræðuíundar um sál-
ina. Það kom nefnilega á dag-
inn á fundi i Sjáifstæðishús-
inu á þriðjudag að ..þeim fáu
íslenzku andans mönnum sem
aðhyllast hægri stefnu", svo
tekin séu upp orð Kristmanns
Guðmundssonar, liggur það
einna þyngst á hjarta að skil-
greina sálina, eðli hennar og
ásigkomulag.
í myndskreyttu fundarboði í
Morgunblaðinu hafði verið boð-
aður almennur íundur um
„skipulagt almenningsálit“ en
þegar á íundinn kom hvarf það
umræðuefni að mestu í skugg-
ann fyrir áv’tum á Morgun-
blaðið og kappræðum tveggja
guðfræðinga og eins bæjarsál-
fræðing's um sálina í simpöns-
um Koehlers, hundum Pavloffs,
örvitum og íslenzkum smala-
hundum. Menn fengu að heyra
að Morgunblaðið væri verk-
færi lævísra kommúnista og
gott ef ekki á móti sálinni.
Framsöguræða pröfessors Jó-
hanns-Hannessonar hófst á tii-
vitnunum í norsk heimatrúboðs-
blöð um hátterni kínverskra
kommúnista. Síðan varði hann
töluverðu rnáli til að sanna fyr-
ir fundarmönnum að áfellis-
dómur Karls Marx yfir auð-
valdsskipulagi 19. aldar væri á
rökum reistur, borgarastétt
þeirra tima hefði virt að vett-
ugi 9. og 10. boðorðið, þar sem
brýnt er fy.rir mönnum að á-
girnast hvorki eiginkonu ná-
unga sins, uxa hans né .asna.
Þótti prófessornum mikil
breyting hafa orðið hér til batn-
aðar. einkum i velferðarríkjum
eins og Bretlandi og Norður-
löndum. Þó væri sá galli á, að
í ríkjandi hugsunarhætti á
Vesturlöndum væri hið teleó-
lógiska greint frá hinu ontó-
lógiska. og var ekki fritt við að
fundarmenn sypu hveljur við
V eðurhorfur í dag: Með
deginum mun draga til suð-
vestan stinningskalda með
skúrum er líður á daginn.
þessi orð prófessorsirrs. --
En þarna kom sálin inn í
umræðurnar. Prófessor Jóhann
upþlýsti nefnilega, að hann ætti
þrjar bækur eftir hálærða og
mikilsvirta . sálfræðinga, þær
fjölluðu um simpansa Koehlers,
hunda Pavloffs ,.en í engri
þeirra er sagt hvað sálin er“.
Nú kom röðin að Kristmanni
Guðmundssyni. Hann sló því
föstu að í heiminum réðu mestu
guðlausi.r mannhatarar, sem
virtu einskis fornar dyggðir.
sem sé trú, von og , kærieika.
Nokkrir réttlátir reyndu að
hnekkja veldi niðurrifsaflanna,
Kristmann Guðmundsson
en starf þei.rra væri illa skipu-
lagt og við ramman reip að
draga þar sem væri leti fólks
flests og værugirni, meinfýsi
þess, öfund og illgirni.
Eftir þennan mannástar-
þrungna dóm um meðbræður
s'na tók ræðumaður að útlista
þá baráttu sem nú væri háð um
sálir íslendinga. Sú barátta er
skipulögð, sagði hann, ekki af
okkur sem hægra meg'in stönd-
um, til þess erum við of
sundraðir og samtakalinir. ís-
lenzk borgarastétt er undarlega
þægt verkfæri niðurrifsaflanna.
, - r<’? ?
Hun gleypir við því sem þessi
ógeðfelldi upplausnarlýður tygg-
ur í hana.
Það er ábyggilegt að livergi
vestan járntjalds hel'ur tekizt
eins vel og hér á landi að stór-
skaða þá fáu andans rnenn sem
standa til hægri, sagði Krist-
mann. Þeir eru í'áir sem eðli-
legt er, því að til skamms tíma
að minnsta kosti hefur íslenzka
íhaldið litið gert til að hæna
andans menn að sér. Kommún-
istar hafa haft alveg sérstakar.
gerhugsaðar og þrautreyndar
aðferðir til að meiða mannorð
þessara manna og stela írá
þeim brauðinu, mælti skáldið
og klökknaði.
Og hverjar eru svo aðferð-
irnar? Um það var Gunnar Dal
leiddur til vitnis. ..Kristmann
Guðmundsson er geðveikur og
heldur að allir séu að oísæk.ja
sig“, hafði Kristmann eftir
Gunnari að kommúni'star hvísl-
uðu í eyru hrekklausra borgara.
Frá hægri mönnum sem heild
að minnsta kosti er l'ítils styrks
að vænta, andvarpaði Krist-
mann. Þeir eru of sljóir, og svo
er .ríkt í þeim gamla oddvita-
sjónarmiðið gagnvart lista-
mönnum. Allmarga góða hægri-
menn virðist skorta hæfileik-
ann til að sjá í g'egnum vef
lyga og blekkinga. Til eru líka
þeir hægri menn sem hafa
skemmtun af hinni oft bráð-
snjöllu niðursöllun. Nefndi
Kristmann til dæmis, að „á-
kveðinn hægri maður" hefði
hitt sig í Austurstræti og látið
í ljós aðdáun á skammagrein
í Þjóðviljanum um Gunnar Dal.
Þegar svona er í pottinn bú-
ið er ekki að furða þótt rnargir
listamenn hafi leitað til vinstri
aflanna. Enn aðrir sjá að ekki
borgar sig að ganga hægri öl'l-
unum á hönd og bera kápuna
á báðum öxlum, sagði ræðu-
maður og sótti í sig' veðrið fyr-
ir alvöru. Þeir þykjast hvergi
nærri kommúnisma koma,
skrifa bara undir einhver sak-
laus ávörp og ganga í virðu-
leg' félög' eins og MÍR sem eru
alls ekki kommúnistísk. sussu
nei, bara menningarfélög. Svo
er þeim boðið til Rússlands og
Kína og þeir skrifa langar
ferðasögur, helzt i Morgunblað-
ið, um hvað allt þarna sé dá-
samlegt, það hafi meira að
segja verið byggð þar hús ný-
lega og þar séu færð upp tón-
verk.
Þessir menn. og nú brýndi
Kristmann raustina, sitja i á-
hrifastöðum, beir sjá um gagn-
rýni á bókmenntum og listum,
þeir annast bókaútgáfu, þeir
ráða mestu urn fræðslu æskunn-
ar. Það eru þessir hálívolgu.
óhreinlyndu menn, hugleysingj-
arnir, sem fvrst og fremst haía
traust borgarastéttarinnar.
En hvað getum við þá gert
til að bæta þetta þjóðarmein?
spurði ræðumaður.
Hann kunni ráð: Fyrst og'
i'remst þurfum við að vakna til
vitundar um ástandið, læra að
þekkja þá sem má treysta,
en losa okkur við skaðræðis-
mennina eins og f.rændþjóðir
okkar á Norðurlöndum hafa
þegar gert..
Við þurfum að íinna sam-
einingartákn írjálsra manna,
bætti hann við, allra þeirra
sem nú berjast sundraðir gegn
hinum arga lýð. Okkar tákn
er bræðralag manna. við viljum
virða fornar dyggðir, guðstrú
og ástúð. Með þessari brottvís-
un ,,hins arga lýðs“ úr mann-
legu félagi lauk máli Krist-
manns.
Síðastur frumrriælenda kom
fram Ævar Kvaran og vitnaði
í lærða menn svo sem prófessor
Durkheim, prófessor Simon Jó-
hannes, Winston Churchill, ó-
nel'ndan prófessor hittan á förn-
um vegi í Austurstræti, auk
fyrri ræðumanna. Kvaðst hann
geta sannað mál Kristmanns af
eigin reynsiu, undirróður óg
orðasveimur bitnaði jafnan
harðast á Jreim sem framúr
sköruðu á einhverju sviði, og
Jjó væru engir jafn berskjaidað-
ir fyrir rógtungunum og miklir
listamenn.
í blaði einu hér í bænum,
'sagði Ævar (sem hliðraði sér
'hjá að nefna nöfn) er hægt að
ganga úr skugga'um, hvar lista-
menn standa í stjórnmálum
með þvi að lesa listagagnrýn-
ina. Þar er listamönnum und-
antekning'arlaust hrósað, hversu
lélegir .sem þeir í raun og veru
eru, ef þeir eru réttu megin í
pólitíkinni. Ég veit mörg dæmi
þessa úr minni eigin stétt. þótt
ég geti ekki tilíært þau svona
opinberlega. Það get ég þó sagt.
að ég' þekki marga leikhús-
menn sem aldrei munu hljóta
áraæli fyrir frammistöðu sina
á sviði i blaði einu hér i bæn-
um, meðan þeir skipta ekki um
stjórnmálaskoðun.
Síðan sagði Ævar gamansögu
eftir Aanatole Franee með mikl-
um leikaratilburðum, hneigði
sig' djúpt og jú'irgaf ræðustól-
inn.
Fyrstur 'úr hópi áheyrenda
taiaði Karl Halldórsson. þrek-
inn maður við aldur. Hann kom
með skrifaða ræðu.
Hér er tekið upp það mál
sem nú er einna mest aðkail-
andi, sagði Karl. Áróðursmeist-
ararnir vita alveg hvar þeir
eiga að vega, þeir vega að list
þjóðarinnar, hvort heldur er í
bundnu máli. músík eða mál-
aralist. Ég er ansi hræddur um
að Sjálfstæðismenn haldi þarna
ekki vöku sinni.
Karl lýsti síðan öllum þeim
hryllingi sem sjálfstæðismenn
ættu að gjalda varhug við,
atómljóðum, jass, abstrakt-
myndlist.
Einu sinni sá ég' málverk eft-
ir einn af þessum málurum sem
kallaðir eru frægir, sagði Kari.
Það var af konu. eða átti að
vera af konu. Hún var með eitt
auga, og það va.r niðri á miðju
læri. Ekki vildi ég rnæta henni
í Austurstræti.
Hér er verið að læðast að
kjarna íslenzku þjóðarinnar,
sagði þessi sárhryggi sjálfstæð-
ismaður. Það er vegið að rót
hennar, og rótarslitinn visnar
vísir. Þess vegna þykir mér
það leitt, þegar Morgunblaðið
er að hampa þessum kumpán-
um, það blað sem á að standa
Ævar Kvarán
vörð um íslenzka menningu.
Einn skaðvald enn nefncii
hann. fræðslulöggjöfina, sem
væri óðum að afmanna þjóðina.
Enda vita allir hver er höi-
undur fræðslulaganna sem við
búum við i dag. það er Brynj-
ólfur Bjarnason, sagði Kari
dapurri rödd og gekk til sætis.
Eftir Jíetta innlegg sló þögn
á samkomuna, en hana rauf
Ólai'ur Gunnarsson frá Vík í
Lóni. Hann gerði athug'asemdir
við hitt og þetta í ræðum frum-
mælenda, en dvaldi einkum
við sálina að gefnu tilefni
prófessors Jóhanns. Fannst Ól-
afi ófróðlega spurt að vilja
endilega vita hvað sálin væri.
Sálarfræði fjallaði aðallega urn
taugakeríið, vitsmunalífið. til-
finningal’fið og hvernig menn
færu að nema. Ólafur lagði
ýmsar spurningar t'yrir frum-
mælendur, en engri þeirra
fékkst svarað.
Ekki var Ólafur fyrr kominn
niður úr ræðustólnum en pró-
fessor Jóhann snaraðist á fæt-
ur og bað hann segja sér -um-
sviíalaust hvað sál væri.
— Ég' er búinn að því, svar-
aði Ólafur.
— Ég er jafnnær, gegndi
prófessorinn.
-— Ég er búinn að segja hvað
sál er í sálfræðilegum skiln-
ingi, sjálfur geturðu sagt hváð
hún er i guðfræðilegum skiln-
ingi, sagði Ólafur.
— Mér finnst að þú hafir alls-
ekki sagt okkur hvað sál er, er
Framhald á 10. síðu.
Nýjan
gerðardóm
Ingólfur Jónsson ráðherra
hefur fengið 750.000 kr. i bæt-
ur vegna þess að brúin yfir
Rangá og yegurinn frá henni
verða á öðrum stað.en upp-
haflega var áíormað. Segist
Ingólfur hafa rniðað allar á-
ætlanir sínar við fyrri samn-
inga um brúarstæði og veg',
en b.reytingin muni haia áhrif
á rekstur og afkomu kaupfé-
lagsins á Hellu. Heiur gerð-
ardómur fallizt á sjónarmið
Ingólfs, og seinast í fyrradag
hélt fjármálaráðherra um það
ræðu á alþingi hvað þessi
dómur væri sjálisagður og
réttlátur; þannig' bæri að
bæta þegnum þjóðfélagsins ef
stjórnarvöldin gengju á hlut
þeirra.
Flest verklýðsfélög landsíns
gerðu síðustu kjarasamninga
sína 1958 og allir launþeg-
ar í landinu miðuðu á-
ætlanir sínar um rekstur og
aíkomu heimilanna við á~
kvæði þeirra. Nú hefur þess-
um samningum tvívegis verið
breytt af stjórnarvöldunum
launþegum í óhag'. Árið 1959
var allt kaup lækkað með
valdboði alþingis, og í ár voru
ákvæðin um kaupgjald sam-
kvæmt visitölu bönnuð með
lagasetningu. Þessar aðgerðir
haía margfalt meiri áhrií á
at'komu heimilanna en lítil til-
færsla á brú hefur á rekst-
ur kaupfélagsins á Hellu. Og'
6r þá ekki einsætt að fjár-
málaráðherra skipi þá Þórð
og Gizur og Jónatan í nýjan
gerðardóm og láti þá reikna
út. hversu miklar bætur rik-
issjóði beri að greiða hverjum
einasta launþega í landinu?
— Austri.